لزوم برنامه‌ریزی برای مدیریت تجارت آب مجازی / ایران یکی از چهار کشور مروج کشت محصولات مقاوم به تغییر اقلیم در منطقه است

فرخ طایراو در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایانا با اشاره به این‌که پرسش درباره تجربه موفق کشورهای مشابه ایران برای مدیریت خشکسالی و بهره‌وری آب در کشاورزی، سوالی سخت اما در عین حال بسیار به‌موقع است؛ افزود: ایران امسال با کاهش شدید بارندگی مواجه شده و همه بخش‌های اقتصادی و اجتماعی از جمله کشاورزی در این کشور تحت تأثیر قرار گرفته است.

نماینده فائو در جمهوری اسلامی ایران با بیان این‌که چنین شرایطی تنها مختص ایران نبوده و در بسیاری از کشورها به دلیل تغییرات اقلیمی در حال رخ دادن است؛ افزود: الگوهای بارش تغییر کرده‌، برخی کشورها در حال تجربه خشکسالی‌های مکرر و برخی دیگر با بارش‌های شدید و سیلاب روبه‌رو هستند.

وی ادامه داد: تغییر فصل‌بندی بارش‌ها نیز مشکل‌ساز است؛ به‌طور مثال ممکن است بارندگی سنگینی در مدت کوتاهی رخ دهد اما در زمان مورد نیاز برای آبیاری محصول، بارشی صورت نگیرد.

طایراو با تأکید بر این‌که از نگاه فائو راهکار اصلی، ترویج محصولات مقاوم به تغییرات اقلیمی است.؛ خاطرنشان کرد: در ایران نیز پروژه‌ای منطقه‌ای در شرف اجرا بوده که این کشور یکی از چهار کشور شرکت‌کننده در آن برای بررسی کشت محصولات مقاوم در برابر خشکسالی مانند سویا، ارزن و کینوا است.

وی ادامه داد: با همکاری وزارت جهاد کشاورزی می‌توان مناطق مستعد خشکسالی را شناسایی و کشت این محصولات را در آن‌ها اولویت قرار داد؛ هرچند کشاورزان سابقه کشت این محصولات را ندارند، اما در شرایط جدید می‌توانند در همین مناطق حتی در سال‌های خشکسالی، عملکرد بهتری نسبت به محصولات سنتی داشته باشند.

فرصت‌ها و چالش‌های سرمایه‌گذاری خارجی در کشاورزی

طایراو با اشاره به این‌که در شرایط ایران، تحریم‌ها یکی از مهم‌ترین موانع سرمایه‌گذاری خارجی در همه بخش‌ها از جمله کشاورزی به شمار می‌رود؛  تصریح کرد: اگرچه کالاهای کشاورزی و غذایی مستقیماً در فهرست تحریم نیست، اما محدودیت‌های مالی و نقل‌وانتقال منابع، ورود سرمایه و فناوری‌های پیشرفته به بخش کشاورزی ایران را دشوار کرده است.

وی با بیان این‌که در عین حال اقتصاد ایران ظرفیت بالایی دارد؛ افزود: ظرفیت داخلی قوی دولت و بخش خصوصی باعث شده این کشور در برخی محصولات کشاورزی به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته و در برخی موارد عملکرد بهتری نسبت به کشورهای همسایه داشته باشد؛  در نتیجه با وجودی‌که سرمایه‌گذاری خارجی می‌توانست محرک بزرگی باشد، اما ایران با اتکا به منابع داخلی، نوآوری و توسعه فناوری‌های بومی توانسته مسیر پیشرفت در کشاورزی را ادامه دهد.

مدیریت مؤثر سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی

طایراو با اشاره به این‌که به دلیل محدودیت منابع عمومی، اتکای بیش از حد به سرمایه‌گذاری دولتی در هر بخش اقتصادی ریسک بالایی دارد؛ گفت: بنابراین بودجه‌ دولتی باید هدفمند و استراتژیک به‌کار گرفته شود؛ مثلاً برای سرمایه‌گذاری‌های کاتالیزوری که بخش خصوصی را فعال کند، یا برای حمایت از تحقیقات کلیدی و اجرای پروژه‌های بزرگی که کشاورزان یا شرکت‌ها به تنهایی قادر به انجام آن‌ها نیستند.

وی با بیان این‌که بخش خصوصی باید نقش اصلی را در سرمایه‌گذاری کشاورزی ایفا کند؛ افزود: وظیفه دولت‌ها ایجاد محیطی مناسب برای سرمایه‌گذاران از طریق سیاست‌های حمایتی، مقررات مالی شفاف و مشوق‌های اقتصادی است تا کشاورزی به بخشی سودآور و جذاب تبدیل شود؛ هرچند مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها اهمیت دارد، اما زمانی احتمال مشارکت سرمایه‌گذاران بیشتر است؛ که انتظار بازده مناسبی داشته باشند.

طایراو تأکید کرد: با توجه به این‌که سرمایه‌گذاران خارجی در ایران با موانعی روبرو هستند، تشویق و تسهیل سرمایه‌گذاری خصوصی داخلی در کشاورزی بسیار مهم بوده و با تضمین محیطی مناسب برای تجارت، دولت می‌تواند تأثیر منابع عمومی محدود را به حداکثر رسانده و در عین حال ظرفیت بخش خصوصی را آزاد کند.

