احیای آب‌بندان‌ها بهترین سیاست مدیریت آب
گروه سیاسی ایانا: در شرایط فعلی که کشور با بحران کم‌آبی روبرو است و ساخت سد هزینه بر است ، استفاده از آب‌بندان‌ها چقدر ضرورت دارد؟ برخی از کارشناسان حوزه کشاورزی معتقدند که احیای آب‌بندان‌ها در شرایطی که کشور با کم‌آبی دست به گریبان است، میتواند مشکلات موجود دربخش کشاورزی را به حداقل برساند. دراین میان برخی دیگر از کارشناسان تاکید دارند که بهره‌برداری بهینه‌تر از آب‌بندان‌های موجود به عنوان دریاچه‌های کوچک و محلی راه نجات استان‌های شمالی از خطر خشکسالی است. برخی دیگر از کارشناسان تاکید دارند که با لایروبی، بازسازی و تقویت آب‌بندان‌ها می‌توان کمبود منابع آبی زمین‌های زراعی و باغی استان‌های شمالی را جبران کرد.
ضرورت توجه به بهره‌برداری از آب‌بندان‌ها در حالی است که وزارت جهاد کشاورزی احیای این منابع را در اولویت کاری خود قرار داده و با امضای تفاهم‌نامه‌هایی دراین بخش قرار است مشکلات تامین آب دربخش کشاورزی را به حداقل برساند.
پیش از این محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی در آیین بهره‌برداری از طرح تجهیز و نوسازی شالیزارهای شهرستان سیمرغ در مرکز مازندران ، بی‌توجهی به آب بندان‌ها در شمال کشور را خسرانی برای کشاورزی این منطقه دانسته و اعلام کرده بود؛ احیای این منابع آبی به عنوان میراث ماندگار اجدادی در دستور کار دولت تدبیر و امید قرار گرفته است .
عبدالمهدی بخشنده معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی نیز خبر از امضای تفاهمنامه مالی و برنامه عملیاتی برای بهسازی آب‌بندان‌ها در سه استان شمالی کشور داده و تأکید کرده بود: با وجود بارش‌های زیاد در این سه استان تنها به طور متوسط حدود 15 درصد از آب‌های سطحی مهار شده و بقیه بدون بهره‌برداری مناسب وارد دریا می‌شود.در چنین وضعیتی موضوع مهار آب‌های سطحی و از جمله بهسازی آب‌بندان‌ها به یکی از اولویت‌های وزارت جهاد کشاورزی تبدیل شد و برنامه عملیاتی بهسازی آب‌بندان‌ها در سه استان شمالی در دستور کار قرار گرفت و تفاهمنامه مالی و برنامه عملیاتی بهسازی آب‌بندان‌ها در استان‌های مازندران، گیلان و گلستان به امضا رسید.
او تأمین آب مطمئن بخش کشاورزی، مهار و کنترل سیلاب، تغذیه آب‌های زیرزمینی، افزایش تولید آبزی‌پروری، توسعه گردشگری و ورزش‌های آبی را از جمله اهداف این طرح خوانده بود.
*مزیت آب‌بندان‌ها
آب‌بندان،استخر یا تالاب دست‌ساز خاکی و بسیار بزرگ است که از گود کردن و خاکبرداری یک محدوده و ریختن و کوبیدن و ایجاد دیواره خاکی دور این محدوده به وجود می‌آید تا روان آبها در آن برای بهره‌برداری کشاورزی ذخیره شود.
این سازه ذخیره‌ساز آب کشاورزی ، مختص استان‌های شمالی کشور است که در مازندران به آن «اندون» ، در گیلان «سل» و در استان گلستان« بندسار» می‌گویند.
بر اساس آمار رسمی ، مساحت کل آب بندان‌های استان‌های گلستان ، مازندران و گیلان حدود 33 هزار هکتار است که آبیاری حدود 150 هزار هکتار اراضی شالیزاری را تأمین می‌کند.با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت که آب بندان‌های موجود برای آبیاری حدود 130 هزارهکتار اراضی شالیزاری در این استان‌ها کفایت می‌کند.از طرف دیگر، تأمین و ذخیره آب در آب بندان‌ها به اندازه یک دهم سدسازی است.
مزیت دیگر آب‌بندان‌ها نسبت به سد سازی این است که زمان سدسازی در ایران هفت تا 10 سال به طول می‌انجامد، در حالی‌که مطالعه، اجرا و بهره‌برداری آب بندان‌های شمال در کمتر از یک سال انجام می‌شود. از نگاه برخی از کارشناسان؛ آب‌بندان‌ها در گذشته آب 15هکتار زمین شالیزارهای پایین دست را تأمین می‌کرده است. اما این مزیت‌ها به دلیل بی‌توجهی‌ها از بین رفته است و خیلی از این آب‌بندان‌ها وضعیت مناسبی ندارند. در حالی که بنا به گفته کارشناسان حوزه کشاورزی، در شرایطی که کشور با بحران کم‌آبی روبرو است و ساخت سد برای جمع‌آوری آب‌های سطحی هزینه‌بر است، بهره‌برداری از آب‌بندان‌ها میتواند مشکلات تامین آب دربخش کشاورزی را به حداقل برساند.
