رئیس گروه بانک ژن منابع طبیعی ایران:
بیش از ۵۰ هزار نمونه بذر و ۳۰ درصد گیاهان انحصاری کشور در بانک ژن نگهداری میشود
رئیس گروه بانک ژن منابع طبیعی ایران به مناسبت هفته پژوهش، با تشریح سیمای کلی تنوع گیاهی ایران، بر اهمیت و ضرورت حفاظت از تنوع زیستی تأکید کرد و به تبیین چالشها، ظرفیتها و همچنین وظایف، اهداف، دستاوردها و جایگاه بانک ژن منابع طبیعی ایران در مسیر صیانت از ذخایر ژنتیکی غیرقابلجایگزین کشور پرداخت.
تهران- ایانا- رئیس گروه بانک ژن منابع طبیعی ایران، گفت: «ایران بر اساس تقسیمات جغرافیای گیاهی، به سه ناحیه رویشی ایران-تورانی، صحرایی-سندی و حوزه اگزین-هیرکانین تقسیم میشود؛ تنوع توپوگرافیکی، زمینشناختی و اقلیمی کشور موجب غنای بالای تنوع گونهای شده است.»
بر اساس گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، محمد محمودی، با اشاره به انحصاری بودن بسیاری از گونههای فلور ایران، افزود: «بیش از 8 هزار تاکسون از گیاهان آوندی متعلق به حدود 7 هزار و 500 گونه در ایران رویش داشته که حدود ۳۰ درصد آنها انحصاری هستند.»
به گفته او حدود ۸۸ درصد گونههای انحصاری ایران به ناحیه ایران-تورانی تعلق داشته و سهچهارم آنها در مناطق کوهستانی میرویند و وجود ۲۱ جنس تکگونهای انحصاری، اهمیت ویژه کشور از نظر ذخایر ژنتیکی منحصربهفرد را نشان میدهد.
رئیس گروه بانک ژن منابع طبیعی ایران با تأکید بر ضرورت حفاظت از تنوع زیستی، اظهار داشت: «تنوع زیستی و مخاطرات مرتبط با آن، یکی از چالشهای مهم بشری در دنیای امروز است و با توجه به نقش آن در پایداری اکوسیستمها، امنیت غذایی، بهداشت، سلامت، اقتصاد و صنعت، حفاظت از آن ضرورتی فوری و انکارناپذیر به شمار میرود.»
محمودی افزود: «شناخت تنوع ژنتیکی منابع طبیعی و حفاظت از آن در داخل و خارج از زیستگاههای طبیعی، از اولویتهای ملی و در عین حال وظیفهای بینالمللی است.»
او اظهار داشت: «در چند دهه اخیر، فشارهای انسانی از جمله چرای بیرویه، قطع درختان جنگلی، جنگلکاری، کشت انبوه در کشاورزی، خشکاندن تالابها و توسعه صنعتی، تأثیرات جدی بر رشد، بقا و پراکنش گونههای بومی بهویژه گونههای نادر و انحصاری داشته و بسیاری از گونههای گیاهی ایران در درجات مختلف در معرض تهدید انقراض قرار گرفتهاند.»
رئیس گروه بانک ژن منابع طبیعی ایران مهمترین اهداف تأسیس این بانک را جمعآوری بذر گیاهان ایران بهویژه گونههای انحصاری و نادر، حفاظت از بذور جمعآوریشده، شناسایی و پایش تنوع ژنتیکی، احیا و ارزیابی بذرهای موجود، مستندسازی و مدیریت دادههای مرتبط با بذر گیاهان منابع طبیعی ایران و مبادله مواد ژنتیکی برای اهداف پژوهشی و در مواردی بهرهبرداری عنوان کرد.
محمودی با اشاره به جمعآوری بذر بهعنوان مهمترین کارکرد بانک ژن گفت: «جمعآوری گیاهان منابع طبیعی بهویژه گونههای انحصاری و نادر و نگهداری آنها در مکانی امن برای جلوگیری از انقراض کامل این گیاهان، از اهداف اصلی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور است.»
او افزود: تهیه فهرست گیاهان نادر و انحصاری در استانها، تعیین محل پراکنش دقیق آنها، شناسایی مناطق اکولوژیک، معرفی گونههای نادر، جمعآوری بذر و نمونههای هرباریومی و نگهداری آنها بر اساس روشهای استاندارد نگهداری طولانیمدت بذر، از مهمترین فعالیتهای این مؤسسه به شمار میآید.
