الزامات آموزشی - ترویجی توسعه اقتصاد روستا/ بهرامی ارض‌اقدس: بسیاری از روستاها با وجود برخورداری از زیرساخت‌ها خالی از سکنه هستند/ موسوی‌نیک: آموزش‌های مختص روستاها در جهت ارتقای بهره‌وری ترتیب داده شود

خبرگزاری کشاورزی ایران(ایانا)- الهام آبایی | روستاها خاستگاه‌های اصلی تولید هستند؛ اما آیا توانسته‌اند متناسب با این جایگاه در اقتصاد هم نقش ایفا کنند؟ بخش کشاورزی یکی از حوزه هایی است که طی سال های اخیر و حتی در زمان رکود هم کارکرد خوبی از خود به جای گذاشت اما این بدان معنا نیست که از پتانسیل های این حوزه به بهترین شیوه استفاده می شود. روند مهاجرت از روستاها به شهرها و افزوده شدن بر تعداد روستاهای خالی از سکنه نشان می دهد بر روی اقتصاد و اشتغال روستایی آن طور که انتظار می رفت برنامه ریزی دقیقی تدوین نشده است. شاید به همین دلیل است که روستاییان برای بهبود شرایط خود به شهرها هجوم آورده اند. اما ریشه مشکلات کجاست؟

شاهراه‌های اقتصاد روستا

تامین زیربناهای تولید برای گسترش فعالیت های اقتصادی، آموزش روستاییان و ارتقای روش های کشاورزی به نوعی که افزایش کارآیی و بازدهی را به همراه داشته باشد و همچنین، ایجاد صنایع و خوشه‌های صنعتی به منظور ارتباط بهتر روستاها با یکدیگر و گسترش کسب و کارهای روستایی مهمترین الزامات برای بزرگ تر و موثرتر کردن فعالیت‌های اقتصادی روستا است.

در این زمینه محسن بهرامی ارض اقدس عضو هیات نمایندگان اتاق تهران بر این باور است که برای بررسی سهم روستاها ابتدا باید ببینیم زیرساخت‌های مورد نیاز روستاها در حد انتظارات تعریف و هدفگذاری‌های انجام شده، تامین شده است یا خیر؟

بهرامی ارض اقداس در گفت و گو با "ایانا" افزود: "پس از انقلاب اسلامی، نیاز روستاها به آب، برق، راه، خانه بهداشت تا حدودی تامین شده است و امروز کمتر روستایی در کشور وجود دارد که از این زیربناها برخوردار نباشد. اما همه مسائل روستاها هم به زیربناها محدود نمی شود."

او پراختن به موضوع مالکیت اراضی و جلوگیری از تفکیک شدن آن ها را یکی از مهمترین مسائل زیربنایی در روستاها خواند و افزود: "سیاست گزاری و ترویج تولید کالاهای اساسی در کشور با تنظیم سیاست های مناسب خرید تضمینی، پرداخت به موقع مطالبات روستاییان در خریدهای تضمینی و فعالیت مناسب سازمان های تعاون روستایی در هنگام خرید محصولات از جمله مهمترین اقداماتی است که باید در جهت تامین انتظاراتی که از روستاها به عنوان پایگاه های تولید داریم، به آن ها توجه کنیم."

این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران برخی از الزامات توسعه اقتصاد روستایی در بخش کشاورزی را برشمرد و گفت: "رساندن به موقع کود، بذر، سم، ماشین آلات کشاورزی مورد نیاز، ایجاد صنایع بسته بندی و خدمات انبارداری، سردخانه و نگهداری کالاها، حذف واسطه های تولید و انتقال محصولات تولیدی روستاها به مراکز مصرف با قیمت مناسب از دیگر اقدامات ضروری برای ساماندهی فعالیت های اقتصادی روستاها است. علاوه بر این، حذف دلالان هم برای کسب و کارهای روستایی و هم برای ساماندهی فعالیت های بخش کشاورزی بسیار حائز اهمیت است."

