برجام، اکوتوریسم سوادکوه را رونق داد

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)-لیلا مرگن:

ایجاد درآمدهای جایگزین چوب در جنگل، مهمترین بحث این روزهای کشور است. با تصویب قانون توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال، مسئله توسعه طبیعت گردی برای کسب درآمد از جنگل نیز بر سر زبان‌ها افتاده است. البته گردشگران ایرانی به دلیل حجم بالای تولید زباله و عدم رعایت قوانین طبیعت‌گردی، از نگاه بسیاری از کارشناسان، مخرب طبیعت به حساب می‌آیند، اما در روستاهای منطقه سوادکوه مازندران، با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد و جامعه محلی، ساختارهای موفقی شکل گرفته است که نشان می‌دهد می‌توان از اکوتوریسم به عنوان گزینه‌ای مهم در کسب درآمد از جنگل، بهره برد. البته گشایش‌های سیاسی و نهایی شدن برجام نیز در موفقیت این برنامه، چندان بی‌تاثیر نبوده است.

جنگل‌های لفور واقع در منطقه سوادکوه و در حاشیه رودخانه تالار این روزها شاهد فعالیت جوانانی است که می‌خواهند سبک زندگی خود را تغییر دهند. حوضه آبریز بندپی و سوادکوه با وسعت حدود 100 هزار هکتار، تحت پوشش برنامه‌های توانمندسازی جوامع محلی با کمک‌های داوطلبانه شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی مازندران قرار گرفته است تا با ایجاد درآمد برای جامعه محلی، دام مازاد از جنگل خارج و راهکاری برای کسب درآمد جامعه محلی ایجاد شود. ابوذر عبدی یکی از بومگردان سوادکوهی است. وی سخت مشغول ساماندهی امور گردشگرانی است که روز پنجشنبه از طبیعت زیبای جنگل‌های لفور بازدید می‌کنند و تورگردانی را به عنوان شغل انتخاب کرده است. عبدی چند سال پیش در کارخانه نساجی مشغول به کار بوده اما با زیان‌ده شدن این کارخانه، شغل خود را از دست می‌دهد. دو سال بعد، با تشکیل یک تعاونی به نام "تشکل گردشگری و محیط زیستی اسپرز" همراه با 70 جوان دیگر به این مجموعه می‌پیوندد تا از طریق تورگردانی، امرار معاش کند.

عبدی از این سبک زندگی راضی است زیرا در روزهای پایانی هفته و تعطیلات، درگیر کار می‌شود اما حقوقش مشابه زمانی است که در کارخانه نساجی، سخت کار می‌کرده است. فقط نگران بیمه است که به آنها وعده داده‌اند، با طی شدن مراحل قانونی ثبت تعاونی‌شان، در اسرع وقت مشکل بیمه نیز حل خواهد شد.

گردشگران خارجی بهتر از ایرانی

دو سالی است که هفتاد تن از جوانان منطقه سوادکوه به تورگردانی روی آورده‌اند. آنها با سرپرستی یکی از تحصیل‌کردگان منطقه گروهی را تشکیل داده‌اند که با تورهای سایر شهرهای کشور، وارد مذاکره می‌شوند و پذیرایی از گردشگران در جنگل‌‎های منطقه سوادکوه را به عهده می‌گیرند. به ازای این خدمات، از تورهای ورودی، پول دریافت می‌کنند. در این ساختار، جوانان سوادکوهی دریافته‌اند که باید سنت‌های خود را حفظ کنند. بسیاری از آنها کلبه‌های چوبی پدربزرگان خود را بازسازی کرده‌اند تا به گردشگرانی که مایلند اقامت در این کلبه‌ها را تجربه کنند، اجاره دهند. در قالب تعرفه‌های مشخص کار می‌کنند. در جریان توسعه کسب و کار خود، آموخته‌اند که باید جنگل را از زباله پاکسازی کنند و بعد از مدت کوتاهی هم به فکر ایجاد کارگاه کوچک بازیافت زباله افتاده‌اند. آنها گردشگران خارجی را به داخلی‌ها ترجیح می‌دهند، زیرا درآمد بیشتری عایدشان می‌شود. بهمن آقایی که دانشجوی دکترا است و به عنوان مدیر عامل تشکل گردشگری و محیط زیستی اسپرز فعالیت می‌کند، تفاوت هزینه‌های پرداختی توسط گردشگران خارجی در مقایسه با ایرانی را مهمترین دلیل تمایل جوانان سوادکوهی به جذب گردشگران خارجی اعلام می‌کند.

