تامین امنیت غذایی اولویت اصلی پرداخت تسهیلات

"اختصاصی ایانا "

( بخش اول ) ظرفیت‌های فراوان بخش کشاورزی و نقش آن در توسعه اقتصادی کشورها منجر به ارتقاء جایگاه این بخش در برنامه‌های توسعه اقتصادی کشورها شده است.

نتایج بررسی روند توسعه‌یافتگی کشورهایی که امروزه به عنوان کشورهای توسعه‌یافته شناخته می­شوند، گواه آن است در این کشورها، بخش کشاورزی و زیربخش های آن، علاوه بر آن­که با تولید محصولات نهایی، امنیت غذایی جامعه را تامین کرده­اند، با تامین نهاده­های لازم به منظور استفاده در سایر بخش ها به ویژه بخش­های صنعتی کشور و متقابلا مصرف تولیدات این صنایع (مانند کود، سم و ...)  به رشد آن­ها و بالطبع، توسعه کشورها کمک بسزایی کرده است. از این رو، در این کشورها به عنوان زیربنای توسعه اقتصادی شناخته می­شود.

در ایران نیز بخش کشاورزی به لحاظ وجود تنوع اقلیمی در کشور از یک طرف و سهم بالای نیروی کار روستایی شاغل در آن از طرف دیگر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علاوه بر آن، بروز محدودیت­های شدید منابع آبی در کشور، رعایت اصول توسعه پایدار و تولید محصولات با بالاترین کیفیت با استفاده از  بهترین ترکیب الگوی کشت را بیش از پیش آشکار می­کند.

در این بین، بانک کشاورزی، به عنوان تنها بانک تخصصی فعال در بخش کشاورزی، در کنار سازمان­های متولی از جمله وزارت جهاد کشاورزی، نیز همواره تلاش کرده است علاوه بر اجرای رسالت خویش که همان تامین امنیت غذایی جامعه است، رعایت اصول و شاخص­های توسعه پایدار با هدف حفظ منابع پایه (به ویژه منابع آبی) کشور برای استفاده نسل­های آتی را به عنوان مهم­ترین رکن در سیاستگزاری­ها و دستورالعمل­های پرداخت تسهیلات خود در نظر گیرد.

در این باره با بهزاد نیکخواه رییس اداره کل اعتبارات و هدایت سرمایه‌گذاری بانک کشاورزی به گفت‌وگو نشستیم.

خلاصه‌ای از عملکرد بانک کشاورزی در سال گذشته را بیان ‌کنید؟

سال گذشته، حدود 390 هزار میلیارد ریال پرداخت شد که این رقم، نسبت به سال قبل حدود 17 درصد رشد داشته است. سهم بخش کشاورزی حدود 91 درصد از کل تسهیلات بوده که  تسهیلات ریالی سهم عمده‌ای از آن را به خود اختصاص داده است. با یک تقسیم‌بندی ساده، می‌توان گفت حدود 80 درصد مبالغ پرداختی در قالب تسهیلات کوتاه‌مدت ، برای تأمین سرمایه در گردش واحدهای فعال و حدود 20 درصد مابقی، به صورت تسهیلات سرمایه‌ای است که عمدتاً برای اهداف توسعه‌ای پرداخت می‌شود.

همان­طور که اشاره شد، هدف اصلی و مأموریت سازمانی بانک کشاورزی، ایجاد امنیت غذایی کشور مبتنی بر اهداف توسعه پایدار از طریق تأمین مالی بخش کشاورزی است.

متأسفانه حدودا طی 30 سال اخیر به علت مدیریت نامناسب، بخش قابل توجهی از منابع ‌را از دست داده‌ایم، در عین حال فعالیت‌های بخش کشاورزی متأثر از تغییرات اقلیمی است که در اطراف ما اتفاق افتاده است. خشک شدن منطقه و گرم شدن کره زمین فعالیت‌های کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده و لاجرم این مهم باید در سیاست‌گزاری‌ها مورد توجه قرار گیرد.

