بلوط و بقا

در گوشه‌ای آرام از زاگرس، جایی که کوه‌ها در مه صبحگاهی آرام نفس می‌کشند و باد از لابه‌لای درختان زمزمه‌ای باستانی را تکرار می‌کند، گنجی سبز ایستاده است. گنجی که قرن‌هاست در سایه درختانی کهن ایستاده و اکنون، در عصر فراموشی طبیعت، باری دیگر نام مهجور خود را به ما یادآوری می‌کند: دانه‌ بلوط. 

بلوط برای مردمان زاگرس فقط یک درخت نیست؛ یادآور خاطرات، پناهگاه جانوران، منبع سوخت، سایه‌بان رهگذران و بالاتر از همه، نان‌آور روزهای سخت است. دانه‌های قهوه‌ای‌رنگ آن، که بی‌ادعا در دامنه‌های صخره‌ای و خاک‌های کم‌رمق می‌رویند، در دل خود آردی مغذی و شفابخش نهفته دارند؛ آردی که با دانش بومی فرآوری می‌شود و سال‌ها پشتوانه‌ی غذایی مردمان این خطه بوده است.

آرد بلوط تنها برای پخت نان نیست. طعم خاص و اندکی گس آن، وقتی با شیرین‌کننده‌های طبیعی مانند شیره خرما یا عسل محلی ترکیب می‌شود، خاطره‌ای از غذاهای ناب و اصیل ایرانی را زنده می‌کند. از شیرینی‌های محلی گرفته تا خورشت‌های غلیظ و سنتی، این آرد به کار گرفته می‌شود؛ نشانی از هوش تغذیه‌ای نیاکان‌ ما که هرچه از طبیعت می‌گرفتند، با احترام مصرف می‌کردند.

آرد بلوط از نظر تغذیه‌ای، گنجینه‌ای ارزشمند و سرشار از فیبر، کلسیم، پتاسیم، منیزیم و مهم‌تر از همه، فاقد گلوتن است. همین ویژگی آن را به گزینه‌ای کامل برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک و افرادی با رژیم‌های خاص بدل کرده است. مطالعات جدید نشان می‌دهند که مصرف منظم این آرد می‌تواند در کاهش قند خون، تنظیم چربی خون و بهبود عملکرد گوارش مؤثر باشد.

بلوط قدمتی چند میلیون ساله دارد. در حالی‌که گندم تنها حدود ۱۲ هزار سال است وارد الگوی مصرف انسان‌ها شده، بلوط در دوران‌ گرسنگی، خشکسالی، جنگ و محاصره غذایی، همراه مردم بوده است. حتی در روزهای سخت، در مناطق غرب کشور چون سومار و اسلام‌آباد، دانه‌ی بلوط پخته یا خام به عنوان منبع غذایی استفاده می‌شد.

در دورانی که تغییر اقلیم، بحران آب و تخریب خاک کشاورزی را تهدید می‌کند، بلوط می‌تواند الگویی برای کشاورزی پایدار باشد. این درخت خودرو، بدون نیاز به کاشت، آبیاری یا مصرف کودهای شیمیایی رشد می‌کند و به بافت خاک نیز آسیبی نمی‌زند. همچنین با ذخیره‌ کربن، به کاهش اثرات تغییرات اقلیمی کمک می‌کند.

امروزه ایران ظرفیت بالقوه تولید سالانه ۲۰ هزار تن بلوط را دارد.که البته مقداری از آن برای کاشت دوباره بلوط استفاده می‌شود. 

آرد بلوط می‌تواند به‌تنهایی یا در ترکیب با آردهای دیگر، بخشی از الگوی تغذیه سالم را تشکیل دهد. درخت بلوط برای رسیدن به مرحله باردهی، به حدود ۴۰ تا ۵۰ سال زمان نیاز دارد. یعنی هر دانه، حاصل دهه‌ها صبر طبیعت است. این زمان طولانی، هشداری است ثکه اگر امروز از این گنجینه مراقبت نکنیم، نسل‌های آینده نه از سایه‌ آن و نه از ثمرش بهره‌مند خواهند شد 

بازگشت به بلوط، تنها بازگشت به یک ماده غذایی نیست؛ بازگشت به الگوی زیستی هوشمندانه، کم‌هزینه، کم‌مصرف و سازگار با طبیعت است. این دانه‌ فروتن، رمز بقای مردمان در گذشته بوده و شاید کلید بقاء در آینده هم باشد. برای حفظ این گونه ارزشمند، نیاز به برنامه‌های حفاظتی، فرهنگ‌سازی مصرف آرد بلوط، حمایت از صنایع محلی فرآوری و آموزش دانش بومی به نسل‌های جدید داریم. آینده‌ای پایدار، از دل چنین دانه‌هایی آغاز می‌شود.

صبا طاهری | خبرنگار