وی افزود: "متاسفانه امروز شاهد هستیم که دلالان هنگام نیاز کشاورزان، محصولات آن ها را سر مزرعه و یا روی درخت را به بهایی اندک می خرند و بعد چندین برابر قیمت به بازار می فروشند. این امر نه تنها کشاورز را متضرر می‌کند بلکه باعث می شود که محصول با بهایی بسیار بالاتر به دست مصرف کننده برسد. در این زمینه باید به نوعی سیاست گزاری صورت گیرد که کشاورز روستایی متضرر نشود تا انگیزه کافی برای ارتقای کیفی و گسترش فعالیت خود داشته باشد."

آمار تکان‌دهنده روستاهای خالی از سکنه

بهرامی ارض اقدس تامین نیازهای رفاهی و اجتماعی را یکی از مهمترین عوامل پایداری روستاییان در روستاها و گسترش اقتصاد روستا خواند و توضیح داد: "به دلیل تبعیض در مقایسه با شهرهای بزرگ از نظر برخورداری از امکانات زیربنایی، آموزشی، بهداشتی و درمانی، شاهد مهاجرت روستاییان به شهرها هستیم؛ به نوعی که در حال حاضر ترکیب جمعیت روستایی به جمعیت شهری مناسب نیست. زمانی تقریبا 50 درصد جمعیت کشور در روستاها زندگی می کرد که در حال حاضر این رقم به کمتر از 24 درصد رسیده است. این نشان می دهد که ظرفیت های اقتصادی، اشتغال، تولید و درآمد در روستاها به اندازه رشد جمعیت نبوده و همین امر باعث شده است که بخش عمده ای از فرصت‌‌های شغلی در شهرها ایجاد شود و روستاییان شهرها را ترک کنند."

وی افزود: "بر اساس آمارها بسیاری از روستاها با وجود برخورداری از آب، برق، گاز، راه و خانه بهداشت خالی از سکنه شده اند که این آمار تکان دهنده است. بنابراین یکی از مهمترین برنامه های دولت باید توجه به مسائل روستاییان به طور عام و کشاورزی و صنایع بسته بندی، تبدیلی و یا صنایع روستایی به صورت خاص باشد که موجب پایداری روستاییان در روستاهای خودشان شود. سهم کشاورزی در اشتغال کل پس از خدمات رتبه دوم را دارد؛ بنابراین باید این جایگاه حفظ شود. در تولید ناخالص داخلی هم کشاورزی سهم بالایی دارد و با توجه به پتانسیل های موجود این سهم قابل افزایش است."

آموزش و ترویج؛ الفبای توسعه اقتصاد روستا

بهرامی ارض اقدس در خصوص راهکارهای افزایش سهم اقتصاد روستایی در اقتصاد کل کشور گفت: "بخش مهمی از مساله به آموزش روستاییان باز می‌گردد. تلاش برای افزایش بهره وری در واحد سطح، اقدامات ترویجی در جهت ایجاد ارزش افزوده و سیاست گزاری بهینه تولید از جمله مهمترین الزامات افزایش سهم روستاها در اقتصاد کل است. تا کنون بارها شاهد بودیم که یک سال سیب زمینی سال دیگر، پیاز و یا گوجه فرنگی با کمبود یا بیش بود مواجه می شود. به دلیل نبود سیاست های کشت چنین اتفاقی می افتد و کشاورزان در درجه نخست از چنین وضعیتی آسیب می بینند. بنابراین، باید در این زمینه سیاست گزاری و سازوکار مشخصی وجود داشته باشد تا علاوه بر تامین به موقع نیاز کشور، روستاییان هم در این بین متضرر نشوند."

عضو هیات نمایندگان اتاق تهران افزود: "اگر در حوزه محصولات استراتژیک و کالاهای اساسی دنبال خوداتکایی هستیم، باید سیاست های ترویجی را در این راستا متناسب با آب و هوا و مزیت های نسبی مناطق مختلف کشور دنبال کنیم. همچنین باید در جهت صادرات محصولات غذایی و کشاورزی و پروتئینی، صنایع تکمیلی و تبدیلی در روستاها گام برداریم؛ چراکه این بخش ها می تواند بسیار اشتغالزا باشند و ارزش افزوده تولید کنند. در این زمینه، زیرساخت هایی مثل حمل و نقل و انبارداری هم بسیار تعیین کننده است که تامین آن ها باید در اولویت قرار گیرد."

