پروژه 500 هزار دلاری فائو در ایران
پیگیری سیاست تقویت و ساماندهی کشاورزی خانوادگی
اهدافی را که سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در این خصوص دنبال میکند را میتوان به اهداف مستقیم و اهداف تبعی تقسیم بندی کرد. به طوریکه هدف کلی پروژه ارتقای زندگی خانوارهای فعال در کشاورزی خانوادگی به واسطه بهبود بهرهوری کشاورزی و تنوع بخشی معیشتهاست
کشاورزی خانوادگی شیوه تولید و تامین معیشت جامعه روستایی از دیرباز بوده است. شیوهای که در طول تاریخ تامین معیشت خانوارهای روستایی را بر دوش داشته. اهمیت این شیوه تولید در بخش کشاورزی باعث شده تا سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) همایشی با عنوان کشاورزی خانوادگی برگزار کند و نقش و اهمیت این شیوه تولید که در طول تاریخ سهم بهسزایی در تولید محصولات کشاورزی داشته است را به نمایش بگذارد.
به بهانه همایش کشاورزی خانوادگی در سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) مصاحبهای با دکتر حسین شیرزاد مدیرعامل و رئیس هیات مدیره سازمان مرکزی تعاون روستایی کشور ترتیب دادهایم تا از کم و کیف آخرین اخبار و فعالیتهای سازمان مرکزی تعاون روستایی و همکاریهای مشترک با فائو در این رابطه مطلع شویم.
* با توجه به اینکه سازمان مرکزی تعاون روستایی کشور متولی ساماندهی نظام بهره برداری کشاورزی خانوادگی در کشور است. اصولا منظور از کشاورزی خانوادگی چیست و سازمان چه برنامههایی را در این رابطه دنبال میکند؟
کشاورزی خانوادگی هم شیوه تولید و توامان شیوه معیشت جامعه دهقانی و روستایی کشور و پایه بهرهوری کشاورزی و معیشت روستایی در ایران است اما امروزه در نظامهای دهقانی و خرده دهقانی مصداق و تجلی بیشتری میکند. از این روی اصلاح وضعیت آن در پیشبرد وضعیت کشاورزی و ارتقای نقش، موقعیت و جایگاه جامعه کشاورزان در کشور حایز اهمیت است. در طول سالیان تعداد بهرهبرداریهای با زمین از ۱۸۷۷۲۹۹ واحد بهرهبرداری در اولین سرشماری کشاورزی (سال ۱۳۳۹) به ۳۳۵۹۴۰۹ واحد بهرهبرداری (سال ۱۳۹۳) فزونی یافت. بر اساس آمارهای موجود وقتی مقادیر مربوط به تعداد واجدین بهرهبرداری با زمین در خلال دو سرشماری کشاورزی ۱۳۸۲ و ۱۳۹۳ با یکدیگر مقایسه میکنیم. با وجود کاهش اندک تعداد کل بهرهبرداریهای با زمین در نسبت بهرهبرداریهای خرد مقیاس زیر دو هکتاری افزایشی دو درصدی (معادل ۵۲ درصد کل بهرهبرداریهای با زمین) مشاهده میشود. سرانه (متوسط) توزیع زمین در واحدهای بهرهبرداری خرد (زیر ۵ هکتار) در سال ۱۳۸۲ معادل ۱.۷۶ هکتار بود. این میزان در سال ۱۳۹۳ از آن رقم نیز کمتر شد و به ۱.۲۸ هکتار رسید. سرانه توزیع در واحد بهرهبرداری از رقم ۵.۰۸ هکتار سرشماری کشاورزی سال ۱۳۸۲ به ۴.۹ هکتار در سال ۱۳۹۳ کاهش یافت. اما ما معتقدیم که در شیوه کشاورزی خانوادگی برخی از استعدادها و ظرفیتهای رشد وجود دارد که در صورت تقویت بنیادهای فنی، اقتصادی، مالی و توانمندسازی نیروی انسانی آن امکان افزایش و ارتقای توان تولیدی کشاورزان کوچک و متوسط مقیاس وجود دارد. اما کوچک وپراکنده بودن واحدهای بهرهبرداری اراضی کشاورزی درایران موجب بروز برخی از چالشهای مهم نظیر پایین بودن بهرهوری آب، عدم امکان به کارگیری ماشینآلات کشاورزی و بالا بودن هزینه تولید ودرآمد کم کشاورزان شده است که ضرورت ساماندهی و تقویت کشاورزی خانوادگی را درایران اجتناب ناپذیر نموده است .
در این خصوص حوزه نظامهای بهرهبرداری در سازمان مرکزی تعاون روستایی در جهت اجرای مطلوبتر قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و ایجاد قطعات مناسب فنی، اقتصادی مصوب ۱۳۸۵ و به ویژه از حیث ارائه مشوقهای لازم در مسیر تشویق بهرهبرداران به تجمیع و یکپارچهسازی اراضی و افزایش درآمد و ارتقای معیشت خانوارهای کشاورز در صدد انجام مجموعه اقدامات و فعالیتهایی به منظور بهبود واحدهای کشاورزی خانوادگی است.
