برنامه‌های 10 گانه جهاد کشاورزی برای کنترل و مدیریت آب/ افزایش راندمان آبیاری در کشور/ توسعه کشت در اراضی شیبدار برای افزایش بهره‌وری آب

رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی گفت: در 50 سال گذشته با ورود تکنولوژی و امکان حفر چاه های عمیق، سدها و به تبع آن مصرف بی رویه و برداشت نامتعارف از سفره های زیرزمینی، وضعیت قنات ها، چاه ها و ذخایر زیرزمینی، بحران آب وارد فاز جدیدی شده است.

به گزارش ایانا از سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، دکتر اسکندر زند معاون وزیر و رئیس این سازمان در کارگاه آموزشی بین المللی "مدیریت نوین منابع آب" با اشاره به میزبانی این دوره ابراز امیدواری کرد در این دوره آموزشی با به اشتراک‌گذاری فعالیت‌ها و سیستم‌های نوین آبیاری بتوان از آب استفاده اثربخش کرد.

وی با بیان اینکه کشاورزی تحت تأثیر چهار عامل طبیعی از جمله آب، خاک، هوا و ذخایر ژنتیکی و همچنین چهار عامل انسانی از قبیل سرمایه، تکنولوژی، بازار و نیروی انسانی است، گفت: در شرایط کنونی در ایران هر چهار عامل طبیعی وضعیت شکننده‌ای دارند، تا حدی که کم‌آبی در ایران به یک واقعیت اقلیمی تبدیل شده است و با توجه به نیاز روزافزون بخش‌های مختلف به آب، مشکل کم آبی در سال‌های آینده حادتر خواهد شد.

معاون وزیر جهاد کشاورزی افزود: از طرفی شور شدن اراضی، کاهش ماده آلی خاک و فرسایش و تخریب منابع خاکی سه شاخص مهم در کاهش کیفیت و کمیت خاک‌های مطلوب زراعی به شمار می روند و به تبع آن ناپایداری بوم نظام‌های زراعی که به شدت در حال افزایش هستند، به نحوی که از مساحت 165 میلیون هکتار ایران، تنها 1.2 میلیون هکتار معادل 73 صدم درصد دارای کیفیت و در رده بندی کلاس یک قرار دارند.

وی یادآور شد: علاوه بر این، پدیده گرمایش جهانی تغییر اقلیم در 50 سال اخیر سبب افزایش دما به میزان یک درجه شده است و پیش بینی می‌شود این افزایش تا سال 2100 به حدود شش درجه برسد. بنابراین کاهش شدید بارندگی سالانه، افول کیفی خاک ها، افزایش سریع و شدید دما، فرصت سازگاری را از گونه‌های گیاهی و جانوری خواهد گرفت و همان‌طور که شاهد هستیم، ذخایر ژنتیکی و تنوع زیستی در معرض خطر جدی قرار گرفته‌اند .

زند خاطرنشان ساخت: با توجه به غیر قابل کنترل بودن عمده عواملی که تحت عنوان عوامل طبیعی نام برده شد، در این بین آنچه خواهد توانست این وضعیت شکننده را بهبود بخشد، روی آوری به عوامل انسانی است. ورود سرمایه به بخش کشاورزی، روی آوری تکنولوژی‌های نوین، توجه به بازار و آموزش و بکارگیری نیروهای متخصص، به راهبرد مطلوب و اثرگذاری تحت عنوان کشاورزی دانش بنیان منجر و باعث کنترل و مدیریت بسیاری از ناملایمات و تنش‌های اقلیمی خواهد شد .

