گردشگری کشاورزی؛ فرصتی تازه برای توسعه اقتصاد جامعه کشاورزی/ رشد سرانه درآمد با توسعه روستاهای گردشگرپذیر

خبرگزاری کشاورزی ایران - ایانا: در حالی صنعت گردشگری رتبه سوم اقتصاد پس از نفت و خودروسازی در جهان را داراست که پتانسیل ارتقای به رتبه نخست را هم دارد. جالب آن که بر اساس پژوهش‌های انجام شده، کشورمان به اندازه‌ای از پتانسیل‌های مختلف برخوردار است که در صورت کسب درآمد 30 درصدی صنعت توریسم جهان (1250 میلیارد دلار)، می‌تواند دوبرابر صنعت نفت درآمدزایی کند؛ اتفاقی که منجر به دگرگونی اقتصاد کشور به‌ویژه در دوره پساتحریم نیز خواهد شد.

با توجه به آمارهای سازمان جهانی گردشگری و یونسکو، ایران جزو 10 کشور برتر دنیا از لحاظ جاذبه‌های گردشگری است، اما به لحاظ بهره‌برداری از این جاذبه‌ها، در رده‌های آخر جدول قرار دارد و بر اساس آرای رسمی سهم ایران از بازار گردشگری فقط 0.5 درصد (معادل 6.5 میلیارد دلار ) و در رتبه 147 دنیا قرار دارد.

شعار امسال سازمان جهانی گردشگری برای روز گردشگری "یک میلیارد گردشگر، یک میلیارد فرصت" است که ایران شعار ملی "گردشگر امروز، فرصت فردا" را انتخاب و با نماد گل زعفران که استناد به همبستگی، رویش و توسعه است را به همگان معرفی کرد. با توجه به استفاده از گل زعفران که یک محصول کشاورزی است، در این گزارش به بررسی ظرفیت‌های موجود در صنعت گردشگری کشاورزی جهان می‌پردازیم؛ امری که متأسفانه در آیین‌های هفته گردشگری امسال نایدده گرفته شده است!

تنوع آب و هوایی، چهارفصل بودن طبیعت کشور و مستعد بودن کلیه مناطق برای تولید محصولات کشاورزی عامل مؤثری است که می‌تواند گردشگری کشاورزی کشورها را توسعه دهد.

گردشگری کشاورزی (Agritourism)، به هرگونه فعالیت وابسته به کشاورزی گفته می‌شود که گردشگران را به مزرعه یا روستا می‌کشاند.

شکل‌گیری گردشگری کشاورزی ناشی از عواملی در دوسویه یک روند مابین گردشگران و کشاورزان است.

گردشگران که در ساختارشکنی پسامدرن، تجربه گردشگری انبوه را ارضاکننده نمی‌یابند و در پی گریز از محیط‌های پرازدحام، متراکم شهری و زندگی در سیطره تکنولوژی در مفهوم "گشتل" آن به‌دنبال یافتن مکان‌های جدیدی برای کسب تجربه‌های اصیل گردشگری هستند.

این در حالی است که کشاورزان زیر فشارهای حاصل از هزینه‌های بالای تولید، قیمت پایین محصولات کشاورزی و بحران‌های وابسته به آن، در تولید مازاد کشاورزی برای افزایش درآمد خود میان دوراهی فروش یا تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و مهاجرت از روستا یا متنوع ساختن اقتصاد کشاورزی و فعالیت‌های غیرکشاورزی دچار تردید هستند.

گردشگری کشاورزی در واقع انعکاسی از تدارک فرصت‌های جدید در زمینه ایجاد فضاهای اقتصادی از طریق گردشگری در مزارع است یا به عبارت دیگر به‌عنوان شیوه تحریک‌کننده رکود اقتصادی در نواحی روستایی در نظر گرفته می‌شود.

در حال حاضر در کشور تورهای گردشگری به عناوین چون توسعه پایدار روستایی یا کشاورزی برگزار می‌شود، اما در واقع این تورها به‌دلیل مشکلاتی با اهداف اصلی گردشگری کشاورزی به‌طور خاص یا گردشگری روستایی به‌طور عام سازگاری ندارند.

گردشگری کشاورزی به‌دنبال سه کلیدواژه اساسی شامل "محیط کشاورزی"، "تفریح و سرگرمی" و "آموزش" است. گردشگری کشاورزی در مزارع و کشتزارهای (محیط کشاورزی) واقع در روستاهای کوچک (سرگرمی و تفریح) که موقعیت‌های جذابی برای مردمان شهرنشین فراهم می‌کند، برگزار می‌شود از این طریق ارزش افزوده‌ای برای کشاورز ایجاد می‌شود.

