مقابله با بحران آب، از کاربستِ فناوری‌های مدرن نمی‌گذرد!
محمد درویش(عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور)*** به‌رغم آنکه دوسوم کره زمین را آب فراگرفته، اما گزارش اخیر گاردین، حکایت از آن دارد که سهم بزرگی از آب موجود در کره زمین برای انسان همان‌قدر دورازدسترس و بهره‌برداری است که منابع آب موجود در سیاره مریخ!
در حال حاضر ٨٤٤ میلیون نفر- یک از هر ٩ نفر- کمبود دسترسی به آب آشامیدنی به فاصله نیم ساعت از محل زندگی‌اش را دارد - البته در این آمار بحران آب شرب مردم آبادان و خرمشهر لحاظ نشده است که در پرآب‌ترین استان کشور زندگی می‌کنند! - افزون بر آن، سالانه نزدیک به ٣٠٠ هزار کودک زیر پنج سال به دنبال ابتلا به اسهال در ارتباط با آب آلوده و فقر بهداشتی جان خود را از دست می‌دهند. ایجاد شرایط مناسب برای دسترسی به آب، نجات‌بخش زندگی است و کمک بزرگی برای سلامتی بوده و به همین اندازه، منابع اقتصادی را آزاد می‌کند. بنا به برآورد سازمان خیریه WaterAid هر یک پوند سرمایه‌گذاری در آب پاکیزه به اندازه ٤ پوند بازده اقتصادی دارد.
کیپ‌تاون در آفریقای جنوبی یک نمونه بارز از آن بود که چه اتفاقاتی با تهدید منابع آبی رخ می‌دهند. این شهر برای سال‌ها بیش از توانایی‌اش برای فراهم ساختن آب‌رسانی پایدار، مصرف می‌کرد و تلاش‌ها برای حفظ هدر رفت و آب‌رسانی در سطح عادلانه‌تری بین ثروتمندان و فقرا با مشکل روبرو شد. اواخر سال گذشته شرایط به نقطه‌ای حاد رسید. شهرداری از روزی نزدیک هشدار داد که منابع آب تمام خواهند شد. شیرهای آب خشک خواهند شد و دیگر آبی وجود نخواهد داشت. از این روز به فاصله کمی پیش از وقوع پیشگیری شد، تا حدی از طریق هشدارها به عموم برای مصرف مؤثر، جیره‌بندی، تغییر در عملکردها مانند آبیاری در شب و استفاده دوباره از "آب خاکستری" حاصل از ماشین‌های لباسشویی یا دوش حمام و سرانجام برنامه جدیدی برای شیرین کردن آب.
مردم فقیر بیش از همه متأثر می‌شوند. جاناتان فار، تحلیلگر ارشد از سازمان WaterAid می‌گوید: "رقابت در تقاضای آب به این معناست که مردمان فقیر و به حاشیه رانده شده برای دسترسی به آب دشواری‌های بیشتری را متحمل می‌شوند تا آن‌ها که ثروتمند و دارای قدرت هستند." بسیاری از دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی آب تأمین آتیه خود را بر بخش‌های مرفه شهر تمرکز و کشاورزی و صنعت را بر افراد فقیر ارجحیت می‌دهند، درحالی‌که چشم خود را بروی آلوده‌کنندگان و آن‌ها که بیش از حد آب را از منابع زیرزمینی استخراج می‌کنند، می‌بندند. برای تقسیم عادلانه دسترسی به منابع آب نیاز به حکمرانی خوب-good governance-مقرارت فشرده، سرمایه‌گذاری و اجرا، در برخی از فقیرترین مناطق دنیا که با بیشترین کمبود آب روبرو هستند، است.
شمار مناطقی که با کمبود آب مواجه هستند در حال افزایش است: کیپ‌تاون تنها نقطه شروع است. یک بررسی پیشگامانه جدیدبراساس داده‌هایی از ماهواره‌های ناسا گریس در طول ١٤ سال ١٩ نقطه حاد در سراسر دنیا را شناسایی کرده که در آنجا منابع آبی، با عواقب احتمالی فاجعه‌بار به‌سرعت در حال کاهش هستند. این مناطق شامل کالیفرنیا، شمال غرب چین، شمال و شرق هندوستان و خاورمیانه از جمله ایران است.
