حمید شکری خانقاه مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه مسئولیت‌پذیری یک تعهد اجتماعی نسبت به خود، خانواده‌، جامعه‌ و محیط پیرامون است، اظهار کرد: رعایت بهداشت فردی و توجه به سلامتی خود مسئولیت پذیری فردی و عدم شرکت در تجمعات، میهمانی‌ها و مسافرت‌های غیرضروری با هدف حفظ سلامت اعضای خواده، تعهد فرد در برابر خانوده را نشان می‌دهد. همچنین رعایت اصول بهداشتی و فاصله‌گذاری‌ها در سطح جامعه و در قبال سایر افرادی که با آنها در ارتباطیم مانند راننده تاکسی، فروشنده، همکاران، ارباب رجوع و غیره نشاندهنده مسئولیت پذیری فرد در برابر جامعه بوده و چهارمین سطح مسئولیت پذیری در برابر محیط زیست است.

دسته‌بندی‌ افراد جامعه و ارتباط آن با مسئولیت پذیری اجتماعی

شکری خانقاه با اشاره به دسته‌بندی‌های افراد از نظر بینش، منش، رفتار اجتماعی و ارتباط آن با مسئولیت پذیری اجتماعی در دوران کرونا، گفت: بعضی افراد در برابر توصیه‌ها و دستورات بهداشتی مقاومت کمتری نشان داده و پذیرش بیشتری دارند و در مقابل برخی دانش و آگاهی کمتری داشته و  به دلیل داشتن برخی تعصبات فرهنگی و مذهبی در مقابل توصیه‌ها و دستورات متخصصان بهداشتی مقاومت بیشتری نشان می‌دهند.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه جامعه دچار نوعی کاهلی اعتمادی و اجتماعی نسبت به خود و محیط پیرامون شده است، گفت: بی‌توجهی نسبت به نیازها و خواسته‌های دیگران و تخریب روابط اجتماعی با بهانه‌هایی همچون توهم ایمن بودن در برابر کرونا و بی‌اعتمادی به مسئولین برخی از نشانه‌های این کاهلی اعتمادی و اجتماعی است.

وی با بیان اینکه بی اعتمادی در جامعه از نوع رفتاری و منشی بوده و بر اساس منطق نیست، عنوان کرد: کاهش اعتماد اجتماعی حتی در مسائل بهداشتی باعث شده که افراد نسبت به توصیه‌های بهداشتی مسئولین بی‌اعتماد شده و با علم نسبت به خطرناک بودن کرونا و امکان ابتلا اصول بهداشتی را رعایت نکنند که همین مساله به عدم کنترل و مدیریت صحیح کرونا منجر شده است.

نویسنده کتاب برنامه ریزی ارتباطی در روابط عمومی با بیان اینکه جامعه دچار چرخه تخریب شده است گفت: ما مدام دنبال متهم - قربانی، ظالم - مظلوم و مقصر جلوه دادن دیگران هستیم و همین مساله سطح مسئولیت‌پذیری اجتماعی را به شدت کاهش داده و منجر به ایجاد چرخه تخریب در جامعه کنونی شده است.

اهمیت نقش سازمان‌های مردم نهاد و تشکل‌ها در دوران شیوع کرونا

شکری خانقاه با تاکید بر اهمیت نقش سازمان‌های مردم نهاد و تشکل‌ها در دوران شیوع کرونا، با اشاره به کاهش نقش آفرینی سازمان‌های مردم نهاد یا NGO ها و تشکل‌های مردمی در جامعه گفت: این تشکل‌ها عمدتا به جای اینکه محیط محور، جامعه محور و دغدغه محور باشند سیاست محورند؛ در حالیکه سیاست زدگی باعث می‌شود تشکل ناکارآمد شده و نتواند در موقعیت‌های ضروری و بحرانی مانند پاندمی کرونا نقش‌آفرین باشد.

این در حالیست که اکثر انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی ناگهانی و به دنبال برخی منافع آنی تشکیل می‌شوند، ولی متاسفانه در دوران شیوع کرونا حتی یک سازمان مردم نهاد و یا تشکل صنفی در راستای افزایش سواد بهداشتی، سواد رسانه‌ای و یا سواد ارتباطی مردم آغاز به کار نکرد.

این مدرس دانشگاه با ذکر مثالی دیگر، مطرح کرد: به عنوان نمونه با وجود اضطرار موضوع، هیچ یک از شرکت‌های بیمه‌ای برای کمک به افرد جامعه به مساله کرونا ورود نکرد که همین امر نشان می‌دهد دغدغه، هوشمندی و مسئولیت پذیری اجتماعی لازم را در قبال جامعه ندارند و بر اساس یک سری پیش فرض و منفعت از پیش تعیین شده فعالیت می‌کنند.