به گفته محمودی، جمعآوری بذر فرآیندی پرهزینه و دشوار است که به روشهای علمی انجام میشود تا ضمن حفظ تنوع ژنتیکی، بقای جمعیتهای طبیعی گونهها به خطر نیفتد.
رئیس گروه بانک ژن منابع طبیعی ایران در تشریح دستاوردهای این بانک گفت: «از ابتدای تأسیس تا سال ۱۳۹۷، در قالب طرحهای جمعآوری بذر گیاهان مرتعی، دارویی و جنگلی، حدود ۴۷ هزار نمونه بذر گیاهی شامل ۸۶۰ جنس و ۳۵۰۰ گونه از استانهای مختلف کشور جمعآوری شد.»
او افزود: از سال ۱۳۹۷ با همکاری بخش گیاهشناسی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، جمعآوری بذر بهصورت کاملاً تخصصی ادامه یافت و تمرکز اصلی بر گیاهان انحصاری و نادر قرار گرفت.»
به گفته محمودی، در حال حاضر بیش از ۵۰ هزار نمونه بذر متعلق به حدود 4 هزار گونه، ۹۳۵ جنس و ۱۵۶ تیره در بانک ژن منابع طبیعی ایران نگهداری میشود که حدود ۸۵۰ گونه آنها انحصاری ایران هستند.
او با اشاره به مأموریت پایش و احیای نمونههای حفاظتشده اظهار داشت: «بذر یک اندام زنده گیاهی است که طول عمر آن در گونههای مختلف متفاوت است و اگرچه خشک و منجمد کردن بذر موجب افزایش طول عمر آن میشود، اما در نهایت بذرها نیز دچار زوال میشوند.»
محمودی افزود: «به همین دلیل، در بانک ژن منابع طبیعی ایران قدرت جوانهزنی بذرها بهصورت دورهای پایش میشود و در صورت کاهش، بذرها وارد فرایند احیا میشوند.»
رئیس گروه بانک ژن منابع طبیعی ایران، گفت: « این بانک تاکنون حدود ۲۲ هزار نمونه بذر را در اختیار پژوهشگران و دانشجویان قرار داده و با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، از جمله مؤسسات وابسته به وزارت علوم و سازمان تات، همکاری داشته است.»
او همچنین بر اهمیت جمعآوری اطلاعات زیستی بذرها تأکید کرد و افزود: «این اطلاعات علاوه بر تسهیل حفاظت استاندارد بذرها، منبعی ارزشمند برای پژوهشگران است و در همین راستا، دانشنامه بذر ایران از سال ۱۴۰۰ راهاندازی شده که تاکنون اطلاعات بیش از ۳۰۰ گونه در آن بارگذاری شده است.»
محمودی گفت: «ایران با وجود آنکه تنها کمی بیش از یک درصد از خشکیهای جهان را در اختیار دارد، با داشتن حدود 7 هزار و 500 گونه گیاهی، سهمی ۲.۵ درصدی از تنوع گیاهان گلدار جهان را به خود اختصاص داده؛ هزینههای انجامشده برای تأسیس و نگهداری بانک ژن در مقایسه با ارزش ذاتی تنوع زیستی و خسارات ناشی از کاهش آن، بسیار ناچیز است.»
او با اشاره به وضعیت موجود و برنامههای آینده بانک ژن منابع طبیعی ایران اظهار داشت: «تاکنون بیش از ۴۰ درصد گونههای گیاهی ایران و حدود ۳۰ درصد گیاهان انحصاری کشور در این بانک جمعآوری و ذخیره شده که با توجه به محدودیتها، عملکردی قابل قبول محسوب میشود.»
محمودی افزود: «جمعآوری کامل گونههای گیاهی ایران با اولویت گیاهان انحصاری، نادر و در معرض خطر انقراض، افزایش تنوع ژنتیکی از طریق ذخیره نمونههای متعدد از جمعیتهای مختلف، پایش کامل نمونهها، احیای بذرهای زوالیافته، تکمیل پروژه بانک پشتیبان، ارتقای تجهیزات آزمایشگاهی، بهبود بانک اطلاعاتی، توسعه دانشنامه بذر و گسترش همکاریهای بینالمللی، از برنامههای آتی این مجموعه است.»
او ابراز امیدواری کرد که با حمایت نهادهای ذیربط، زمینه تداوم و ارتقای فعالیتهای بانک ژن منابع طبیعی ایران بیش از پیش فراهم شود.
دیدگاه تان را بنویسید