وی به ایانا می‌‎گوید: گردشگران خارجی به ازای هر روز 175 تا 270 دلار با برنامه گشت، هزینه پرداخت می‌کنند اما این رقم برای گردشگر ایرانی 85 تا 100 هزار تومان است.

آقایی بیان می‌کند: از سال 92 و همزمان با مذاکرات برجام، گردشگران خارجی شامل زیست شناسان اروپایی و افرادی که در زمینه تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری کار می‌کنند، به سوی ایران آمده‌اند اما در دو سال اخیر و با نهایی شدن برجام، حضور گردشگران خارجی در این منطقه با جهش مواجه شده است. وی تاکید می‌کند: گشایش‌های سیاسی روی زندگی ما تاثیر مستقیم داشته است.

به گفته مدیر عامل تشکل اسپرز، اکوتوریسم شغلی است که در مقایسه با سایر مشاغل وابسته به جنگل، جزء سبزترین شغل‌ها به حساب می‌آید. زیرا علاوه بر اینکه کمترین تخریب را در محیط زیست ایجاد می‌کند. به گفته این فعال گردشگری، 30 درصد درآمد تعاونی آنها، صرف هزینه‌های اجتماعی و بهبود شرایط زیست محیطی منطقه می‌شود و این صرف هزینه، کمک بزرگی به حفظ و بقای جنگل خواهد کرد.

وی توصیف می‌کند که چگونه شرکت آنها در نخستین روزهای آغاز به کارش، با اسب بیش از 10 تن زباله از جنگل‌های لفور جمع‌آوری کرده و به شهر انتقال داده است. آقایی از تصمیم این تعاونی برای راه‌اندازی کارگاه بازیافت مواد پلاستیکی هم خبر می‌دهد.

به گفته این فعال گردشگری، آنها مجموعه‌ای از جنگل‌های بکر و آلوده را برای توسعه گردشگری در اختیار دارند اما از آنجا که مناطق آلوده تقاضای بیشتری برای حضور گردشگر دارد، تصمیم می‌گیرند که نسبت به پاکسازی این مناطق اقدام کنند. ضمن آنکه 90 درصد مناطق بکرشان را نیز حفظ خواهند کرد و در معرض تردد گردشگران قرار نخواهند داد زیرا این سایت‌ها بسیار حساس هستند و نباید گردشگر به آنها وارد شود.

تشکل‌های مردم نهاد، تسهیل‌گران توسعه طبیعت‌گردی در سوادکوه

جوانان منطقه سوادکوه در حاشیه تسهیل‌گری‌ها و حمایت‌های "شبکه تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی مازندران" به نقطه امروز رسیده‌اند. داریوش عبادی دبیر این شبکه در گفتگو با ایانا نحوه شکل‌گیری تعاونی گردشگری جوانان سوادکوهی را تشریح کرده و می‌گوید: از هفت سال قبل زمینه حضور مردم در جنگل را فراهم کردیم. با معتمدین محل و جوانان صحبت کردیم تا بدانیم چگونه می‌توان برای مردم محلی درآمدزایی کرد تا تخریب در جنگل کاهش یابد. مردم محلی پیشنهاداتی نظیر توسعه زنبورداری، گردشگری، فروش محصولات فرعی جنگل نظیر گلابی وحشی، ازگیل، آلوچه وحشی و غیره را مطرح کردند و در نهایت نسل جدید که خوش‌فکرتر بود، تصمیم گرفت با توسعه گردشگری، حضور دام در جنگل را کاهش دهد.

