ارزش آب و ضرورت تغییر دیدگاه برنجکاران خوزستانی

به گزارش خبرنگار ایانا در خوزستان، عبدالعلی گیلانی رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار ایانا اظهار کرد: برنج یکی از مهمترین محصولات تابستانه بوده و نقش بسزایی را در بهبود اقتصاد زارعین برنجکار استان ایفا می‌کند.

وی افزود: یکی از مهمترین نکاتی که در کاشت و تولید برنج در استان خوزستان حائز اهمیت است میزان آب مصرفی برای این محصول است که به عواملی از جمله شرایط اقلیمی منطقه، خصوصیات خاک، مدیریت مزرعه و دانش فنی زارعین برنجکار در فرآیند تولید بستگی دارد.

گیلانی با بیان این مطلب که کل فرآیند دوره رشد برنج در استان خوزستان در فصل گرما و در معرض هوای گرم اتفاق می‌افتد تصریح کرد: در استان خوزستان کل فرآیند کشت و همچنین فصل رشد برنج در معرض دمای بالا بوده و همین دمای بالا می‌تواند به نوعی باعث افزایش تبخیر و تعریق، که کل میزان آب مصرفی برنج محسوب می‌شود را به دنبال داشته باشد.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان در ادامه با تاکید به اینکه میزان آب قابل دسترس یکی از فاکتورهای مهم و تعیین کننده در زمینه کشت برنج محسوب می‌شود عنوان کرد: در سال‌های قبل به دلیل کم آبی و نبود آب کافی برای کشت سطح زیر کشت برنج استان به شدت کاهش پیدا کرده بود.

وی اظهار کرد: در بازه زمانی تقریبا 40 ساله متوسط سطح زیر کشت برنج بین 55 تا 60 هزار هکتار بود آما در سالهای اخیر با توجه به نقش مهمی که برنج از نظر ارزش افزوده، میزان درآمد و نقش آن در تحول اقتصاد زارعین دارد کشت این محصول به شدت افزایش یافته است.

گیلانی همچنین گفت: یکی از نکات مهمی که در کشت برنج بسیار مهم می‌باشد بحث بازاریابی و مارکتینگ این محصول است که نقش تعیین کننده‌ای در میزاد درآمد خالص حاصل از کشت برنج دارد.

وی افزود: نکته دیگری که استان خوزستان را نسبت به استان‌های دیگر برنج‌خیز متمایز می‌کند تولید محصول سالم در استان است زیرا در مزارع برنج استان کرم ساقه‌خوار وجود ندارد و همچنین بیماری بلاست نیز بسیار کم بوده و بعضا در سطحی معادل هزار تا 1500 هکتار دیده می‌شود که این میزان با توجه به سطح زیر کشت 55 تا 60 هزار هکتاری استان میزان بسیار کمی است.

عبدالعلی گیلانی در ادامه گفت: نکته مهم دیگری که در استان خوزستان وجود دارد میزان نور و تشعشع است که این فاکتور برای کشت یک محصول زراعی امری تعیین کننده است در واقع از زمان کاشت تا برداشت برنج در استان خوزستان این فاکتور به صورت نامحدود در اختیار برنجکاران است.

وی ضمن اشاره به اهمیت کاهش هزینه‌ها در زمینه کشت برنج خاطرنشان کرد: در استان خوزستان تقریبا بین 80 تا 85 درصد کشت برنج به روش مستقیم انجام می‌شود که هزینه کمتری نسبت به کشت نشایی دارد.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان همچنین یادآور شد: در سال گذشته با توجه به بیش از 200 هزار هکتار سطح زیر کشت برنج، تولید 900 هزار تن شلتوک، تولید برنج 13 میلیون ایرانی انجام شد و همچنین با توجه به ایفای نقش استان در این زمینه و در سطح کلان باید به موضوع آب و تلاش برای کاهش آن در کشت برنج توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

گیلانی گفت: با توجه به شرایط آبی و اهمیت آن در کشت برنج در استان، دستورالعمل‌هایی از سوی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی و همکاران در بخش اجرا در زمینه مدیریت آب، کاهش مصرف آب و بهبود راندمان آن تعریف شده که به صورت کارگاه‌های آموزشی، روز مزرعه، بروشورها و توصیه‌های فنی تهیه شده که در اختیار زارعین عزیز قرار گرفته است.

این مقام مسئول با تاکید بر تغییر سیستم کشت در استان عنوان کرد: در این راستا و در هر دو روش کشت مستقیم و نشایی آماده کردن زمین، هم زدن ساختمان خاک و به صورت نیمه دوغاب درآمدن زمین از عوامل میزان مصرف بالای آب در کشت برنج بوده که به طور متوسط یک سوم آب مصرفی برنج صرف همین فرآیند می‌شود.

گیلانی در ادامه ضمن اشاره به تغییر سیستم کشت برنج در استان گفت: مطالعات 15 ساله نشان می‌دهد که با تغییر سیستم کشت از روش مستقیم و نشایی به روش خشکه‌کاری نه تنها می‌توانیم علاوه بر کاهش میزان مصرف آب بین 35 تا 40 درصد و دستیابی به تولید انبوه برسیم بلکه این روش کاهش هزینه و افزایش درآمد برای کشاورزان را نیز به همراه خواهد داشت.