یکی از راهکارهای بانک در این زمینه، طرح حمایت از توسعه کشت گلخانه‌ای با هدف افزایش راندمان کشاورزی در سطح محدود بوده که به این منظور، طی سال 1396، حدود پنج هزار میلیاردریال برای توسعه کشت گلخانه‌ای در کشور تسهیلات پرداخت شده است. سال گذشته با تامین مالی بانک، گلخانه 32 هکتاری سبزی و صیفی که یکی از بزرگ‌ترین و مجهزترین طرح­های گلخانه کشور است، در منطقه آزاد ارس راه‌اندازی شد. صادرات محصول گوجه‌فرنگی این مجموعه گلخانه‌ای به کشور روسیه نشان از کیفیت بالای محصول تولیدی این مجموعه و موفقیت بانک در مشارکت با این طرح بزرگ دارد و این امر می‌تواند از باب افزایش سهم بخش کشاورزی در صادرات غیرنفتی قابل توجه باشد. حمایت از طرح‌های توسعه کشت گلخانه در سال جاری نیز از اولویت­های این بانک است. دو طرح بزرگ 200 و 750 هکتاری در استان کرمان و یک طرح 80 هکتاری در منطقه آزاد ارس از جمله این طرح­هاست که با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح، می‌توان گام موثری در زمینه افرایش صادرات غیرنفتی برداشت.

یکی دیگر از اولویت‌های اعتباری بانک، حمایت از طرح­های احداث و توسعه پرورش ماهی در قفس بوده که این طرح، در آب‌های جنوب و شمال و دریاچه‌های پشت سدهای داخلی آغاز و رقم قابل توجهی نیز به متقاضیان پرداخت شده است. حمایت از طرح­های پرورش ماهی در قفس در سال جاری نیز همانند سال گذشته از اولویت­های بانک بوده و از جهت افزایش سرانه مصرف ماهی و حضور در بازارهای جهانی و صادرات غیرنفتی، مورد توجه خاصی قرار دارد.

یکی دیگر از رویکردها در تخصیص اعتبارات با رویکرد حفاظت از منابع پایه یا درنظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، بحث حمایت از توسعه مکانیزاسیون کشاورزی با هدف افزایش راندمان است. برای مثال، اگر بتوانیم با اصلاح ناوگان برداشت گندم یعنی به روز رسانی کمباین‌هایی که در حال حاضر داریم،  حداقل پنج درصد تلفات ناشی از ریزش را  کاهش دهیم، چه حجمی از 11 میلیون تن تولید فعلی گندم صرفه‌جویی خواهد شد؟ لازم به توضیح است که حمایت از مکانیزاسیون، تنها شامل خرید و نصب ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی نیست. به عنوان مثال، تجهیز واحدهای کشتارگاه طیور به خطوط استاندارد با هدف رعایت استانداردهای بین المللی و افزایش کیفیت یکی دیگر از اقدامات توسعه مکانیزاسیون در بخش کشاورزی است که این مورد نیز مورد تاکید و حمایت بانک می­باشد.

کاهش فقر یکی دیگر از رویکردهای توسعه پایدار و یکی از اهداف والای بانک محسوب می‌شود. به لحاظ تعداد، تقریبا 90 درصد و به لحاظ مبلغ تقریبا 40درصد از تسهیلات پرداختی این بانک، به متقاضیان کمتر از500 میلیون ریال یعنی کشاورزان خرده‌پایی پرداخت شده که در اقصی نقاط کشور پراکنده هستند. ما به‌واسطه دو هزار شعبه‌ای که در کل کشور داریم صاحب گسترده‌ترین شبکه بانکی کشور هستیم. شاید بعضی از بانک­ها تعداد شعبه‌های بیشتری داشته باشند، اما به لحاظ گستردگی و توزیع در تمام نقاط کشور به ویژه روستاها، گسترده‌ترین شبکه در اختیار بانک کشاورزی است.

شما به کشاورزان تسهیلات خرد پرداخت می‌کنید، این موضوع مغایرتی با بحث اهداف وزارت جهاد کشاورزی که می‌خواهد زمین‌ها را یکپارچه‌سازی و آبیاری را متمرکزکند، ندارد؟ آیا به معنی تقویت کشاورزی سنتی نیست؟

سال 2015، توسط سازمان خوارو بار کشاورزی (FAO) به عنوان سال کشاورزی خانوادگی نام‌گذاری و یک همایش بین‌المللی هم در این خصوص در ایران برگزار شد. عمدتاً محصولاتی که در جهان تولید می‌شود، به‌واسطه کشاورزانی هست که به‌صورت خانوادگی فعالیت می‌کنند. پس هدف یکپارچه سازی اراضی، به مفهوم از بین بردن کشاورزی سنتی نیست.