واقعیت مهم اما آن است که در اغلب موارد به عنوان مثال، جلوگیری از چکه کردن آب لوله‌ها یک نمونه بسیار خوب از آن است- زیرساخت‌های ضعیف و یا قدیمی مقدار زیادی از آب را در شبکه لوله‌کشی آب شرب به هدر می‌دهند. شیر آبی که چکه می‌کند می‌تواند سالانه ٣٠٠ لیتر آب هدر دهد. در بریتانیا، سازمان محیط‌زیست از کمبود آب در مناطق جنوب شرقی کشور در طول چند سال آینده هشدار داده، اگر که ٣ میلیارد لیتر آب روزانه از این طریق همچنان هدر روند-برابر با مقدار آب موردنیاز ٢٠ میلیون نفر خواهد بود.
کنتورهای آب برای مصارف خانگی در کشورهای توسعه‌یافته مناقشه برانگیز است، زیرا خانواده‌های بزرگ با نیازهای بیشتر را مجازات می‌کند. اما با این کار یک مقیاس قابل‌سنجش برای خانواده‌ها فراهم می‌کند تا اطلاعات بیشتری درمورد مصرفشان داشته باشند و موجب تشویق آن‌ها می‌شود تا آب را بهتر مصرف کنند، به‌ویژه اینکه امکانات فنی از سیفون‌های کم مصرف توالت تا شیرهای آب و سر دوش‌های مناسب فراهم است.
آبیاری، کشاورزان را حتی در مناطق خشک قادر می‌کند تا طیف گسترده‌ای از محصولات را بکارند. اما برخی از روش‌های آبیاری مثل آبیاری کرتی، غرقابی و بارانی در این مناطق به شدت ناکارا هستند. یک گزینه در این راه آبیاری قطره‌ای است، یک سیستم از لوله‌ها که آب را مستقیماً به ریشه هر گیاه می‌رساند، اما باز هم مستعد هدر رفت است.
مارک ساتِر، از انستیتوی جیمز هاتن اضافه می‌کند که روش‌های سنتی نیز می‌توانند به برخی مناطق سودمندانه بازگردانده شوند. در راجستان/بزرگ‌ترین ایالت هندوستان، بازگرداندن روش سنتی استحصال آب بنام Johad به باران‌های متناوب، پیش از آنکه در زمین پراکنده شوند، اجازه جمع‌آوری شدن می‌دهد. همان چیزی که در ایران از آن به عنوان پخش سیلاب و آبخوان‌داری یاد شده و سیدآهنگ کوثر، مروج آن است. نتیجه این روش "احیای شگفت‌انگیز چشم‌اندازی سبز و بازگشت آب سطحی در هندوستان بوده است."
پیشرفت‌ها در تکنولوژی دریافتگرها راه جدیدی را ارائه می‌دهد. چنین دریافتگرهایی به قیمت کمتر از ٢ دلار در سال، می‌تواند رطوبت موجود در خاک را رصد کند و به کشاورزان این امکان را بدهد که چه وقت به آبیاری نیاز است و اجازه دهد تا آبیاری را بهتر از گذشته تنظیم کنند.
از دانش نیز می‌توان به عنوان ابزاری برای تأثیر بر محصولات کشاورزی مستقیماً استفاده کرد. زیست شناسان گیاهان نمونه متفاوتی را که در برابر خشک‌سالی مقاوم‌تر هستند، از طریق گزینش طبیعی پرورش می‌دهند.
اما کاربست دانش و تکنولوژی تنها بخشی از راه‌حل است. همانند اکثر مسائل در زمینه آب، بزرگ‌ترین مشکل هنوز حکومت و عدالت است. کشاورزان آنچه را پرورش خواهند داد که بتوانند از آن سودی حاصل کنند. بدون یک حاکمیت قوی، این شرایط می‌تواند به فاجعه‌ای منجر شود که نتایج گسترده‌ای بر همه جامعه محلی دارد.
