شلیک های کور «خندوانه» ای به بخش کشاورزی

هادی اعتمادی مجد_ گروه فرهنگ و هنر|| از سه سال پیش به این سو که برنامه پربیننده «خندوانه» شروع به فعالیت جدی در حوزه فرهنگسازی برای ترویج مصرف صحیح آب کرد، شاید این باور در افکار عمومی تقویت شد که می توان برای کمک به بحران کمبود آب از منازل حرکت را آغاز کرد. ضمن اینکه جلب حواس جامعه و مسئولان به تنگنای کمبود آب نیز از این رهگذر اتفاق افتاد. اقدامی به موقع و بجا که از ناحیه پخش یک برنامه مفرح تلویزیونی امواج مثبت آن دست کم در میان قشری از جامعه اثر می کند. ایجاد کمپین «قطره قطره» که به گفته رامبد جوان بیش از 4.5 میلیون عضو دارد، در همین مسیر شکل گرفت که اگر فراتر از اسم و رسم باشد،عملکردش در حوزه صرفه جویی آب بازتابهای مناسبی خواهد داشت.

خب! تا اینجا درست.خیلی هم خوب! رامبد جوان با اینکه می توانست مثل سایر تاک شوهای تلویزیون برنامه اش را به سمت شوخی و هجو صرف پیش ببرد، چنین کاری نکرد. او با درک تبعات جبران ناپذیر بحران آب، از سه سال پیش روی این قضیه انرژی گذاشت و متمرکز شد.  او در لفافه ای از شوخی و جدی به بحران آب پرداخت و بینندگانش را با تاکتیک های متنوعی تشویق به رعایت صرفه جویی کرد. شیوه ای که اگر روی شما تاثیر نگذاشته باشد، بی شک به ذهن اطرافیان شما و کسانی که می شناسید تلنگرهایی هشدار دهنده وارد کرده که احتمالا مصادیقش را دیده یا حس کرده اید.

آفرین! پس «خندوانه» امتیاز این را داشته که خنثی نباشد و آگاهسازی کند.

مشکل اصلی اما از جایی آغاز می شود که او بدون در نظر گرفتن موارد کارشناسی و صرفا بر اساس شنیده ها یا چند بار گوگل کردن جزیی، خواسته یا ناخواسته مواردی را روی آنتن مطرح می کند که بینندگان را در قضاوتشان به بیراهه می برد. مواردی که بدون در نظر گرفتن امنیت غذایی و زیرشاخه هایش از «تامین غذا» گرفته تا «سلامت غذایی» مجال طرح می یابند.

حال آنکه طرح همه جانبه آن بهتر از صحبت کردن نصفه و نیمه و حذف بخش دیگری از واقعیت است. خلایی که در خلال گفت و گوی هفته گذشته او با یک کارشناس مشخص شد. شبی که «خندوانه» میزبان حجت میان آبادی، عضو هیات علمی دانشگاه و پژوهشگر هیدروپلیتیک و دیپلماسی آب بود و بحث به جایی رسید که او از جوان پرسید با وجود این بحران آب چه کار باید کرد تا شرایط بهتر شود و صرفه جویی از چه راهی به نتیجه ایده آل تری خواهد رسید.پرسشی که پاسخ آن از سوی جوان یک «نمی دانم» بزرگ بود! جوان این «نمی دانم» را به درستی به «نمی دانیم» تعمیم داد و بر کلام کارشناس مذکور صحه گذاشت که دانشمندان و کارشناسان ما در این حوزه برای آگاهی دهی به مردم کم کاری کرده اند.

حال آنکه رامبد جوان ماه هاست به کرات در برنامه اش از نقش پررنگ کشاورزی در هدررفت آب صحبت می کند و این حوزه را بدل به سیبلی کرده برای آنکه کشاورزان و متولیان این بخش را متهم اصلی شکل گیری بحران آب معرفی کند. جالب آنکه در همین برنامه، دیگر بسترهای ناشناخته مصرف نادرست آب از سوی کارشناس مربوطه با بیانی ساده معرفی شد تا ما هم مثل رامبد جوان مطلع شویم مصارف صنعتی از آب شرب از جمله در عرصه فولاد،چمن کاری های وسیع شهرداری، شست و شوی سخاوتمندانه اتومبیل ها در کارواشها و پر کردن چند باره استخرها با آب شرب و شیرین و چندین و چند مورد مصرف قابل تجدید نظر  و حتی حذف دیگر هم کم در این میان مقصر نیستند.

یا اینکه همین اخیرا بهزاد قره یاضی دبیر کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) اعلام کرد:«برخی از کشور‌ها نظیر ترکیه با احداث سد‌های گوناگون برای رودخانه‌های سوریه، عراق و سایر همسایگان زمینه خشکی‌های بی سابقه در خاورمیانه شده اند و اقلیم‌های اطراف را تحت تاثیر قرار داده اند که متاسفانه کشور ما نیز درگیر مشکل کم آبی شده است».