رسانه‌های قدرتمند باید سناریونویس‌ و فرایند محور باشند

این فعال حوزه ارتباطات در ادامه با انتقاد از فعالیت رسانه‌ها در بحران کرونا، گفت: اغلب رسانه‌ها به جای فرایند محوری، رویداد محورند و لذا در این میان کارایی خود را از دست داده‌اند؛ به عنوان نمونه در موضوع کرونا برخی از آنها منتظر وقوع یک اتفاق برای پوشش آن هستند و یا تنها به اعلام آمار  تعداد مبتلایان، فوتی‌ها و یا بهبود یافتگان اکتفا می‌کنند.

وی با تاکید بر اینکه رسانه‌های قدرتمند باید سناریونویس‌ و فرایند محور باشند، افزود: شاهدیم که اخبار رسانه‌ها "اجتماعی شده" و متناسب با دغدغه‌ها، ترس‌ها و نیازهای جامعه تنظیم و تهیه نمی‌شود. به عنوان نمونه رسانه ملی در رابطه با رعایت مسائل بهداشتی مثل شستن دست‌ها و استفاده از ماسک گهگاهی گزارش‌ و کلیپ آموزشی منتشر می‌کند که به تنهایی کافی نیست، چراکه در رابطه با موضوعات اجتماعی، فعالیت‌های کلیشه‌ای به فرهنگ‌سازی منجر نمی‌شود.

ضرورت حساس سازی و دغدغه ‌سازی اجتماعی در کنترل بحران کرونا

این استاد دانشگاه با اشاره به ضرورت دغدغه‌سازی اجتماعی در موضوعات مرتبط با کنترل بحران کرونا، عنوان کرد: به عنوان مثال همانطور که سازمان بهداشت جهانی مطرح کرد که افراد با عدم رعایت اصول بهداشتی می‌توانند قاتلان بالقوه و بالفعل باشند؛ ما نیز باید روی این موضوعات کار کرده و جامعه را حساس کنیم، چراکه عدم رعایت موارد بهداشتی مثل پوشش ماسک و فاصله‌گذاری‌ می‌تواند منجر به انتقال بیماری به دوست، همکلاسی و یا حتی اعضای خانواده و حتی منجر به مرگ دیگران شود که متاسفانه در این رابطه به خوبی آگاه سازی نشده است.

وی با اشاره به مراحل مختلف رویدادهایی همچون کرونا و ضرورت پرداختن به هر مرحله، تصریح کرد: ترس مرحله اول بحران بود که مسائلی همچون استرس و اضطراب مردم، پیگیری افراطی اخبار، انتشار پیام بدون اطمینان از صحت و سقم آن‌ در شبکه‌های اجتماعی و سوء‌استفاده برخی افراد از این شرایط را در بر می‌گرفت؛ "یادگیری" مرحله دوم بحران است که در این مرحله سواد رسانه‌ای و ارتباطی افراد ارتقا یافته و انتشار اخبار نادرست و جعلی نیز کمتر شده، در این مرحله افراد با اصول بهداشتی آشنا شده و توان مراقبت از خود را پیدا کرده‌اند.

این مدرس دانشگاه، نقش نخبگان، رسانه‌ها، تشکل ها و دولتمردان را در مرحله سوم پر رنگتر دانست و گفت: مرحله سوم ناحیه "رشد و پسا کرونا" نامیده می‌شود که تمرکز آن بروی مشاغل آسیب دیده ناشی از کرونا و افراد آسیب پذیر است.

نخبگان، دولتمردان و ذی‌نفوذان باید وارد مرحله حمایت‌گری شوند

وی ادامه داد: در این مرحله نخبگان، تشکل‌ها، دولتمردان و ذی‌نفوذان باید وارد مرحله حمایت‌گری شده و به شیوه‌های مختلف به ایجاد مشاغل جدید، حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، افزایش درآمدها و غیره کمک کنند. البته این کمک‌ها تنها به مسایل مالی محدود نشده و هر زمینه‌ای که در آن امکان آسیب وجود دارد را شامل می‌شود.

این استاد ارتباطات در ادامه با انتقاد از عملکرد نخبگان، سیاستمداران و احزاب سیاسی در دوران کرونا، گفت: بسیاری از انجمن‌ها، تشکل‌ها و حتی برخی رسانه‌ها برای آغاز کار منتظر اتمام کرونا هستند؛ به عبارتی هنوز نتوانسته‌اند با شرایط کرونا انطباق و سازگاری ایجاد کنند.