* شیوه همکاریهای فائو با دفتر نظامهای بهرهبرداری سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در زمینه کشاورزی خانوادگی از چه ساز و کارهایی بهره میگیرد؟
در سال ۲۰۱۴ با نامگذاری سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) به نام کشاورزی خانوادگی، دفتر نظامهای بهرهبرداری سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران کمکی فنی را برای فرمولبندی پروژهای با ماهیت صندوق امانی یک جانبه (Unilateral Trust Fund) در حمایت از کشاورزی خانوادگی از فائو درخواست نمود و برای اجرای پروژهای به این منظور ۵۰۰ هزار دلار برآورد و پیشنهاد نمود. به دنبال پیگیریها و هماهنگیهای به عمل آمده امکان استفاده از ظرفیتهای کارشناسی سازمان مذکور برای اجرای این پروژهها با هدف ارزیابی وضعیت و زمینههای ارتقای معیشت بهرهبرداران خانوادگی و سازماندهی آنان فراهم آمد. هدف کلی پروژه ارتقای زندگی خانوارهای فعال در کشاورزی خانوادگی به واسطه بهبود بهرهوری کشاورزی و تنوع بخشی معیشتهاست. این هدف به واسطه توسعه ظرفیت و مهارتهای کشاورزان برای پاسخگویی به علائم و نشانههای بازار، تطبیق با تحولات آبوهوایی، سازماندهی کشاورزان در قالب گروهها، تقویت ظرفیت خدمات دهندگان بخش عمومی (دولتی) و خدمات تعاونی به این گروه از کشاورزان تحقق مییابد.
* نتایج مورد نظر از همکاریهای مشترک فائو با سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در زمینه نظام بهره برداری کشاورزی خانوادگی چیست و چه اهدافی را سازمان در این خصوص پیگیری میکند؟
مقصود اولیه پروژه UTF تقویت بهرهبرداران خانوادگی در عین توجه به موضوع یکپارچهسازی و سازماندهی کشاورزان و مزارع کوچک مقیاس خانوادگی به منظور بهبود بهرهوری و تنوع بخشی معیشتهای آنهاست. پروژه چنین مقصودی را با توسل به توسعه ظرفیتهای انسانی و سازمانی صاحبان اراضی کوچک همزمان با بهبود دسترسی آنان به خدمات تولیدی و بازارگرا محقق میکند تا فعالیتهای زراعی و کشاورزی تجاری از حیث اقتصادی و فنی در روستاهای برگزیده هدف که در آنها کشاورزی خانوادگی یافت میشود پایدار شوند. در بدو امر یک برنامه همکاری تسهیلات فنی(TCPF) که توسط فائو تهیه شد برای کمک به دولت برای ارزیابی اولیه فرمولبندی سند پروژه UTF در مشورت با ذیربطان مرتبط در سطح محلی و ملی به کار برده شد. ماموریت مقدماتی توسط مشاور ارشد فائو، با پشتیبانی یک مشاور ملی، یک تیم رابط از فائو، نمایندگی فائو در ایران، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان مرکزی تعاون روستایی انجام شد. هیات مذکور ناحیه منتخب برای اجرای پروژه را که در آن جلسات با مقامات دولتی، کشاورزان، موسسات محلی و دیگر ذیربطان کلیدی هدایت شد بازدید کرد. تصمیم گرفته شدکه یک ماموریت پیگیری برای تکمیل فرایند فرمول بندی پروژه ترتیب داده شود. یافتههای ماموریت مقدماتی به مدیریت سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران ارائه شد و مورد بحث قرار گرفت. سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران علاقه و تعهد خود را برای در دست گرفتن مالکیت پروژه ابراز کرد.
اما اهدافی را که سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در این خصوص دنبال میکند را میتوان به اهداف مستقیم و اهداف تبعی تقسیم بندی کرد. به طوریکه هدف کلی پروژه ارتقای زندگی خانوارهای فعال در کشاورزی خانوادگی به واسطه بهبود بهرهوری کشاورزی و تنوع بخشی معیشتهاست. این هدف به واسطه توسعه ظرفیت و مهارتهای کشاورزان برای پاسخگویی به علائم و نشانههای بازار، تطبیق با تحولات آب و هوایی، سازماندهی کشاورزان در قالب گروهها، تقویت ظرفیت خدماتدهندگان بخش عمومی (دولتی) و خدمات تعاونی به این گروه از کشاورزان محقق میشود. ولی در یک تصویر کلی مهمترین آنها عبارتند از:
۱. درآمد کشاورزان کوچک مقیاس خانوادگی به واسطه توسعه ظرفیت آنها در تطبیق با تغییرات بازار و محیط افزایش یابد.
۲. پروژه همچنین خدمات ترویجی را با ارتقای ظرفیت آنان در مدیریت تجاری مزرعه، بازاریابی و تشویق تجاری شدن کشاورزی با هدف بهرهمندی کشاورزان کوچک مقیاس بازارگرا تقویت کند.