تغییرات اقلیم تنها به معنای خشک‌سالی بیشتر نیستند، بلکه نیز به معنای سیلاب‌های متناوب‌تر که می‌تواند برای کشاورزی و شهرها فاجعه‌بار باشد، به‌ویژه مناطق ساحلی که در حال حاضر با بالا رفتن سطح دریاها و طوفان‌های سهمگین‌تر تهدید می‌شوند.
بانک جهانی تخمین می‌زند که تخریب شهرها در نتیجه سیلاب به یک تریلیون دلار در سال ٢٠٥٠ خواهد رسید، اگر که اقدامات جدی در تجهیز شهرها برای مقابله با چنین نتایجی صورت نگیرد.
برای انعطاف‌پذیر کردن شهرها در برابر سیلاب به بیشتر ساختن دیوارها، مسیل‌ها و حصارها، مانند حصار تیمز لندن، نیاز است. بیش‌ازپیش طراحان در حال یافتن راه‌های "ایجاد فضا برای آب" هستند و نیز به روش‌های محافظت طبیعی بازمی‌گردند.
به‌طور مثال، در مناطق گرمسیری بیش از یک‌پنجم از باتلاق‌های مانگرو که در نوار ساحلی قرار داشتند، نابود شده‌اند، تا فضا برای کشاورزی و آبزی‌پروری باز شود.
احیای مانگروها موجب ببار آمدن بسیاری فواید است: آن‌ها از مناطق داخلی در برابر بالا آمدن سطح آب‌ها و سیل‌های طوفانی حفاظت می‌کنند، خوراک برای ماهی‌ها مهیا می‌کنند و موجب افزایش بازده ماهیگیری می‌شوند. پروژه‌های احیای مانگروها در حال حاضر در کشورهایی از بنگلادش و اندونزی تا ساحل عاج و سورینام فعالیت دارند و باید در سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان در کشور ما هم جدی‌تر گرفته شوند. دشت‌های سیلابی و مراتع آبی همچنین مخزنی طبیعی برای ذخیره آب هستند با زمینی که مانند اسفنج آب را جذب و آن را تدریجاً آزاد می‌کند. این ممکن است که روشی نامحبوب برای کشاورزانی باشد که در چنین زمین‌هایی قصد کاشت محصول دارند، اما پرداخت از منابع دولتی می‌تواند هزینه آن‌ها را جبران کند. در بریتانیا، به‌طور مثال، پروژه‌هایی از جانب موسسه‌هایی برای حفظ منابع طبیعی در راه است.
هدف توسعه پایدار شماره ٦ از سازمان ملل درمورد آب می‌گوید که تا سال ٢٠٣٠ می‌بایست آب سالم و بهداشت برای همه مهیا باشد. اما جاناتان فار اشاره می‌کند که با توجه به ارقام فعلی برخی از کشورها این ضرب العجل را برای قرن‌ها از دست خواهند داد. دولت‌های جهان تابستان امسال در سازمان ملل برای مذاکره درباره پیشرفت در این زمینه ملاقات خواهند کرد.
بنا به گفته جیمز فامیلیِتی، یکی از نگارندگان بررسی ناسا گریس، برخی از مناطق بسیار آسیب‌پذیر با کاهش سریع سفره‌های عمده آب "در حال حاضر از نقطه اوج بحران عبور کرده‌اند" به‌ویژه شبه جزیره عربستان، دشت شمال چین، سفره اوگالالا در زیر دشت بزرگ امریکای شمالی، سیستم سفرهای آب در صحرای شمال غرب آفریقا و غیره. فار می‌پرسد: "اگر این سفره‌ها دیگر نتوانند آب در دسترس قرار دهند-و برخی مانند نیمه جنوبی اوگالالا تا سال ٢٠٥٠ به‌کلی خالی شوند-چه کسی خوراک ما را تأمین خواهد کرد و از کجا آب خواهیم آورد؟"
دیدگاه تان را بنویسید