وی با اشاره به اینکه بحران آب در ایران پدیده تازه ای نیست، بیان کرد: بحران آب از حدود سه هزار سال پیش به عنوان یک چالش برای اداره کشور مطرح بوده است، تا حدی که در کتیبه چهارم داریوش، پادشاهان هخامنشیان در سال 522 پیش از میلاد مسیح این گونه نوشته شده است: «خدایا کشورم را از سه بلا محفوظ بدار: دشمن، خشکسالی و دروغ» و طی این سه هزار سال، ایرانیان همواره با سه استراتژی مهم قنوات، زندگی عشایری و الگوی مصرف کم آب توانسته‌اند این چالش را مدیریت کنند؛ اما در 50 سال گذشته با ورود تکنولوژی و امکان حفر چاه های عمیق، سدها و به تبع آن مصرف بی رویه و برداشت نامتعارف از سفره های زیرزمینی، وضعیت قنات ها، چاه ها و ذخایر زیرزمینی، بحران آب وارد فاز جدیدی شده است.

به گفته وی راندمان آبیاری، بهره وری مصرف آب کشاورزی، مقدار آب مصرفی در بخش کشاورزی و توسعه پایدار روش های نوین آبیاری، از مهم ترین شاخص‌های کلیدی و رویکردهای اساسی در برنامه ریزی‌های کلان مربوط به تأمین، تخصیص و مصرف اصولی از آب در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی به حساب می آید.

معاون وزیر جهاد کشاورزی افزود: از مهم ترین علل افزایش راندمان در این چند دهه می‌توان به اقدامات زیربنایی انجام شده اشاره کرد؛ مانند: تجهیز سالانه 400 هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور به سیستم آبیاری قطره ای با هدف بهره‌برداری بهینه از منابع آب کشور، همچنین طرح تجهیز اراضی کشاورزی به سامانه‌های نوین آبیاری بویژه آبیاری تحت فشار، توسعه شبکه‌های آبیاری و زهکشی، تجهیز و نوسازی اراضی زیر سدهای مخزنی و بندهای انحرافی دوم، طرح احیای 550 هزار هکتار از دشت‌های خوزستان و ایلام شامل عملیات تسطیح، زهکشی زیرزمینی، تجدید و نوسازی اراضی ، احداث شبکه فرعی آبیاری و زهکشی و ... .

زند در ادامه به طرح آبیاری ۴۶ هزار هکتار از اراضی دشت سیستان که در آن آبیاری مزارع با استفاده از خطوط لوله طراحی شده است، اشاره کرد و افزود: در این شیوه آب به روش کم‌فشار برای هر قطعه کشاورزی با مساحت متوسط یک تا دو هکتار، طبق سهمیه آب تعریف شده‌ای به صورت حجم آب قابل ثبت تحویل و توزیع می‌شود.

رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با بیان این مطلب که بهره وری فیزیکی مصرف آب نیز یکی از شاخص های مصرف بهینة آب آبیاری است، اظهار داشت: مقادیر بهره وری مصرف آب در کشور طی یک دهه اخیر نیز همانند راندمان آبیاری روند افزایشی داشته است، به طوری که مقدار آن از حدود 0.9 تا 1.3 کیلوگرم بر مترمکعب در 10 سال اخیر متغیر بوده و متوسط سه سال اخیر آن حدود 1.2 کیلوگرم بر مترمکعب برآورد شده است. این روند صعودی به معنای اثربخشی فعالیت های انجام شده در کشور است. درمجموع، فعالیت های صورت گرفته در کشور درخصوص افزایش تولید و کاهش حجم آب مصرفی دو دلیل اصلی افزایش بهره وری آب در کشور بوده است .

وی با اشاره به برنامه های 10 گانه وزارت جهاد کشاورزی برای کنترل و مدیریت وضعیت موجود و جلوگیری از افزایش شدت بحران آب، برنامه هایی در نظر گرفته شده را شامل: برنامه ملی ارتقاء بهره وری آب کشاورزی، برنامه بهره ور کردن سیستم های نوین آبیاری، برنامه پایش بیلان آب کشور، برنامه محدود کردن سطح زیرکشت بعضی از محصولات پر آب‌بر و تنظیم تناسب جدید حمایت از کشت محصولات در مناطق متناسب با بهره وری آب بالا اعلام کرد.