حساسیت مساله آب در اقتصاد روستا

ارض اقدس به اهمیت بالای مساله آب در اقتصاد روستا اشاره کرد و گفت: "تامین آب یکی دبگر از مسائل بسیار مهم اقتصاد روستایی است؛ چراکه اقتصاد آب امروز به مساله‌ای بسیار حساس تبدیل شده است. در حال حاضر حدود 90 درصد آب کشور در حوزه کشاورزی مصرف می شود که این امر می تواند بسیار خطرناک باشد. علاوه بر این، از نظر اقتصادی هم مصرف این میزان آب بسیار هزینه بر است. تولید بسیاری از محصولات به نسبت آبی که مصرف می‌کنند به صرفه نیست. در این حوزه ها دولت باید سیاست گزاری کند و با آموزش و ترویج، اصلاح مسیر انجام دهد."

وی توسعه صادرات محصولات کشاورزی را یکی دیگر از الزامات توسعه اقتصاد روستا خواند و تصریح کرد: "باید اقدامات لازم در رساندن این محصولات کشاورزی به کشورهای اطراف صورت گیرد. در این حوزه، باید زیرساخت های متعددی در حوزه بسته بندی و حمل و نقل فراهم شود. همچنین باید با تقویت شبکه تعاون روستایی جهت جمع آوری به موقع محصولات کشاورزان اقدام شود. این اقدامات می تواند در جهت پایداری و تقویت اقتصاد روستایی بسیار تاثیرگذار باشد که در نهایت علاوه بر تامین منافع اقتصادی، از مهاجرت روستاییان به شهرها هم جلوگیری می‌کند."

در هم‌تنیدگی اشتغال و اقتصاد روستا

متاسفانه طی سال های اخیر شاهد مهاجرت انبوهی از روستاییان به مناطق شهری به منظور یافتن شغل هستیم که این امر می تواند به نوعی تاییدکننده کارکرد نامناسب اشتغال روستایی باشد. بنابراین می‌توان گفت که حل و فصل مشکلات اشتغال در روستاها یکی از مهمترین اولویت های ساماندهی اقتصاد روستایی است. چراکه اگر همچنان بر خیل مهاجران روستایی افزوده شود، با وجود منابع بی نظیری که در روستاها وجود دارد، دیگر نیروی انسانی برای بهره برداری از این منابع باقی نخواهد ماند.

در این زمینه هادی موسوی نیک استاد دانشگاه و عضو مرکز پژوهش های مجلس بر این باور است که مشکلاتی که در مورد اشتغال کل وجود دارد، در روستاها هم مطرح است. تسهیل روش‌های تامین مالی، آموزش، ثبات اقتصاد کلان، بهبود فضای کسب و کار و حمایت از حقوق معنوی صاحبان کسب و کار مهمترین مسائل دخیل در وضعیت اشتغال در کشور هستند که این موارد چه در اشتغال شهری و چه در اشتغال روستایی باید مورد توجه قرار گیرند.

موسوی نیک در گفت و گو با «ایانا» با بیان اینکه برخی مسائل به صورت ویژه در مورد اشتغال روستایی مطرح است، اظهار کرد: «یکی از مهمترین این مسائل، تامین زیرساخت ها است. بسیاری از روستاهای کشور از زیرساخت‌های کافی برای شروع یک کسب و کار برخوردار نیستند. بنابراین برای رونق مشاغل در روستاها باید ابتدا زیرساخت های مورد نیاز آنها را بررسی کنیم و یک به یک در صدد تامین آنها برآییم.»

آموزش مختص روستاها باید ترتیب داده شود

مدیر گروه اقتصاد کلان و مدلسازی مرکز پژوهش های مجلس بر این باور است که یک مساله بسیار مهم دیگر توانمندسازی روستاییان در مهارت های کسب و کار است که این امر حتی در اولویت بالاتری نسبت به سایر پارامترها قرار دارد.

