برنامه ۱۰ ساله برای ارتقای بهره‌وری آب در بخش کشاورزی آذربایجان شرقی

 اجرای سامانه‌های نوین آبیاری (مثل قطره‌ای، بارانی و کم‌فشار) یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش مصرف آب در کشاورزی است و به اعتقاد کارشناسان بهره وری آب در سامانه‌های نوین به شیوه قطره‌ای بالای ۸۰ درصد، در شیوه بارانی حدود ۶۰ درصد و کم‌فشار ۴۵ تا ۵۵ درصد است و این به معنی صرفه‌جویی ۳۰ تا ۵۰ درصدی آب در سطح مزرعه است.

کاهش تبخیر و نفوذ عمقی آب یکی دیگر از مزایای آبیاری در روشهای مدرن است چرا که آب به ریشه منتقل می‌شود و سطح خیس‌شده بسیار کمتر است و این باعث می‌شود آب کمتری در اثر تبخیر سطحی یا نفوذ بیش از حد به لایه‌های عمیق از دست برود.

ضمن اینکه در روش های آبیاری نوین امکان آبیاری دقیق و زمان‌بندی‌شده وجود دارد و کشاورز می‌تواند مقدار آب را متناسب با مرحله رشد گیاه و نیاز واقعی مدیریت کند.

بر همین اساس و با توجه به نقش مهم توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در مدیریت آب مصرفی بخش کشاورزی، دولت بسته‌های مالی و تسهیلات حمایتی متنوعی برای اجرای این سامانه ها ارائه می‌دهد تا کشاورزان بتوانند با بار مالی کمتری اراضی زراعی و باغی خود را به این روش‌ها مجهز کنند.

مهم‌ترین انواع این تسهیلات، تسهیلات بلاعوض (یارانه‌ای) است و دولت حدود ۸۵ درصد از هزینه تجهیز اراضی به سامانه‌های نوین آبیاری را به‌صورت بلاعوض تأمین می‌کند و تنها ۱۵ درصد بر عهده کشاورزان است .

اما براساس اعلام فریبرز عباسی مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی، گفت: در حالی که مجلس برای اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در قانون بودجه امسال بیش از هفت‌هزار میلیارد ریال تصویب کرده که نسبت به سال گذشته افزایش سه برابری را نشان می‌دهد، تا پایان تیر ماه اعتباری برای این منظور پرداخت نشده است .

این در حالی است که اجرای سالانه ۳۵۰ هزار هکتار سامانه‌های نوین آبیاری در برنامه هفتم توسعه جزو تکالیف وزارت جهاد کشاورزی است که برای اجرای آن باید منابع مالی مناسب و الزامات آن فراهم شود.

به گفته صفدر نیازی شهرکی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در سند ملی امنیت غذایی، اجرای سالانه ۵۰۰ هزار هکتار سامانه‌های نوین آبیاری، افزایش بهره‌وری آب از ۱.۳۹ به ۲.۶ کیلوگرم ماده خشک بر مترمکعب، افزایش بهره وری آبیاری از ۴۵ درصد به ۶۰ درصد، کاهش کل آب مصرفی در بخش کشاورزی از ۸۱ میلیارد مترمکعب به ۵۱ میلیارد مترمکعب به عنوان تکلیف وزارت جهاد کشاورزی تا پایان سال ۱۴۱۱ آمده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی با اشاره به برنامه هفتم توسعه کشور نیز گفته بود: در سطح ملی در مدت پنج سال باید ۱۵ میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی صرفه‌جویی شود که معادل سه میلیارد مترمکعب در سال است و سهم استان از این برنامه، ۳۰ میلیون مترمکعب در سال و در مجموع ۱۵۰ میلیون مترمکعب در طول پنج سال خواهد بود.

شهرام شفیعی با اعلام اینکه برنامه ۱۰ ساله‌ای برای ارتقای بهره‌وری آب در بخش کشاورزی از سال ۱۴۰۰ آغاز شده است، گفت: در این برنامه با همکاری شرکت آب منطقه‌ای، اصلاح الگوی کشت، توسعه روش‌های نوین آبیاری و اقدامات بهره‌ورانه دنبال می‌شود و براساس این طرح سالانه ۱۲.۵ میلیون مترمکعب و در مجموع ۱۰ سال، ۱۲۵ میلیون مترمکعب آب صرفه‌جویی خواهد شد.