به گفته عبادی با افتتاح سد البرز در منطقه لفور، مدیریت آب و خاک در این منطقه اهمیت بیشتری پیدا کرد و در نهایت با روی کار آمدن دولت یازدهم و توسعه تعداد تشکل‌ها، شبکه تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی مازندران نیز توانست حضور خود را در منطقه لفور افزایش دهد.

وی مهمترین دغدغه این روزهای منطقه لفور را توسعه لجام گسیخته گردشگری در این ناحیه می‌داند به همین دلیل کارگاه‌هایی برای جوامع محلی ترتیب داده است تا به آنها گوشزد کند که گردشگری باید با ملاحظات زیست محیطی باشد. همچنین برای پایدار ماندن شغل مردم محلی، باید با توجه به ظرفیت‌های منطقه، گردشگر به آن وارد شده و ایجاد تورهای گردشگری جدید کنترل شود.

دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌ زیستی و منابع طبیعی مازندران به نقش تسهیل‌گری این تشکل برای کنار هم قرار گرفتن نهادهای دولتی نظیر سازمان‌های میراث فرهنگی، محیط زیست و گردشگری نیز اشاره کرده و می‌گوید: تلاش کردیم بخش دولتی را متقاعد کنیم که خارج از طرح‌های تدوین شده توسط جامعه محلی، برنامه دیگری در منطقه اجرا نکنند.

وی تاکید می‌کند که شبکه تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی مازندران، جامعه بومگردانان سوادکوه را رها نخواهد کرد، زیرا ساختاری که توسط این شبکه ایجاد شده است، می‌تواند دیده‌بان جنگل باشد.

جذب سرمایه‌گذار برای اجرای طرح‌ها

آنچه در منطقه سوادکوه در جریان است، نمونه‌ای از تاثیر توسعه طبیعت‌گردی درست، بر حفظ محیط زیست است. داریوش عبادی و بهمن آقایی هر دو تاکید می‌کنند که درآمدهای حاصل از گردشگری در جنگل باید صرف جامعه محلی شود. این دو، معتقدند برای حفظ معیشت مردم منطقه، نباید افرادی غیر از جامعه محلی اقدام به توسعه گردشگری در جنگل‌های این ناحیه کنند.

آقایی می‌گوید: اگر مردم منطقه برای انجام برنامه‌های خود اعتبارات کافی در اختیار نداشتند، می‌توانند از افراد غیر بومی به عنوان سرمایه‌گذار برای مشارکت در اجرای طرح‌های جامعه محلی، استفاده کنند.

داوود اسدی به عنوان یک سرمایه‌گذار غیر بومی نیز سخنان آقایی را تایید کرده و می‌گوید: مردم محلی سرمایه ندارند. آنها باید زمین خود را بفروشند تا آن را تبدیل به سرمایه کنند. معمولا زمین فروخته شده، تبدیل به ویلا می‌شود و بافت بومی منطقه را تغییر می‌دهد. وی ادامه می‌دهد: برای حفظ بافت بومی منطقه، بهترین راه استفاده از سرمایه‌گذار است. جذب سرمایه‌گذار برای انجام طرح‌های گردشگری در جنگل‌های شمال، گزینه‌ای است که مردم محلی برای حفظ جنگل به آن رسیده‌اند و برای همین تلاش می‌کنند با استفاده سرمایه‌گذاران غیر بومی، نیازهای مالی خود برای اجرای برنامه‌هایشان را مرتفع کنند. آنها البته به جذب سرمایه‌گذار خارجی نیز فکر کرده و معتقدند اگر یک سرمایه‌گذار خارجی مایل به مشارکت در پروژه‌های گردشگری منطقه باشد، از این روند استقبال خواهند کرد. جذب سرمایه‌گذار خارجی نیز جز در سایه اجرای برجام و ارتباط با سایر کشورهای جهان، امکان‌پذیر نیست. به این ترتیب می‌بینیم که چگونه تحریم‌ها حتی با آب خوردن مردم در روستاهای کشور هم در ارتباط هستند و برجام چگونه، زندگی جامعه روستایی ایران را متحول کرده است.

L-960224-02