۳. نتیجه ثانوی پروژه دستیابی به شناخت، درک و مهارتهایی است که خدمات دهندگان بخش عمومی (دولتی) را برای یاری رسانی به کشاورزان در جهتگیری بازارگرایانه به گونهای بهتر تجهیز خواهد کرد.
برون دادها و فعالیتهای منبعث از این همکاری مشترک را هم میتوان در چهار گروه منفک کرد که عبارتند از:
۱. مدیریت کشاورزی و تنوع بخشی به معیشتها.
۲. ظرفیت سازی خانوارهای کشاورز و سازمانهای کشاورزان.
۳. ظرفیت سازی موسسات تامین کننده خدمات حمایتی.
۴. حمایت از کشاورزی خانودگی در سطح سیاست گذار.
* آیا فعالیتهای میدانی نیز در این خصوص انجام شده است؟
بله البته، بدین منظور دو ماموریت میدانی در بهار و تابستان سال ۹۶ برای تهیه پروژه به منظور امکان سنجی اجرای پروژه پایلوتی مذکور در دو استان اصفهان و مازندران برای کارشناسان بینالمللی فائو ترتیب داده شد. هیات مذکور دو ناحیه منتخب برای اجرای پروژه را (که در آن جلسات و بازدیدهای مشترکی با حضور مقامات دولتی و کشاورزان و سایر ذیربطان کلیدی ترتیب داده شد) بازدید نمود. بازدیدها و بررسیهای میدانی دوباره مشاوران فائو به تدوین سند پروژه در قالب چارچوب منطقی پروژه منجر شد که در نهایت به عنوان مبنا و پایهای برای موافقتنامههای UTF مورد استناد قرار میگیرد. لازم به ذکر است که موافقتنامههای UTF شامل جزئیات بودجهای از انواع تخصصهای مورد نیاز (مشاوران ملی و بینالمللی، تجهیزات، آموزش، ظرفیتسازی ملی) بوده است.
* آقای دکتر شیرزاد آیا در ارتباط با سازماندهی و مدیریت پروژه تمهیداتی در نظر گرفته شده است؟
بله، مسئولیت پشتیبانی پروژه بر عهده وزارت جهاد کشاورزی و با محوریت سازمان مرکزی تعاون روستایی خواهد بود. یک کمیته راهبری (PSC) با ترکیب دفتر نمایندگی فائو و هدایتکننده ملی پروژه(National Project Director) برای تعیین جهتگیری کلی و هماهنگی بین موسسات و ذینفعان و ذیمدخلان مختلف درگیر در اجرای پروژه تشکیل میشود و هدایتکننده ملی پروژه، هماهنگ کننده ملی پروژه (NPC) را تعیین میکند. پروژه توسط دفتر فائو در رم پشتیبانی شده و از حیث فنی سرپرستی میشود. دفتر مزبور برای اجرای کلی فعالیتهای جاری پروژه مسئول خواهد بود.
* سخن پایانی شما در باره چشمانداز آتی همکاریهای فائو با با سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در زمینه کشاورزی خانوادگی چیست؟
به اعتقاد من، از دیرباز موضوع ساماندهی واحدهای کشاورزی خانوادگی در زمره وظایف بخش نظامهای بهرهبرداری در وزارت جهاد کشاورزی و سازمان مرکزی تعاون روستایی و از جمله پروژههای محوری در سطح ملی در برنامه ششم توسعه کشور بوده است. از این روی نتایج و دستاوردهای پروژه آزمایشی فائو میتواند در اجرای آن طرح در سطح کشوری به کار آید. در پروژه محوری مذکور از دستاوردهای آزمایشی فائو برای غنای بیشترفعالیتهای حمایتی سازمان در سطح ملی استفاده خواهد شد. این پروژه محوری ملی در راستای عمل به مفاد قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی و ایجاد قطعات مناسب فنی و اقتصادی (مصوب ۱۳۸۵) و مشوقهای آیین نامه اجرایی آن تنظیم و تدوین شود. اجرای پروژه آزمایشی راه را برای اجرای مکانیزمها و سازوکارهای جدیدالتصویب (سال ۱۳۹۵) آییننامه قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی و دستورالعملهای آن به طور عینی و با مشارکت ذیربطان هموار میکند. اجرای پروژه به تقویت سازوکارهای همکاری و هماهنگی میان دستگاههای مرتبط با جلوگیری از خرد شدن و تجمیع اراضی و همچنین تقویت تعاملات آنان و بهره برداران منجر خواهد شد. در نهایت اینکه با اجرای پروژه، زمینه تاسیس تعاونیهای تولید کوچک مقیاس ویژه یک روستا بر مبنای مقیاسهای جدید التصویب آیین نامه قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی فراهم میشود. سعی داریم تا از طریق پیوند کشاورزی خانوادگی با زنجیره ارزش و قرار دادن این شیوه تولید در کریدور جریانهای نقدی-کالایی و ایجاد ظرفیتهای نهادی جدید، در سال ۱۳۹۷-۹۸ به طور جدیتری به برنامه تقویت کشاورزی خانوادگی در کشور بپردازیم.
دیدگاه تان را بنویسید