درآمدهای حاصل از محصولات فرعی برای مدیریت جنگل کافی نیست

به اعتقاد عضو هیات علمی دانشگاه تبریز، درآمدهای حاصل از محصولات فرعی برای مدیریت جنگل‌های شمال به هیچ وجه کافی نبوده و ممکن است عوارضی نظیر انقراض نسل گونه‌ها را به همراه داشته باشد.

چندی است بحث تدوین برنامه‌های جایگزین برای مدیریت جنگل‌های شمال به شدت از سوی سازمان جنگل‌ها مطرح می‌شود. جلسات متعددی نیز برای تدوین طرح‌های جدید بدون تکیه بر منابع مالی حاصل از فروش چوب در حال برگزاری است اما در این جلسات، از حضور متخصصان این حوزه استفاده نمی‌شود و صرفا به طرح مباحث کلی در زمینه درآمدهای حاصل از محصولات غیر چوبی بسنده می‌شود. سجاد قنبری عضو هیات علمی دانشگاه تبریز یکی از متخصصان حوزه محصولات فرعی جنگلی است.

وی در گفتگو با ایانا درباره امکان مدیریت جنگل‌های شمال با تکیه بر درآمدهای حاصل از محصولات فرعی جنگلی گفت: در حال حاضر طرح‌های جنگلداری با تکیه بر درآمدهای حاصل از چوب نیز زیان‌ده هستند و با کمک‌های دولتی تداوم می‌یابند.

قنبری با بیان اینکه درآمدهای حاصل از محصولات فرعی بستگی به تعریف این دسته از محصولات دارد، مدیریت جنگل‌های شمال بدون تکیه بر درآمدهای حاصل از چوب و با استفاده از درآمد محصولات فرعی را در شرایط فعلی، امکان‌پذیر ندانست.

وی افزود: معمولا در بحث محصولات فرعی، بحث فرآوری لحاظ نمی‌شود. فراوانی محصولات جنگلی بسیارکم است و این محصولات از میوه، ریشه، برگ و قسمت‌های مختلف درخت و درختچه‌های جنگلی به دست می‌آیند.

عضو هیات علمی دانشگاه تبریز ادامه داد: در ارتباط با محصولات فرعی وقتی بحث استفاده از ریشه یا میوه مورد توجه قرار گیرد، بعد از مدتی کل گونه منقرض می‌شود. بنابراین باید ظرفیت برداشت لحاظ شود واین ظرفیت زمانی که طرح بهره‌برداری برای آن تدوین شود، قابل محاسبه است.

به گفته وی در حال حاضر برای محصولات فرعی کشور جز در موارد اندک طرح بهره‌برداری تدوین نشده است. در مورد شمال طرح بهره‌برداری از محصولات فرعی به صورت خاص تدوین نشده و صرفا در قالب طرح‌های جنگلداری مباحث محصولات فرعی نیز مورد توجه قرار گرفته است. در رابطه با میزان تولید محصولات فرعی، در قالب آمارهای رسمی اطلاعاتی در دست نیست.

قنبری ادامه داد: در آمارهایی که به فائو گزارش می‌شود یا در قالب صادرات و واردات محصولات فرعی جنگلی برخی اعداد ارائه می‌شود و صرفا نام برخی محصولات آمده است. عموما برداشت محصولات فرعی به شکل سنتی توسط خانوارها انجام می‌شود.

وی بیان کرد: میزان برداشت محصولات فرعی توسط خانوارها زیاد است. اگر برای محصولات فرعی طرح بهره‌برداری تهیه شود، شرایطی ایجاد می‌شود که "تراژدی بهره‌برداری اشتراکی" نامیده می‌شود. با تدوین طرح، محصولات فرعی به منبعی مشترک بین جوامع محلی و بهره‌برداران جدید تبدیل می‌شود و این مسئله سبب خواهد شد که همه مردم به سمت بهره‌برداری از این محصولات هجوم بیاورند. به این ترتیب 80 تا 90 درصد این محصولات از طبیعت برداشت می‌شوند که برای بقای نسل گونه، مشکل آفرین خواهد بود.