برگزاری تورهای گلاب‌گیری در کاشان، جشن خرمن برنج در گیلان، جشنواره‌های گل‌گاوزبان، فندوق، تمشک و سیب که چندسالی است رونق پیدا کرده است تنها به یک هدف گردشگری کشاورزی که تفریح است می‌پردازند؛ زیرا گردشگران در چیدن محصول با کشاورز مشارکت ندارند و هیچ یادگیری و آموزشی هم صورت نمی‌گیرد.

گردشگری کشاورزی به‌دنبال مشارکت و دخالت مسئولانه گردشگران در فعالیت‌های کشاورزی است که در نهایت حاصل آن ایجاد فرصت‌های شغلی افزایش سود کشاورزی، بهبود کیفیت زندگی کشاورز، آگاهی مصرف‌کنندگان از خواص محصولات محلی و ارتقاء سلامت جامعه، حفظ آیین و سنن محلی، حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و اکوسیستم‌ها، کاهش آلودگی کشاورزی و توسعه زیرساخت و روساخت‌ها در جوامع روستایی است.

چند نمونه از فعالیت‌های کشورهای دیگر در زمینه گردشگری کشاورزی

یکی از نمونه‌های موفق در زمینه گردشگری کشاورزی، مزرعه خانوادگی 140 هکتاری آنگاوالن‌گارد در جنوب غربی سوئد است که صاحبان آن فضای آموزشی و تفریحی (پارک، کافه و رستوران) را در کنار مراحل کاشت تا برداشت و بسته‌بندی محصولات ارگانیک به گردشگران نشان می‌دهند.

در کشور تایوان تورهای تخصصی کشاورزی با تمرکز روی مزارع چای برگزار می‌شود که علاقه‌مندان به چای و محصولات آن می‌توانند علاوه بر تجربه سفر با کشتی در برداشت چای مشارکت کنند.

در جزیره فیلیپین گردشگران از مزارع آناناس، گل ارکیده، زنبورعسل یا میوه‌های کمیابی چون پاپایا بازدید می‌کنند.

در روستای اطراف کالیفرنیای آمریکا روزهایی توسط کشاورزان مشخص می‌شود که گردشگران می‌توانند به‌صورت رایگان از مزارع بازدید کنند، میوه و سبزی بچینند، اسب‌سواری کنند، عسل بچشند و در نهایت از دکه‌های کنار مزارع خرید انجام دهند.

سال 2000 در آمریکا، حدود 60 میلیون نفر (30 درصد جمعیت کشور آمریکا) یک یا چند بار در سال از مزارع کشاورزی بازدید کردند که درآمد حاصل از آن حدود 800 میلیون دلار بوده است. همچنین گردشگری کشاورزی در چین (2011) باعث 120 میلیارد یوان درآمد برای این کشور شد و بیش از 15 میلیون کشاورز شغل جدید پیدا کرده‌اند.

چین قصد دارد تا پایان سال 2015 میلادی بیش از 10 هزار روستای گردشگری ایجاد کند که درآمد حاصل از آن بیش از 114 میلیارد یوان خواهد بود که به این ترتیب سرانه درآمد کشاورزان پنج درصد رشد خواهد یافت.

تجربه کشورهای جهان نشان می‌دهد که گردشگری کشاورزی می‌تواند باعث بهبود وضعیت معیشت کشاورزان و جذب گردشگران شود.

از آنجا که زمینه اصلی فعالیت‌های اقتصادی در محیط روستایی ایران نیز کشاورزی است و از طرف دیگر با توجه به ظرفیت‌های بالای نواحی روستایی و کشاورزی، دولت و مؤسسه‌های مربوطه باید با برنامه‌ریزی مناسب و حمایت لازم به توسعه گردشگری روستایی به‌طور عامل و گردشگری کشاورزی به‌طور خاص بپردازند و تدبیر درست از مزایای فراوان این نوع گردشگری بهره گیرند و چالش‌ها را حل کنند.

نکته قابل توجه دیگر، وجود یک تضاد بین فعالیت اصلی کشاورزی با گردشگری کشاورزی است. ارزش‌های کشاورزی و ارزش‌های خدماتی غالباً با هم ناسازگارند و شاید یکی از دلایل اصلی مقاومت کشاورزان نسبت به تغییر هم این باشد که اساساً خود را تولیدکننده مواد غذایی می‌دانند. هویت اجتماعی آنها به توانایی‌شان برای به حداکثر رساندن ظرفیت تولیدی مزارعشان بستگی دارد. بنابراین، تنوع ممکن است نیازمند آن باشد که کشاورزان از موقعیت اجتماعی - فرهنگی خود که از طریق کشاورزی طی نسل‌های مختلف به‌دست آورده‌اند، دست بکشند و لازم است با کسب مهارت‌های لازم تلاش برای ایجاد پایداری در فضای روستایی و بهبود وضعیت معیشت خود کنند./

گزارش: زینب هاشمی

V-940708-01