از طرف دیگر، همانطور که اشاره شد، کاهش فقر یکی از اهداف توسعه پایدار است که توجه به آن، اهمیت ویژه ای دارد. چراکه بخش قابل توجهی از استان‌های کشور، روستایی بوده و جمعیت ساکن در روستاها عمدتا به کشاورزی اشتغال دارند و امرار معاش آن­ها از این طریق صورت می­گیرد. حمایت از این سهم جمعیت، به منظور تامین معیشت زندگی آن­ها از یک طرف و پیشگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و بالطبع پیشگیری از حجم انبوه مشکلات ناشی از این مهاجرت یکی از مهم­ترین وظایف این بانک در قالب مسئولیت­های اجتماعی است. این قشر از جامعه، کشاورزان هستند که در گروه دریافت‌کنندگان تسهیلات خرد با مبلغ کمتر از 500میلیون ریال قرار می­گیرند. بنابراین این بحث، کاملا با تفکیک کشاورزی سنتی و صنعتی متفاوت است. لازم است این نکته را هم عرض کنم که حمایت از صنعتی شدن فعالیت­ها و اولویت پرداخت تسهیلات به طرح­های صنعتی و مکانیزه در مقابل فعالیت­های مشابهی که به صورت سنتی انجام می­شود، همواره در بانک کشاورزی مورد توجه قرار گرفته­است.

در بخشی از صحبتتان درباره تقویت مکانیزاسیون کشاورزی با تسهیلات است، تقویت کشاورزی گلخانه‌ای است که باز کشاورزی مدرن محسوب می‌شود و از آن طرف برای کاهش فقر به کشاورزی سنتی تسهیلات می‌دهید. به نظر این کمی مغایرت دارد و چطور این تناسب را باید حفظ کنیم که به آن اهداف برسیم و این هدف را هم پاسخ بدهیم؟

در پاسخ به سوال قبل نیز عرض کردم که کشاورزی سنتی و صنعتی کاملا مجزا از پرداخت تسهیلات معیشتی و خرد است. رقم 500میلیون ریال و کمتر از آن، آنقدر رقم بسیار ناچیزی است که صرفا با هدف تامین معیشت کشاورزان روستانشین پرداخت می­شود. کشاورزی مکانیزه، توسعه کشت گلخانه، توسعه پرورش ماهی در قفس و فعالیت‌هایی مشابه آنها، به مفهوم تعطیلی کشاورزی خرد نیست. مجدد تاکید می‌کنم بحث کشاورزی خرد کاملا متفاوت با بحث کشاورزی سنتی است.

سیاست­های بانک و وزارت جهاد کشاورزی، هر دو مبتنی بر حمایت از کشاورزی صنعتی است. توسعه و یا احیای کشت و صنعت‌های بالای 200 هکتار مانند کشت و صنعت مغان و کارون از جمله مواردی است که در دستور کار قرار دارد. پرداخت تسهیلات خرد به کشاورزان خرده‌پا به مفهوم حمایت از کشاورزی سنتی نیست. بلکه تا حدودی مدیریت وضع موجود است. کما اینکه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، کشاورزانی که به‌صورت خانوادگی تولید می‌کنند در کنار کشاورزی­ صنعتی قرار دارند. به‌طور مثال در روستاهای کشور هلند، کشاورزان خرده‌پا کشاورزی می‌کنند و در کنار این‌ها منطقه بسیار وسیع گلخانه‌ای هم در سطح بسیار بزرگ یا گاوداری‌های بزرگ وجود دارد که مشغول فعالیت هستند. بنابراین نمی‌توانیم کشاورزی کشور را کلاً صنعتی  و این‌ها (کشاورزان خرد) را به حال خود  رها کنیم.