احتمال انقراض ثعلب ارسباران

عضو هیات علمی دانشگاه تبریز از رایج شدن برداشت ثعلب در جنگل‌های ارسباران خبرداد و گفت: ریشه این گیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از افراد محلی از طریق برداشت این گونه، سالانه 70 میلیون تومان درآمد کسب می‌کند اما از آنجا که ثعلب یک گونه در حال انقراض است، مسلما سیاست‌های سازمان جنگل‌ها اجازه نمی‌دهد که برای این محصول، برنامه برداشت تدوین شود.

وی افزود: بسیاری از محصولات فرعی بر اساس سیاست‌های سازمان جنگل‌ها غیر قابل برداشت بوده و اجازه تدوین طرح بهره‌برداری برای آنها نداریم. اما مردم این محصولات را برداشت می‌کنند. مثلا قره قات که گونه انحصاری ارسباران است، یک گونه در حال تهدید به شمار می‌رود. هر کیلو میوه خام این محصول، 50 تا 60 هزار تومان به ازای هر کیلو قیمت دارد و نزدیک به 250 هزار تومان هم بهای محصول فرآوری شده آن است. اما بر اساس سیاست‌های سازمان جنگل‌ها، قره قات یک گونه ممنوع برای برداشت است. بنابراین نمی‌توان برای آن طرح بهره‌برداری تهیه کرد و باید طرح حفاظتی داشته باشیم.

قنبری با اشاره به تجربیات موفق دنیا در زمینه کسب درآمد از محصولات فرعی جنگل، عنوان کرد: در دنیا بحث محصولات فرعی را گسترده‌تر مورد توجه قرار می‌‎دهند. در کشورهای فنلاند و اسکاندیناوی صاحبان جنگل‌های خصوصی با درآمد حاصل از شکار یا پرورش قارچ جنگلی، این اکوسیستم را مدیریت می‌کند.

وی ادامه داد: صاحبان جنگل‌های خصوصی با دریافت مبالغی خاص، بر اساس سقف برداشت تعیین شده به افراد اجازه ورود به جنگل و برداشت قارچ می‌دهند. در ایران هم برای بحث تفریح و تفرج در پارک‌های جنگلی، ورودی دریافت می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تبریز گفت: بحث آبزی‌پروری را می‌توان در مناطقی از شمال که امکان آن وجود دارد، پیگیری کنیم اما قبل از توسعه آبزی‌پروری باید بدانیم آیا بازار پتانسیل جذب محصول مازاد عرضه شده را دارد یا خیر.

به گفته وی بر اساس مطالعه‌ای که در تایلند انجام شده است، ارزش سایر خدمات جنگل 21 برابر ارزش حاصل از فروش چوب آن است. ارزش هر هکتار جنگل در این کشور هزار دلار برآورد شده است که طبیعی است این ارزش، در کشورهای مختلف متفاوت باشد.

قنبری افزود: ارزش تولید آب جنگل با توجه به وضعیت خشکسالی‌های اخیر بسیار مهم است که می‌توان آن را محاسبه کرد. ارزش حفاظت از خاک نیز قابل محاسبه است.

وی درباره انجام مطالعه ارزشگذاری محصولات فرعی جنگل عنوان کرد: در زاگرس برای بنه یا پسته وحشی میزان برداشت خانوار و پتانسیل تولید به دست آمده است اما مطالعه دقیقی در رابطه با بسیاری از محصولات فرعی جنگل وجود ندارد. در ارسباران برای برداشت میوه 10 گونه، ارزشگذاری اقتصادی انجام دادم که ارزش خالص هر هکتار به طور میانگین سه میلیون ریال در هکتار برآورد شد. ارزش خالص به مفهوم میزان پتانسیل برداشت میوه از این 10 گونه است.

عضو هیات علمی دانشگاه تبریز درباره هزینه‌های مورد نیاز برای تدوین چنین طرحی در جنگل‌های شمال بیان کرد: برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز حداقل دو سال زمان نیاز داریم. با حدود 100 میلیون تومان اعتبار شاید بتوان 10 تا 15 درصد عرصه‌های جنگلی شمال را که شاخصی برای کل نوار جنگلی باشد، مورد مطالعه قرار داد و نتایج آن را به سطح کل جنگل تعمیم داد.

L-960524-01