وی با اشاره به وضعیت خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها گفت: امسال به دلیل خشکسالی، میزان تخصیص آب به کشاورزی به شدت کاهش یافت. حقابه ۵۰ میلیون مترمکعبی سد شهید کاظمی بوکان اختصاص پیدا نکرد. همچنین از ۴۲ میلیون مترمکعب حقابه پایاب سد علویان تنها ۱۷ میلیون مترمکعب اختصاص یافت و حقابه سد قلعه‌چای ۱۴ میلیون مترمکعب و سد ارسباران نیز ۷ میلیون مترمکعب کاهش یافت.

وی توسعه گلخانه‌ها را از برنامه‌های اصلی سازمان دانست و گفت: در حوضه دریاچه ارومیه محدودیت زیادی برای برداشت از منابع زیرزمینی داریم و برخی دشت‌های استان نظیر مرند و شبستر با پدیده فرونشست زمین مواجه هستند به همین دلیل با همکاری سازمان نظام مهندسی کشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای، طرح‌هایی در پایاب چاه‌های دارای کنتور هوشمند اجرا می‌شود تا الگوی کشت اصلاح و روش‌های نوین آبیاری ترویج شود.

مدیر آب و خاک سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی هم با اشاره به استقبال قابل توجه کشاورزان از تجهیز اراضی و باغات خود به انواع سامانه های نوین آبیاری، با این وجود اعتبار لازم برای اجرای این طرح به صورت کامل تامین نمی شود .

قاسم جعفروند با بیان اینکه برای اجرای سامانه آبیاری قطره ای در هر هکتار ۱۰۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان، آبیاری بارانی ۷۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان و کم فشار به صورت انتقال آب با لوله ۲۹ میلیون تومان یارانه بلاعوض پرداخت می کند، خاطرنشان کرد: این یارانه در قالب طرح راهبردی الگوی کشت اختصاص می یابد و در صورتی که کشاورزان الگوی کشت را رعایت نکنند، تسهیلات آبیاری نوین تعلق نمی گیرد.

وی با بیان اینکه ۱۲۸ هزار هکتار از اراضی زراعی و باغی  استان مستعد اجرای این طرح است ، گفت: تاکنون ۷۲ هزار هکتار از اراضی به سامانه های نوین آبیاری مجهز شده است .

جعفروند اظهار کرد: با اجرای سامانه آبیاری به شیوه بارانی مصرف آب در هر هکتار ۲۷۰۰ متر مکعب، در سامانه های قطره ای ۳۵۰۰ متر مکعب و در سامانه کم فشار ۱۵۰۰ متر مکعب در طول دوره زراعی کاهش می یابد.

وی خاطرنشان کرد: بهره وری روش بارانی حدود ۷۰درصد و روش قطره‌ای بالای ۸۰ درصد گزارش شده است.

مساحت کل اراضی کشاورزی استان آذربایجان شرقی یک میلیون و ۲۲۲ هزار هکتار است که از این میزان ۸۰۵ هزار هکتار اراضی زیر کشت دیم و ۲۹۴ هزار هکتار نیز اراضی زیر کشت آبی است؛ اراضی زیر کشت محصولات دائمی نیز ۱۲۳ هزار هکتار وسعت دارد.

ظرفیت بالقوه منابع آبی استان پنج میلیارد مترمکعب است که از این میزان ۲ میلیارد مترمکعب از طریق بارندگی، ۱.۱۴ میلیارد مترمکعب از طریق آب‌های سطحی و ۱.۴ میلیارد مترمکعب نیز از طریق برداشت از منابع زیرزمینی استحصال می‌شود.

۲۹ درصد اراضی استان آذربایجان شرقی در حوضه آبریز ارس، ۴۷ درصد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و ۲۴ درصد در حوضه قزل‌اوزن قرار دارد.