وی اظهار کرد: روش خشکه کاری یعنی کاشت برنج به روش گندم، بنابراین در این روش می‌توان از تمام ادوات و ماشین آلاتی که برای کاشت و برداشت گندم استفاده می‌شود برای کشت برنج نیز استفاده کرد و این علاوه بر کاهش چشمگیر مصرف آب به معنی کاهش هزینه‌ها نیز خواهد بود.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان در ادامه خاطرنشان کرد: در روش خشکه‌کاری می‌توان یک هکتار مزرعه برنج را در بازه زمانی 40 تا 45 دقیقه‌ای بدون ورود کشاورز به مزرعه کشت کرد این در حالی است که در این روش الگو و تراکم کشت تا حدود زیادی رعایت شده و شرایط خوبی نیز برای رشد گیاه فراهم می‌شود.

گیلانی ضمن اشاره به میزان مصرف بذر عنوان کرد: یکی دیگر از موارد مهم در کشت برنج میزان مصرف بذر است، در روش دست‌پاش به دلیل ساختمان خاک و بعضا دانش فنی پایین بین 250 تا 300 کیلو بذر استفاده می‌شود که این میزان در روش خشکه‌کاری به یک سوم کاهش می‌یابد.

وی خاطر نشان کرد: الگوی جدید دیگری که برای کاشت برنج تعریف شده است الگوی کشت روی پشته‌های بلند است که در این روش آبیاری کنترل شده و علاوه بر کاهش مصرف آب، سطح سبز مطلوب‌تری را نیز در مزرعه به وجود می‌آورد.

این متخصص کشت برنج در خصوص راه‌های کاهش مصرف آب در کشت برنج عنوان کرد: از دیگر راهکارهای کاهش مصرف آب، رژیم‌های متناوب آبیاری بوده که امروزه در دستور کار قرار گرفته است، در این روش لزومی ندارد که حتما پای بوته برنج آب رها شود بلکه برای آبیاری در جایی که خاک سنگینی دارد می‌توان در بازه زمانی 4 تا 5 روزه آب را در مزارع رها کرد.   

وی در ادامه با بیان اینکه زمانی که پوشش کامل در مزرعه به وجود آمده باشد و احتمال  علف‌های هرز در مزرعه به حداقل رسیده باشد، آن زمان بهترین حالتی است که می‌توان آبیاری را به تناوب در مزارع انجام داد، این روش آبیاری ضمن اینکه مصرف آب را به حداقل می‌رساند، باعث ایجاد تهویه در محیط ریشه گیاه نیز می‌شود که در شرایط غرقابی دائم این امکان وجود نداشته و نبود اکسیژن طولانی مدت در محیط ریشه حالت خفگی ایجاد کرده و باعث تولید عناصر مضر می‌شود.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان همچنین تصریح کرد: یکی دیگر از مسائل مهم درباره مدیریت آبیاری برنج در استان خوزستان بحث ارتفاع آب پای بوته برنج است که به طور متوسط 4 تا 5 سانتی متر آب برای پای بوته کفایت می‌کند و اگر این ارتفاع از حد نرمال بیشتر شود عملا برای برنج هیچ مزیتی نخواهد داشت.

گیلانی افزود: در بخشی از مراحل رشد الزاما در کشت نشایی بعد از پایان دوره بازیافت و در مرحله خشکه‌کاری بعد از پوشش دهی و پنجه‌زنی زارعین باید ارتفاع آب پای بوته را به 4 تا 5 سانتی متر برسانند.

وی گفت: در کنار تمامی این راهکارها استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که با رعایت توصیه‌های فنی متخصصان و کاهش و بهینه کردن مصرف آب می‌توان اعلام کرد با استفاده از 22 هزار متر مکعب آب می‌توان در استان خوزستان با ارزش افزوده خوبی برنج تولید کرد.

گیلانی در ادامه افزود: بخش قابل توجهی از شالیزارهای استان خوزستان به کشت ارقام محلی اختصاص دارد که با رعایت موارد فوق و انجام توصیه‌های فنی می‌توان بخشی از این اراضی را به کشت ارقام پرمحصول اختصاص داد، استفاده از ارقام پرمحصول که طول دوره رشد کوتاهتری نسبت به ارقام محلی دارند علاوه بر راندمان آب، باعث افزایش تولید و عملکرد در واحد سطح می‌شوند.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان تصریح کرد: یکی از پتانسیل‌های مهم استان خوزستان در زمینه کشت برنج این است که در مناطقی از استان می‌توان دو محصول برنج را از ارضی استان برداشت کرد که برای ثبات تولید باید کشت ارقام محلی و پرمحصول در کنار هم انجام شود.

وی در خاتمه با بیان این مطلب که استان خوزستان پتانسیل کشت برنج را از لحاظ نور و زمان کشت دارد گفت: اگر راهکارهای سنتی و کم بازده رارعین برای کشت برنج تغییر نکند عملا در چند سال آینده نمی‌توانیم شاهد کشت برنج در استان خوزستان باشیم.‌