شکری خانقاه با اشاره به نقش رسانه‌ها و تشکل‌ها در جهت‌گیری مناسب منش و رفتار سطوح مختلف جامعه، اظهار کرد: ایرانی‌ها در موقعیت‌های مختلف نشان داده‌اند که از یک طرف می‌توانند بسیار ایثارگر و در موقعیت‌های دیگر به شدت منفعت طلب باشند و در این میان اگر رسانه‌ها به عنوان مثال صداوسیما، خبرگزاری‌ها و سازمان‌های مردم نهاد فعال باشند، می‌توانند تغییر منش و رفتار مردم در موقعیت‌های مختلف را هدایت و مدیریت کنند.

راهکارهایی جهت افزایش مسئولیت پذیری اجتماعی

این فعال حوزه روابط عمومی و ارتباطات در ادامه به راهکارهایی جهت افزایش مسئولیت پذیری اجتماعی برای کنترل بحران کرونا اشاره کرد و گفت: باید تحت شرایط مختلف سبک زندگی افراد جامعه را تغییر داد، به عنوان مثال در دوران قبل از کرونا تأکید بر روی ارتباطات مؤثر، رفت‌و آمدهای خانوادگی و دیدن اقوام و دوستان بود ولی اکنون با توجه به شرایط بحرانی کرونا تأکید بر افزایش فاصله‌گذاری‌های فیزیکی، کاهش ارتباطات، ایجاد محدودیت در برخی رسوم و سنت‌ها و استفاده از تماس‌های ویدیویی برای دیدن اقوام با هدف پیشگیری از شیوع بیشتر بیماری است.

این استاد ارتباطات با اشاره به توصیه‌های متخصصان مبنی بر تبعات ناشی از تجمعات در شیوع بالای بیماری، اظهار کرد: به عنوان نمونه در رابطه با مراسمات مذهبی پیش رو در محرم و صفر، عدم برگزاری برخی رسوم به معنای از بین رفتن اعتقادات نیست، بلکه با هدف حفظ سلامت شهروندان می‌توان سبک برگزاری مراسم را تغییر داد تا ضمن حفظ اعتقادات دینی؛ از انتقال بیشتر و افزایش آمار تلفات ناشی از آن پیشگیری کنیم.

NGO ها از خواب زمستانی بیرون آمده و ایفای نقش کنند

حمید شکری خانقاه  با اشاره به شفاهی بودن فرهنگ مردم گفت: مردم برای رعایت مسائل بهداشتی و افزایش مسئولیت پذیری اجتماعی بایستی نمونه‌ها را ببینند، بنابراین نخبگان باید وارد عرصه شده و همچنین NGO ها باید از لاک تدافعی و خواب زمستانی خود بیرون آمده و ایفای نقش کنند.

وی ادامه داد: رسانه‌ها باید سناریونویس و سناریو محور بوده و برای روزهای حال و آینده کرونا برنامه‌ریزی کنند، خوشبختانه در تمام دنیا تولید محتوا می‌شود که می‌توان از آنها الگو برداری کرده و در داخل کشور بومی سازی و اجرا کرد. 

شکری خانقاه در همین رابطه با انتقاد مجدد از عملکرد برخی رسانه‌ها از ابتدای شیوع کرونا این را هم گفت: متاسفانه تمرکز اکثر رسانه‌ها بیشتر بر روی آمار ابتلا و تلفات ناشی از کرونا بوده تا عاملین اصلی شیوع و انتقال این بیماری، رسانه‌ها باید حوزه مهندسی معکوس و منش کارآگاهانه را در اخبار و جریان‌ها به کار گرفته و فرهنگ سازی کنند. ممکن است این تفکر و دیدگاه بی‌رحمانه باشد اما تمرکز بر روی آن می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری در جامعه را ارتقا داده و این احساس را ایجاد کند که هر فرد در صورت عدم رعایت اصول بهداشتی مانند پوشش ماسک و فاصله‌گذاری، می‌تواند یک قاتل بالقوه باشد.

این فعال حوزه ارتباطات در خاتمه با تاکید بر ضرورت استفاده از ابزار مختلف رسانه‌ای و ارتباطی برای فرهنگ‌سازی و ارتقای حس مسئولیت پذیری در سطح جامعه، خاطرنشان کرد: با استفاده از تکنیک سناریوسازی و در قالب موشن‌گرافی، انیمیشن، فیلم کوتاه یا فیلم‌های 2 دقیقه‌ای می‌توان این اهداف را اجرایی کرد، همچنین با تمرکز بر مقصران اصلی این بحران یعنی افراد و اصنافی که پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند، می‌توان عمق فاجعه را به تک تک افراد نشان داده و از این طریق افراد را نسبت به رعایت اصول بهداشتی و کمک به حل بحران تحریک  و تشویق کرد.