این درحالی است که براساس گزارش‌های منتشره؛ رواج سدسازی در کشور به همراه استفاده نامناسب از سفره‌های زیرزمینی و شیوه‌های نوین آبیاری در چند دهه گذشته موجب شده است تعداد زیادی از آب بندان‌های استان‌های شمالی خشک شوند در حالی که تا اواخر دهه 40 و 50 این سازه‌ها تنها تامین کننده آب کشاورزی در شمال کشور بوده است.
* بهترین منبع تامین آب کشاورزی
یونس ژائله، نائب رئیس اسبق کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایانا درباره ضرورت استفاده از آب‌بندان‌ها برای تامین آب در بخش کشاورزی گفت: اکنون بهترین زمان است که مثل کشور سوئیس آبها را در فصل بارندگی در مخازن خاصی مثل آب‌بندان‌ها ذخیره کنیم.
او تاکید کرد: همه استان‌های کشور نیاز به ساخت سد ندارند بنابراین می‌توان در استان‌های کوچک مخزنی بسازیم و در زمان کم آبی از آن استفاده کنیم.
ژائله بهره‌برداری از آب‌بندان‌ها را بهترین سیاست برای تامین آب دربخش کشاورزی خواند و افزود: با توجه به افزایش هزینه سدسازی در کشور و معضلاتی که سدها به‌دنبال خواهند داشت، بهره‌برداری از آب‌بندان‌ها بهترین سیاست برای تامین آب بخش کشاورزی است.
او همچنین تاکید کرد: برخلاف سیاست سدسازی که گاها مشکلاتی را در پی خواهد داشت؛ استفاده از آب‌بندان‌ها بهترین سیاستی است که میتواند از مشکلات کم آبی دربخش کشاورزی بکاهد.
ژائله همچنین با تاکید براینکه اکنون دیگر از سیاست سد سازی در کشورها استفاده نمی‌شود،گفت: معمولا در کشورهای دیگر از سد در حوزه برق و نه تامین آب دربخش کشاورزی استفاده می‌شود. بنابراین بهتر است مسئولان در شهرهای کوچک ازآب‌بندان‌ها به جای ساخت سد بهره ببرند تا معضلات ناشی از افزایش هزینه سدسازی و معضلات ناشی از آن به حداقل برسد.
*جلوگیری از هدر رفت آب
ابوالقاسم عربیون،کارشناس ارشد کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا درباره ضرورت استفاده از آب‌بندان‌ها در شرایط کم‌آبی گفت: از 20 سال گذشته بحث آب‌بندان‌ها در مناطق روستایی مورد استفاده قرار می‌گرفت و کاربری خاص خود را دارد به گونه‌ای که هم از منابع در مقابل سیلاب‌ها حفاظت می‌کند و هم از هدر رفت منابع آبی جلوگیری می‌کند.
او با بیان‌اینکه بحث آب‌بندان‌ها کاربردی و مورد نیاز بخش کشاورزی است،اضافه می‌کند: اما استفاده از آب‌بندان‌ها، سدها و موارد دیگر برای جلوگیری از کم‌آبی و خشکسالی یک طرف مساله و رسیدگی به ساختار مدیریتی بخش کشاورزی طرف دیگر آن است. در واقع می‌توان گفت همه این موارد تحت شعاع مدیریت منابع انسانی و منابع عمیق در حوزه مالی ، فیزیکی و فرصت‌های جدید است .
او افزود: امروز تمام افراد در بخش کشاورزی مسن شده‌اند و جوان‌‌های روستایی دیگر در روستاها کشاورزی نمی‌کنند و بخش کشاورزی با افت شدید منابع انسانی روبرو است.این درحالی است که در آمریکا سه تا چهار درصد بخش کشاورزی برعهده مردم است اما هم جمعیت 300 میلیونی آمریکا و هم بازار داخلی را تامین می‌کند ضمن‌اینکه به تمام نقاط نیز صادرات دارد. سئوالی که مطرح می‌شود این است که چطور چنین اتفاقی می‌افتد ؟ در پاسخ باید گفت که تحقق اهداف مورد نظر نیازمند دانش و مدیریت مبتنی بر دانش است.
عربیون همچنین تاکید کرد: معضل اساسی بخش کشاورزی تعداد تراکتورهای موجود دربخش نیست، بلکه مساله اصلی ما عدم مدیریت در این بخش است.
این کارشناس ارشد کشاورزی در پایان گفته‌هایش، مدیریت منابع آب را راهکار اصلی برای جلوگیری از کم‌آبی خواند و گفت: ساختمان‌های عریض و طویل برای مدیریت منابع درست کرده‌ایم اما کار کارشناسی درآنها انجام نمی‌شود.
دیدگاه تان را بنویسید