قمار سیاسی بر سر امنیت غذایی مصر

در روستای کفر زیاده در کنار رود نیل، چند قرن است که کشاورزان به برنج‌کاری مشغول هستند، اما حالا آن‌ها با محدودیت‌هایی برای کاشت نشا روبه‌رو شده‌اند.

گرچه برنج از محصولات استراتژیک جهان عرب محسوب می‌شود، اما آب لازم برای تولید بیشتر در دسترس کشاورزان قرار ندارد. حوادثی که هزاران کیلومتر دورتر از روستای کفر در حال وقوع است، می‌تواند باعث تغییر در کشاورزی و حتی قوانین حقوق بین‌الملل شود.

در کنار اقیانوس آرام و در نزدیکی یکی از سرچشمه‌های رود نیل، اتیوپی در حال آماده‌سازی شرایط برای پر کردن سد «رنسانس» است. هزینه ساخت این سد حدود چهار میلیارد دلار بوده است. هرقدر که به ساعت افتتاح سد نزدیک می‌شویم، کشاورزان مصری هم با مشکلات جدیدتری روبه‌رو خواهند شد. آن‌ها چندین هزار سال کنار نیل کشاورزی کرده‌اند و تولید محصولات استراتژیک کشور 96 میلیونی مصر (که تا سال 2030 به 128 میلیون نفر می‌رسد) به آب‌های خروشان رود نیل وابسته است.

یکی از شعارهای عبدالفتاح سیسی در هنگام تبلیغات انتخابی، حفظ سهم آب مصر از رود نیل بوده است. او در کمپین انتخاباتی خود به مردم قول داده بود که اجازه نمی‌دهد کمبود آب به بحران اقتصادی تبدیل شود و به دنبال راه‌کارهایی برای ارتباط دیپلماتیک با همسایگان مصر خواهد رفت. البته مقامات مصری اجازه واردات برنج را هم به تجار داده‌اند، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً مصر تا سال 2019 از یک کشور صادرکننده برنج به یک واردکننده تبدیل خواهد شد.

قاهره مقرر کرده است که در سال جدید تنها 324 هزار هکتار زمین زیر کشت برود، درحالی‌که در سال 2017 حدود 756 هزار هکتار زمین زیر کشت رفته بوده است.جالب آن که پلیس با کشاورزانی که بیش از مقدار مقررشده برنج بکارند برخورد می‌کند.

محمد عبدالخالق رئیس اتحادیه کشاورزان روستای کفر می‌گوید: «پلیس ساعت سه صبح به خانه من حمله کرد، مرا به اداره‌شان بردند و مجبور به پرداخت جریمه مالی شدم». سه کشاورز دیگر هم همین اتفاق برایشان افتاده و می‌گویند امسال برنج نخواهند کاشت. ردا عبدالعزیز کشاورز 50 ساله می‌گوید: «به خاطر جریمه‌ها بسیاری روستا را ترک کرده‌ و به شهرها مهاجرت کرده‌اند.»

مصطفی آل‌نقار رئیس شورای صادرات محصولات کشاورزی مصر می‌گوید: «اگر دولت به این روش ادامه بدهد، مصر در سال آینده مجبور به وارد کردن یک میلیون تن برنج خواهد بود.»

وی ادامه می‌دهد: «البته کشاورزان باید نسبت به کمبود آب آگاهی پیدا کنند و خود را برای انطباق با سیاست‌های تخصیص آب آماده کنند.»

زندگی در مصر وابسته به نیل است؛ این رودخانه و شاخه‌های آن در 10 کشور جریان دارد. انور سادات رئیس‌جمهور سابق مصر گفته بود که اگر قرار باشد مصر در جنگی وارد شود، بر سر آب خواهد بود، اما تهدید اتیوپی برای احداث سد تاکنون ثمربخش نبوده است.

سد جدید در این کشور با انتقال یکی از شاخه‌های اصلی رود نیل اهرم سیاسی مهمی در دستان آدیس‌آبابا خواهد بود. سودان و مصر بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نیل برای آبیاری مزارع هستند. این دو کشور تلاش می‌کنند تا بر سیاست‌های اتیوپی تأثیر بگذارند، این دو کشورخواستار سهم 84 میلیارد مترمکعبی از آب در طول سال هستند، اما اتیوپی می‌خواهد با ساختن سد جدید بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده انرژی در آفریقا باشد و برای نخستین بار به 10 میلیون نفر برق برساند.

با وجود سال‌ها مذاکره، اتیوپی و مصر نتوانسته‌اند به توافق جامعی درباره اشتراک آب برسند. جالب آنکه اتیوپی توافق‌نامه 1959 میان مصر و سودان در انتقال آب را به رسمیت نمی‌شناسد، مصر هم طرح ابتکاری سال 2010  از طرف اتیوپی را رد کرده است.

همین اتفاق باعث شده دیپلماسی آب میان این سه کشور یک کلاف پیچیده و سردرگم باشد. اتیوپی می‌گوید برداشت 79 میلیارد مترمکعبی‌اش از آب نیل بر کشورهای همسایه تأثیر ندارد، اما مشکل از جایی شروع می‌شود که اتیوپی تصمیم گرفته سد را در طی سه سال آینده به بهره‌برداری برساند، اما مصری‌ها می‌خواهند این پروژه تا 10 سال آینده شکل اجرایی به خود نگیرد.

منابع مصری تخمین زده‌اند که با از دست رفتن هر یک میلیارد مترمکعب آب بر زندگی یک‌میلیون نفر تأثیر خواهد گذاشت و منجر به خشک‌سالی 200000 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی مصر خواهد شد. بر این اساس، اگر سد سه ساله پر شود ممکن است 51 درصد از زمین‌های کشاورزی مصر را از بین ببرد.

سازمان فائو در گزارشی می‌گوید: «در مصر به دلایل کمبود آب، افزایش مهاجرت به شهرها و تغییرات آب و هوایی امنیت غذایی درخطر جدی قرار گرفته است». مذاکرات میان مصر، سودان و اتیوپی از سال قبل متوقف‌شده است. وزیر خارجه سودان دلیل قطع مذاکرات را اختلافات فنی می‌داند و می‌گوید: «برای دور بعد مذاکرات تاریخی تعیین نشده است.»