به گفته موسوی نیک، در این زمینه آموزش های مناسب مختص روستاها می تواند کمک کننده باشد تا روستاییان همان کارهایی را که امروز انجام می دهند، به نحو بهتری انجام دهند. اگر این افزایش کارآیی و بهره وری منجر به افزایش بازدهی در کار روستاییان شود، سرمایه گذاری در نواحی روستایی هم افزایش پیدا می کند.

وی افزود: "آموزش و توانمندسازی روستاییان مقوله بسیار مهم و تاثیرگذاری در ارتقای جایگاه اقتصادی روستاها است؛ چراکه منجر به افزایش بهره وری تولیدات در حوزه های کشاورزی، دامپروری و حتی صنایع روستایی می‌شود. خوشه های صنعتی هم از طریق ارتباطی که بین روستاها ایجاد می‌کند، در بهبود جایگاه کسب و کارهای روستایی و ارتقای نقش اقتصاد روستا بسیار تاثیرگذار خواهد بود."

موسوی نیک با بیان اینکه ساماندهی شیوه‌های فعالیت در حوزه های زراعت، باغداری و دامپروی و گردشگری روستایی اگر با ملاحظات محیط زیستی همراه باشد، بسیار کمک کننده خواهد بود، اظهار کرد: "این بخش ها اجزای اصلی اقتصاد روستایی را تشکیل می‌دهند و ساماندهی آن ها می‌‌تواند به منزله افزایش کارآیی و عملکرد در این حوزه‌ها باشد. البته بخش معدن هم می تواند یکی از فعالیت های مرتبط با روستاها باشد که در این زمینه باید تدابیری جست که روستاییان از گردش اقتصادی حاصل از این فعالیت های معدنکاری بی نصیب نمانند و در نهایت چنین کسب و کارهایی به بهبود وضعیت رفاهی و زیرساخت‌ها در روستاها هم بینجامد. علاوه بر این، نواحی صنعتی که متمرکز بر صنایع تبدیلی و یا صنایعی هستند که نقش ارتباط‌دهنده بین روستاها و فعالیت‌های تولیدی مختلف در روستاها را دارند هم می‌توانند اقتصاد روستاها را بزرگتر و پویاتر کنند."

وی افزود: "تمرکز روی تمام مباحثی که در اقتصاد نقش اساسی دارند می‌تواند در روستاها هم اثر مثبت خود را انعکاس دهد. در این میان، حمل و نقل و واسطه های مالی بخش هایی هستند که در تقویت زنجیره های تولید بسیار تعیین کننده هستند. علاوه بر این، ارتقای فناوری و تامین زیرساخت‌های حمل و نقل ارتباط میان صنایع را محکم‌تر می‌کند. بنابراین حوزه‌هایی که بیشترین تاثیر را در گسترش کسب و کارهای روستایی دارند باید در کانون توجه قرار گیرند. همچنین برخی بخش ها وجود دارند که تجربه نشان داده پیوند بیشتری با سایر بخش ها و صنایع دارند. باید این حوزه ها را در روستاها هم جست و هم بیشتر مورد توجه قرار داد. چراکه ساماندهی چنین بخش هایی می تواند حوزه های گسترده ای را متحول کند."

امسال که اقتصاد نفتی دیگر سهم چندانی در رشد نخواهد داشت، این انتظار می رود که سایر بخش ها رفته رفته اثر خود را در اقتصاد بروز دهند. یکی از مهمترین بخش ها هم کشاورزی است که می تواند از بازیگران اصلی اقتصاد باشد. اقتصاد روستا با برخورداری از منابع و استعدادهای متعدد نیازمند ساماندهی است تا بتواند در تولید ناخالص داخلی کل کشور پررنگ‌تر ظاهر شود. علاوه بر ایجاد فعالیت های جدید، ساماندهی فعالیت های اقتصادی موجود در روستاها در جهت ارتقای بهره وری و بهبود کارآیی هم یکی از مهمترین اولویت های اقتصاد روستا است. در این زمینه آموزش روستاییان بسیار تعیین کننده خواهد بود که انتظار می رود این امر در قالب برنامه ای جامع و هماهنگ در سراسر کشور به اجرا دربیاید تا شاهد بهبود عملکرد اقتصاد روستاها باشیم.