در نشست علمی مطالعات مردم شناختی تأکید شد:
ضرورت همکاری همه نهادها برای حفاظت از میراث معنوی
یک پژوهشگر با دلخراش خواندن وضعیت میراث طبیعی نسبت به از بین رفتن میراث معنوی هشدار داد و گفت: «اگرچه بار عظیم حفاظت از میراث معنوی بر عهده سازمان میراث فرهنگی است ولی همه نهادهای فرهنگی باید در این زمینه همکاری کنند.»
هوشنگ عباسی محقق و پژوهشگر طی سخنانی در نشست علمی مطالعات مردم شناختی میراث فرهنگی با اشاره به این نکته که مجموعه‌ای از میراث مادی، معنوی و میراث ملموس و ناملموس بخشی از هویت ما را تشکیل می‌دهد، تأکید کرد: «حفظ و احیاء این میراث به شناخت بهتر از خودمان کمک می‌کند و حفاظت از آن‌ها نیازمند عزم ملی است.»
او در ادامه به ارائه گزارشی از گیلان پرداخت و با اشاره به سکونت بیش از 20 قوم در گیلان گفت: «این اقوام در طول تاریخ با یکدیگر زندگی مسالمت‌آمیزی داشته‌اند.»
او افزود: «رودخانه سپیدرود گیلان را به قسمت شرق و غرب تقسیم می‌کند و در محدوده طارم و زنجان، تمدنی بزرگ وجود داشته است که امروز نشانی از آن نیست.»
این پژوهشگر در ادامه به وجود چهار تمدن باستانی بعد از منجیل اشاره کرد و گفت: دو مورد از این تمدن‌ها مربوط شرق و مابقی مربوط به غرب گیلان است.
او افزود: «متأسفانه امروز به دلیل تحولات در فناوری و نوع زندگی و روابط مردم بسیاری از مباحث فرهنگی ما دستخوش فراموشی و نابودی و تغییر است.»
عباسی با اشاره به تخریب و آتش‌سوزی عمدی در ساختمان امین‌الدوله از دوره قاجار که نوع ساخت آن متأثر از معماری روسی بوده است، گفت: «بسیاری از معماری‌هایی که متعلق به دوره صفوی و بعدازآن است تخریب شده و مورد استفاده بسازبفروش‌ها قرار می‌گیرند.»
او با ابراز تأسف گفت: «بسیاری از میراث معنوی اعم از موسیقی بومی، قصه‌ها، افسانه، تمثیل‌ها، لالایی‌ها و غیره در حال نابودی است و متأسفانه برای ثبت و ضبط آن‌ها نیز اقدامی نمی‌شود.»
به گفته او، اگرچه بار عظیم این کار بر دوش سازمان میراث فرهنگی است اما باید همه نهادهای فرهنگی اعم از دانشگاه‌ها، وزارت ارشاد، صداوسیما و غیره در این زمینه همکاری داشته باشند.
وضعیت دلخراش میراث طبیعی
او وضعیت میراث طبیعی را دلخراش دانست و با اشاره به دو رودخانه‌ای که از وسط رشت می‌گذرند گفت: «این دو رود ازجمله آلوده‌ترین رودخانه‌های جهان محسوب می‌شوند.»
عباسی با اشاره به این که تالاب انزلی در حال نابودی است و حتی مسئولان شهری نیز در نابودی آن نقش دارند گفت: «شهرداری گاه برای ساختمان‌سازی بخش‌هایی از این تالاب را خشک می‌کند.»
او با تأکید بر این‌که برای جلوگیری از این نابودی و حفظ گیلان نیاز به یک عزم ملی است، از کم‌کاری و بی‌توجهی مسئولان شهری از فرمانداری، استانداری تا شورای اسلامی شهری انتقاد کرد و گفت: «ما نیاز به قوانینی برای حفظ و نگهداری این میراث‌های ارزشمند ملموس و غیرملموس داریم.»
در ادامه نشست بهروز وجدانی، به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: «هویت فرهنگی در همه اسناد بین‌المللی به معنای میراث فرهنگی آمده است.»
او با اشاره به ثبت جهانی باغ‌های ایرانی گفت: «باغ در ایران یادآور آب و نحوه صحیح استفاده از آب است.»