یکی دیگر از اهداف توسعه پایدار که مورد توجه بانک قرار دارد، بحث حمایت از توانمند سازی زنان است. در ادبیات توسعه جدید می‌گویند زن توانا بهتر از مرد توانا می‌تواند خانواده را از تله فقر رها کند. به دلیل آن­که ترجیح زن توانا در ابتدای کار ارتزاق کودکش، پوشاک کودکش و مخصوصاً آموزش کودکش است؛ بنابراین ما اگر بتوانیم زنان را مخصوصاً در مناطق کمتر توسعه‌یافته کشور توانا کنیم، بهتر می‌توانیم بحث فقر را مدیریت کنیم. بر همین اساس از حدود سال 72 با همکاری سازمان بین‌المللی ایفاد که در حال حاضر شرکت تاک نمایندگی آن را در داخل ایران برعهده دارد، بحث بانکداری پیوندی را باهدف تواناسازی جوامع محلی  آغاز کردیم و خوشبختانه توانستیم در کنار کاهش فقر درآمدی، بر کاهش فقر غیردرآمدی هم اثرگذار باشیم. این یک وجه ممتاز و مشخصه بانک کشاورزی است که به‌عنوان یک بانک علاوه بر انجام وظایف خود به عنوان یک بنگاه واسط مالی، به دنبال ایفای مسئولیت‌های اجتماعی خود است.

علاوه بر این، طرح حضرت زینب کبری^(س) با هدف حمایت از زنان روستایی سرپرست خانوار که آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به سایر اقشار دارند،  و توانمندسازی آن­ها یکی دیگر از طرح­های بانک در زمینه کاهش فقر است.

در صحبت‌هایتان اشاره‌های کوتاهی به بحث خشک‌سالی و کم‌آبی داشتید، اما آیا برای توانمندسازی بخش کشاورزی، برای سازگاری با بحران خشک‌سالی و کم‌آبی اقداماتی انجام داده‌اید؟ هدف‌گذاری شده است؟

حدوداً 16 پروژه در قالب پروژه­های اقتصاد مقاومتی برای وزارت جهاد کشاورزی تعریف شده بود که بعضی از این‌ پروژه­ها به­طور مستقیم، با بحران آب که یک بحران جدی است، مرتبط بود. اصلاح سیستم­های آبیاری به آبیاری تحت فشار و سایر انواع سیستم­های مدرن آبیاری از جمله این موارد بوده است.

توسعه کشت گلخانه‌ای نیز یک راهکار مدیریت بحران است. فضای محدودی محصول با تناژ بالایی محصول تولید و در مقابل، آب کمتری مصرف میشود؛ یعنی اگر محصولات صیفی اعم از گوجه‌فرنگی و خیاردر فضای باز با همان حجم تولید شود، قطعاً 10 برابر و بیشتر آب مصرف می­شود که در این شرایط بحرانی آب، بسیار بالاست. در بحث مکانیزاسیون با

به­ کارگیری ماشین‌های مناسب در مزرعه چه در مرحله کاشت، چه در مرحله داشت و چه در مرحله برداشت، به­طور غیرمستقیم به بحث مدیریت بحران آب کمک می­شود. به عنوان مثال، به‌واسطه استفاده از ماشین‌های مدرن، تلفات برداشت، کاهش و راندمان تولید افزایش می­یابد. این افزایش راندمان، گواه پیشگیری از تلفات منابع آبی استفاده شده در جریان تولید محصول (آب مجازی) است. مثالهایی شبیه این موارد بسیار هست.

برای اینکه بتوان با این پدیده مقابله کرد، اعتبارات خاصی را در نظر دارید؟

سال گذشته برای آب‌وخاک حدوداً از کل اعتبارات 394 هزار میلیارد ریالی، حدود چهار درصد فقط برای آب‌وخاک بود که عمدتاً هم سیستم‌های نوین آبیاری را تحت پوشش قرار گرفت. حدوداً 10 تا 11 هزار میلیارد ریال فقط به مکانیزاسیون اختصاص داده شد که 50 درصد برای به روز رسانی ناوگان کشاورزی و حدود 50 درصد هم برای به روز رسانی خطوط تولید بوده است.

پایان بخش اول، این گفتگو ادامه دارد ...