ضمن اینکه هنوز خیلی از ما یادمان هست که دستور حفر بی رویه چاه در دولتهای محمود احمدی نژاد چه بر سر منابع زیرزمینی آورد. علی‌مراد اکبری، معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور آب، خاک و صنایع سه سال پیش در این باره گفته بود:«از سال 1384 تا سال 1392 براساس اطلاعات و آمار از سازمان بازرسی کل کشور 300 هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور احداث شد، در حالی که از ابتدای انقلاب تا سال 1384 تنها 100 هزار حلقه چاه غیرمجاز احداث شده بود که سبب شد میلیارد‌ها مترمکعب آب از سفره‌های زیرزمینی برداشت غیرمجاز و بیش از حد صورت بگیرد و خیانتی بزرگ که همان غارت منابع آبی است، انجام شود».

خبر دراماتیکی که با توجه به اذعان روزنامه «فایننشال تایمز» در مقاله ای با عنوان «ایران خشک شد» مبنی بر اینکه «ایران با پیشینه هفت هزار ساله تا 20 سال دیگر از بی آبی و خشکسالی نابود می شود و همه اینها در حالی رخ می دهد که ایرانیان در زمینه مهندسی آب در جهان پیشتاز بودند و در دوره هخامنشی فناوری سنتی کاریز (قنات) اختراع شده بود»، ابعاد نگران کننده آن بیشتر هم عیان می شود.

در چنین شرایطی اگر رامبد جوان نمی خواهد و یا اجازه ندارد جزییات این چنینی را از تریبون «خندوانه» بگوید،انتظار فعالان حوزه کشاورزی این است که دست کم توپ را هم به طور کامل در زمین آنان نیندازد و دستاوردهای خدماتشان را به کل زیر سوال نبرد.

نمی خواهیم مصرف فراوان آب در حوزه کشاورزی را منکر شویم و یا آمارهای 70-80 درصدی در مصرف آب در حوزه کشاورزی را به کل رد کنیم. اصولا طبق آمارها در دنیا از کل آب‌هایی که سالانه در جهان مصرف می‌شوند، ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و فقط ۱۰ درصد برای مصارف خانگی به‌کار می‌روند.هیچ حرفی هم در اهمیت نقش راهکارهایی چون «توسعه تکنولوژی‌های آبیاری نوین در اراضی آبی، نوآوری و بهبود کیفیت سامانه‌های نوین آبیاری، جلوگیری از توسعه زمین‌ های کشاورزی، آموزش بهره‌برداران و کشاورزان، توسعه و توجه به آب مجازی، توسعه کشت گلخانه‌ای، اصلاح الگوی کشت، مسدود کردن چاه‌های غیر مجاز، ترویج استفاده بهینه از آب موجود و استفاده از کنتورهای حجمی در فعالیت‌های کشاورزی» برای مدیریت بهتر مصرف آب نیست.

با این حال، اما تنویر افکار عمومی درباره میزان توقعات کنونی از وزارت جهادکشاورزی و کشاورزان در تامین مایحتاج و تولید محصولات زراعی هم توقع نابجایی نیست. در محلی که توقع از امکانات کشاورزی و منابع آبی موجود برای تامین نیاز غذایی کشوری با جمعیت 80 میلیون نفر،تنها باید در حد 40 میلیون نفر باشد،تحقق آن زیرساختهای بهتر و منابع غنی تری نیز می طلبد. ضمن اینکه از آنسو،در چنین شرایطی برخی چشم بسته انتظار کاهش واردات و افزایشصادرات در این حوزه را هم دارند!

گفته می شود  برای بخش کشاورزی در ایران سالانه حجمی بیش از سه میلیون لیتر آب در نظر گرفته می شود که برای کشورهایی مانند ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک ،آنچنان کفایت نمی کند.

در واقع کاستن از حجم توقعات از بخش کشاورزی در تولید محصولات مورد نیاز کشور و اجتناب از شعاردهی در بحث «خودکفایی داخلی» با واقع بینی، این حوزه می تواند در مسیر بهتری برای رسیدن به مقصود عمل کند. ضمن اینکه بار روانی کاذب ایجاد شده در جامعه در «مقصر اصلی» جلوه دادن بخش کشاورزی در وقوع بحران آب نیز تا حد زیادی تخلیه خواهد شد.

مسئله مهمی که انتظار می رود در رسانه های جمعی و از کانال برنامه های پرمخاطبی همچون «خندوانه» اجرایی شود.

توضیح:عکس اصلی مطلب مربوط به تصویری است که رامبد جوان با محوریت بحران آب چندی پیش در اینستاگرام خود منتشر کرده بود.