زند برنامه استفاده از تکنولوژی های جدید را مانند کاهش تقاضای آب کشاورزی از قبیل ارقام زودرس متحمل به خشکی با بهره وری بالا را مهم دانست و برنامه اصلاح روش های کشت با توجه به تغییر فصل و توسعه روش کشت نشایی را از برنامه های دیگر این سازمان عنوان کرد.

وی برنامه توسعه کشاورزی حفاظتی مبتنی بر افزایش درصد ماده آلی با حفظ باقیمانده گیاهی را مهم دانست و گفت: برنامه حمایت و هدایت محصولات بخصوص سبزی و صیفی در محیط های کنترل شده، به منظور صرفه جویی مصرف آب در تجارت مانند واردات و صادرات کشاورزی و توسعه کشت در اراضی شیبدار برای افزایش بهره وری آب سبز نیز بسیار مهم و با ارزش است.

دکتر تنویر نماینده سازمان بهره وری آسیایی نیز با اشاره به تعداد شرکت کنندگان و نحوه دعوت از آنان و برنامه آموزشی مدنظر سازمان بین المللی APO گفت: اهداف این کارگاه آموزشی شامل ارتقاء دانش محققان، دستیابی به اهداف و افزایش راندمان آبی و ارائه راه کارهای علمی و وضعیت مطلوب در مکان های مختلف است.

معاون آموزش و رئیس مؤسسه آموزش عالی علمی - کاربردی جهادکشاورزی نیز در این کارگاه آموزشی گزارشی از فعالیت های مؤسسه در سطح وزارت جهاد کشاورزی ارائه کرد و گفت: برنامه ریزی های این دوره از حدود چهار ماه قبل شامل انتخاب اساتید و شرکت کنندگان و محل اجرای دوره آغاز شد و طی دو هفته پایانی کارهای فشرده تدارکاتی آن انجام یافت. همچنین اداره این دوره با اساتیدی از سه کشور ژاپن تایلند و پاکستان و از ایران، دکتر پارسی نژاد و دستیار وی است.

دکتر سیدجلال الدین بصام رئیس موسسه با اشاره به لزوم برگزاری این دوره بیان داشت: برگزاری این دوره در راستای اهداف سازمان بهره وری آسیایی برای افزایش بهره وری در بخش کشاورزی طراحی و به تصویب کنگره سازمان بهره وری آسیایی رسیده و اجرای آن را سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مؤسسه آموزش عالی علمی - کاربردی و مهارتی وزارت جهاد کشاورزی برعهده دارد. این دوره با پشتیبانی معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی و زیر نظر سازمان ملی بهره وری ایران انجام می شود.

وی اهداف شرکت کنندگان را مدیریت های نوآورانه و استفاده از شیوه های جدید و انتقال تجربیاتی که در این 14 کشور شرکت کنندگان دارند، اعلام کرد و افزود: همچنین مدعوان از بین کارشناسان بخش دولتی و بخش خصوصی و اساتید و مدرسان دانشگاه ها انتخاب شدند و امید می رود با برگزاری دوره های تکمیلی اطلاعات این کارگاه به سطح وسیعی از مردم برسد .

در ادامه این کارگاه آموزشی طی روزهای آینده شرکت‌کنندگان از سد طالقان، سامانه‌های نوین آبیاری ایستگاه Scada و مرکز دیسپاچینگ سازمان جهاد کشاورزی قزوین بازدید خواهند کرد.

کارگاه آموزشی بین المللی "مدیریت نوین منابع آب" از دیروز به ریاست دکتر اسکندر زند معاون وزیر و رئیس سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی و با حضور مهندس علی اکبری نماینده شیراز در مجلس شورای اسلامی، دکتر اللهیار ترکمن رئیس امور آموزش عمومی و فنی حرفه ای سازمان برنامه و بودجه کشور، مهندس مرادعلی اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، دکتر تنویر به نمایندگی سازمان بهره وری آسیایی ( APO ) در مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور آغاز به کار کرد و تا پنجم مرداد ماه سال جاری ادامه خواهد داشت.