فرسایش؛ تازیانه‌ای به جان خاک

تهران-ایانا- برای به وجود آمدن هر لایه خاک باید تعداد زیادی سنگ کوچک و بزرگ اما محکم و سخت دچار هوازدگی شود، تا لایه‌ای خاک به‌وجود‌ آید. داستان ارزشمندی خاک اما تنها به طولانی بودن زمان تشکیل آن برنمی‌گردد، در واقع خاک شاه‌راه تامین امنیت غذایی است و حیات و ممات اغلب موجودات زنده در خشکی به خاک گره خورده است.

در این میان عاملی هست که می‌توانند موجودیت خاک را به مخاطره بی‌اندازد: «فرسایش خاک». این پدیده به صورت طبیعی بسیار کند اتفاق می‌افتد، اما زمانی که پوشش گیاهی از بین می‌رود یا زمین به‌درستی مدیریت نمی‌شود، فرسایش شتاب می‌گیرد و خاک دیگر نمی‌تواند خود را بازیابی کند. در این وضعیت زمین دیگر توانایی لازم برای نگهداری مواد مغذی، آب و حیات میکروبی را ندارد. گیاهان ضعیف می‌شوند، عملکرد محصولات کشاورزی کاهش می‌یابد و زمین عملاً به یک بستر خشک و بی‌جان تبدیل می‌شود و کشاورزی پایدار به آرزویی دور دست بدل خواهد شد.

در ایران به شکل گسترده با پدیده فرسایش خاک دست به گریبان هستیم و در استان‌هایی مانند ایلام، کردستان  و لرستان فرسایش خاک شدت بیشتری دارد. میزان فرسایش خاک در این استان‌ها از میانگین کشوری و حتی جهانی بالاتر است. به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام،  در دی ماه  سال ۱۴۰۳ سالانه ۱۶.۵ تن خاک در هکتار در حال فرسایش است. همچنین رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان نیز میزان فرسایش خاک را در این استان ۵ تا ۱۰ تن اعلام کرده است.

در سرعت گرفتن این فاجعه انسان را نمی‌توان نادیده گرفت. قطع بی‌رویه‌ی درختان، چرای مفرط دام، شخم‌زنی‌های غیراصولی، استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی و بی‌توجهی به روش‌های کشت پایدار، از مهم‌ترین عواملی هستند که انسان در بروز و تشدید فرسایش خاک نقش دارد. گویی خودمان تیشه به ریشه‌ی سفره‌مان می‌زنیم.

از مهار تا احیا

امروزه، متخصصان محیط‌زیست با استفاده از روش‌های نوین، به دنبال راه‌هایی برای کنترل و حتی بازسازی خاک هستند. حفظ پوشش گیاهی، ایجاد بادشکن، آبیاری اصولی، کشت تناوبی و استفاده از کودهای آلی از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند روند فرسایش را کاهش داده و حاصل‌خیزی زمین را بازیابی کنند.

فرسایش خاک، زنگ خطری است که باید جدی گرفته شود. اگر امروز به فکر نجات خاک نباشیم، فردا زمین‌های کشاورزی به بیابان‌هایی خشک و بی‌ثمر تبدیل خواهند شد. حفظ خاک، نه‌تنها یک وظیفه‌ی محیط‌زیستی، بلکه تعهدی انسانی در برابر نسل‌های آینده است.