اولویت سرمایه‌گذاری‌ها برای امنیت غذایی

 نماینده فائو در ایران اظهارداشت: این‌که طبق تجربه کشورهای مختلف سرمایه‌گذاری در کدام بخش بیشترین تأثیر را بر امنیت غذایی دارد، وابسته به شرایط آن کشور است؛  در برخی اقتصادها، شرکت‌های بزرگ کشاورزی خود در تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کرده و فناوری‌ها و محصولات جدید را به بازار عرضه می‌کنند؛ بنابراین دولت‌ها نیازی به تکرار این سرمایه‌گذاری‌ها ندارند.

طایراو افزود: اما در اقتصادهای کوچک‌تر که بخش خصوصی توان مالی کافی برای تحقیقات کشاورزی ندارد، سرمایه‌گذاری دولت به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند تحقیق و توسعه، آموزش کشاورزان و انتقال فناوری، ضروری است و می‌تواند نتایج علمی را در اختیار کشاورزان و بنگاه‌های کوچک قرار دهد.

وی ادامه داد: همچنین دولت می‌تواند نقش تسهیل‌گر ایفا کند و از طریق مشوق‌های مالیاتی، اصلاحات مقرراتی یا یارانه‌ها، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را در حوزه‌هایی مانند مکانیزاسیون، توسعه بذر و زیرساخت تشویق کند؛ در نهایت اولویت‌های سرمایه‌گذاری عمومی باید با واقعیت‌های موجود هماهنگ باشد.

انتقال دانش و فناوری از طریق سرمایه‌گذاری خارجی

نماینده فائو در ایران با بیان این‌که کشورها به دلایل گوناگون در کشاورزی سایر کشورها سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ گفت: برخی به دنبال بازده مالی هستند؛ به‌ویژه در شرایطی که سرمایه کافی داشته اما زمین محدود باشد.

طایراو افزود: برخی دیگر اهداف امنیت غذایی را دنبال می‌کنند؛ مثلاً با انعقاد قراردادهای بلندمدت برای تولید محصولاتی مانند گندم در خارج، عرضه پایدار آن را برای کشور خود تضمین می‌کنند، همچنین عوامل سیاسی و دیپلماتیک نیز می‌توانند نقش داشته باشد.

وی ادامه داد: نکته مهم این است که این سرمایه‌گذاری‌ها معمولاً فقط جنبه مالی نداشته و سرمایه‌گذاران برای موفقیت پروژه، فناوری‌های نوین و دانش روز را هم وارد می‌کنند؛ به این ترتیب کشور میزبان به فناوری، بهره‌وری بیشتر و دسترسی بهتر به غذا رسیده و کشور سرمایه‌گذار هم از بازده مالی، امنیت غذایی پایدار و روابط سیاسی قوی‌تر بهره‌مند می‌شود.

نقش سازمان‌های بین‌المللی مانند فائو

طایراو با اشاره به این‌که فائو سازمانی مستقل و بی‌طرف است که از کشورهای عضو از جمله ایران، در دستیابی به اهداف کشاورزی و امنیت غذایی حمایت می‌کند؛ افزود: یکی از نقش‌های کلیدی این سازمان این است که با پشتیبانی تخصصی کارشناسان فنی خود، بستری بی‌طرفانه برای گفت‌وگو و مذاکره میان کشورها فراهم کند.

وی ادامه داد: برای نمونه، فائو در حال همکاری با ایران و برخی کشورها برای تسهیل تجارت کالاهای کشاورزی بوده و چنین ابتکاراتی برای هر دو طرف - ایران به‌عنوان صادرکننده و کشورهای دیگر به‌عنوان دریافت‌کنندگان محصولات باکیفیت‌تر -  سودمند است؛ نقش فائو تسهیل این گفت‌وگوها، تضمین جنبه‌های فنی و کمک به کشورها در رعایت استانداردهای بین‌المللی ایمنی غذایی، کیفیت و توسعه زنجیره ارزش است.

تجارت آب مجازی و سیاست‌های ایران

طایراو با بیان این‌که در سطح جهان اهمیت تجارت آب مجازی ــ یعنی آبی که در تولید محصولات کشاورزی و غذایی مصرف شده و سپس از طریق تجارت جابه‌جا می‌شود ــ روزبه‌روز بیشتر می‌شود؛ گفت: کشورهای رو‌به‌رو با تنش آبی، بیش از گذشته ترجیح می‌دهند محصولات پرآب‌بر مانند غلات را وارد کرده و منابع محدود داخلی خود را برای محصولاتی کم‌آب‌بر اما با ارزش بالاتر اختصاص دهند.

وی ادامه داد: ایران نیز به دلیل خشکسالی و کمبود آب با چنین چالشی روبه‌رو بوده و در سال‌های اخیر به ضرورت بازنگری در سیاست‌های تولید و تجارت با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی توجه بیشتری شده است.

طایراو با اشاره به این‌که برای تقویت کشت محصولات متناسب با مناطق خشک و در عین حال تأمین محصولات پرآب‌بر بیشتر از طریق واردات، اقداماتی در حال انجام است؛  افزود: این روند نشان‌دهنده همسویی با تحولات جهانی است؛ با این حال نیاز به برنامه‌ریزی راهبردی‌تر  و این‌که چه محصولی باید در داخل تولید شده و چه محصولی بهتر است وارد شود تا امنیت غذایی و پایداری منابع آب هم‌زمان تضمین شود، همچنان وجود دارد.

خبرنگار: شهرزاد مسعودی