ریزگردها امنیت ملی را هدف قرار می‌دهد

این بحران نه تنها بر زندگی و سلامت بسیاری تاثیر مستقیم گذاشته که بر تثبیت جمعیت و امنیت ملی این مناطق حساس مرزی هم تاثیرات منفی دارد.

 سرمنشاء این ریزگردها٬ کویرها و باتلاق‌های خشک شده عراق است و دلیل اصلی به وجود آمدن کویرها و خشک شدن باتلاق‌ها، غیر از وضعیت نابسامان عراق، آبگیری سد آتاتورک در ترکیه عنوان شده است. به معنایی دیگر آب دو شریان اصلی عراق یعنی‌ رودخانه‌های دجله و فرات به دلیل سدسازی‌های ترکیه کم شده و دشت بین‌النهرین رطوبت خود را از دست داده است. از دیگر سو بهره‌کشی بی‌رویه از منابع طبیعی و سوءمدیریت و به‌کارنگرفتن دیپلماسی مناسب برای حل این معضل، بحران ریزگردها را به مشکلی ادامه‌دار تبدیل کرده که عوارض آن از دست رفتن تالاب‌های فراوانی در داخل کشور است.

بحران‌های این‌چنینی که چند کشور را درگیر خود می‌کند٬ سرفصل‌های تازه‌ای برای روابط دیپلماسی باز کرده است. فصل‌هایی که دستگاه دیپلماسی هر کشور مجبور است برای حل مشکلات زیست‌محیطی‌اش به سوی آن برود. برای همین بود که دولت یازدهم توانست با برگزاری کنفرانس بین‌المللی مقابله با گرد‌وغبار گامی جهت همکاری‌های منطقه‌ای برای رفع این بحران بردارد.

درحال حاضر می‌توان مهم‌ترین و کلیدی‌ترین نقش برای مهار گرد‌و‌غبار را به دستگاه دیپلماسی واگذاشت. هرچند نظام حقوق ملی و بین‌المللی نسبت به آلاینده‌های هوا توجه کم‌تری نشان داده اما بحران ریزگردها به مثابه تهدیدی برای امنیت ملی و بین‌المللی محسوب می‌شود و خواه‌ناخواه قوانین نظام حقوقی بین‌المللی مجبور است توجه بیشتری به این بحران‌ها نشان دهد. از دیگر سو دیپلماسی هر کشور هم مجبور است برای مهار گرد‌و‌غبار به میدان بیاید. دیپلماسی زیست‌محیطی از اشکال نوینی است که با الهام از مفهوم دیپلماسی چندجانبه برای مقابله با مخاطرات زیست‌محیطی پا به میدان گذاشته است. میدانی که در صورت بی‌توجهی به بحران‌های حاصل از ریزگردها می‌تواند تبدیل به بحرانی ملی شود که امنیت ملی کشور را نشانه رود.

با توجه به اینکه مهم‌ترین کانون‌های فرامرزی انتشار گرد و غبار٬ کشورهای عراق و ترکیه هستند٬ وزارت امور خارجه می‌تواند نقش اساسی و بنیادینی ایفا کند. آنان با اتکا به دانش و تجربیات متخصصین محیط زیستی و با گفت‌وگو و رایزنی با مقامات ترکی و عراقی می‌توانند بحران را کنترل کنند. بحرانی که در صورت ادامه و حل نکردن آن، می‌تواند منجر به تخلیه مناطقی شود که هر ساله قربانی گرد‌وغبار و ریزگردها هستند.

هرچند درخصوص ریزگردها تعهدات کنوانسیونی مشخصی وجود ندارد اما با توجه به عرف بین‌الملل و یکی از اصول مهم حقوق بین‌الملل محیط‌زیست مبنی بر اصل جلوگیری از ضرر و زیان به همسایگان، دیپلماسی از طریق مذاکره بهترین راهکار در مدیریت پیشگیری و وقوع پدیده ریزگردهاست.

با این وجود به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی کشور هنوز به اهمیت دیپلماسی محیط‌زیستی واقف نشده‌ است. سال به سال وضعیت استان‌های جنوبی، غربی و جنوب غربی رو به وخامت می‌رود و سال به سال هم دامنه ریزگردها در کشور گسترده‌تر می‌شود اما همچنان دستگاه دیپلماسی تلاش چندان و مثمرثمری برای حل این بحران از طریق مذاکرات بین کشورها نمی‌کند.

معضل ریزگردها به قدری جدی و بنیادین شده که به گفته برخی کارشناسان در صورت عدم رسیدگی اساسی به این موضوع٬ مناطق جنوبی کشور در چند سال آینده خالی از سکنه می‌شود و در این صورت باید منتظر تبعات بعدی آن که مستقیما امنیت ملی ایران را هدف قرار می‌دهد، بود.

پدیدآورنده: حمیدرضا عظیمی