او با اشاره به این‌که مشکل آب در ایران جدید نیست گفت: «افزایش جمعیت و تکنولوژِی و بی‌مبالاتی تک‌تک ما درزمینه محیط‌زیست باعث شده با بحران آب مواجه شویم که نه‌تنها کشاورزی و خوراک و صنعتی بلکه مباحث سیاسی و امنیتی را هم تحت تأثیر قرار داده است.»
وجدانی در ادامه به رابطه آثار ثبت شده ایران در فهرست جهانی یونسکو و مبحث آب پرداخت و تأکید کرد: «میراث فرهنگی بدون مردم‌شناسی و هویت معنا و مفهوم نخواهد داشت.»
میراث فرهنگی و محیط‌زیست دو رکن مهم توسعه پایدار
علیرضا حسن‌زاده، رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی نیز در سخنانی با اشاره به رابطه درهم‌تنیده مردم‌شناسی و میراث فرهنگی گفت: «دو پایه مهم توسعه پایدار میراث فرهنگی و محیط‌زیست هستند، اقتصاد میراث را مقدمه اقتصاد گردشگری دانست.»
او با اشاره به چند رویکرد استراتژیک این پژوهشکده در سال جاری گفت: «حدود 23 پژوهش درباره آب و ارتباط آن با میراث فرهنگی، اخلاق زیست‌محیطی و توسعه پایدار در سه سال گذشته با مدیریت پژوهشکده مردم‌شناسی انجام و به‌زودی در قالب ای.بوک منتشر خواهد شد.»
او ابراز امیدواری کرد، در سال جاری نیز اطلس مردم‌نگاری و مردم‌شناسی به سرانجام برسد و در دو سه ماه آینده کار بر روی این اطلس در دو استان سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی آغاز شود.
او در ادامه از انتشار 12 کتاب توسط پژوهشکده مردم‌شناسی خبر داد و گفت: «5 کتاب و 3مجله و نشریه نیز در دست چاپ است.»
به گفته وی، 21 تحقیق موظفی، 3 تحقیق پیمانی انجام و 19 طرح پیمانی در حال انجام است، همچنین 58 مقاله چاپ شده است.
حسن‌زاده با اشاره به انجام 2 مقاله علمی –ترویجی و 12 عنوان مقاله علمی – پژوهشی افزود: «در سال گذشته همایش تنوع فرهنگی و فرهنگ صلح و 14 سمینار و نشست علمی و 6 کارگاه برگزار شد.»
در ادامه نشست سید احمد محیط طباطبایی، مشاور رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، بخش مردم‌شناسی را یکی از حوزه‌های اساسی میراث فرهنگی و هویت فرهنگی هر کشوری دانست.
او افزود: «مردم‌شناسی با همه ابعادش در حوزه‌های مختلف میراث فرهنگی اعم از باستان‌شناسی، گویش‌ها، معماری و غیره حضور دارد.»
محیط طباطبایی در ادامه خواستار ایجاد نهاد موزه ملی مردم‌شناسی کشور برای اعمال نقش نظارتی علمی و فرهنگی روی همه موزه‌های مردم‌شناسی کشور شد و گفت: «متأسفانه رابطه علمی موزه‌ها چندین سال است منقطع شده که خود یک نقطه ضعف محسوب می‌شود و با تشکیل این نهاد این نقطه ضعف برطرف خواهد شد.»
او با اشاره به دایره وسیع مردم‌شناسی گفت: «مردم‌شناسی بحث عامی است که هویت ملی و فرهنگی ما را تشکیل می‌دهد و شاید ما به ازا آن را بتوان در تاریخ فرهنگ بشر، جغرافیا دانست.»
او افزود: «وقتی جغرافی در یونان باستان به‌عنوان یک علم مطرح می‌شود جغرافی‌دان فردی بوده که بر روی جغرافیای دینی، انسانی، طبیعی و ... کار می‌کرده و درواقع جغرافی دامنه بسیار وسیعی دارد تا جایی که بسیاری از رشته‌های دانشگاهی امروز از جغرافی منفک شده‌اند.»
او ابراز امیدواری کرد: «در سال 97 اطلس مردم‌شناسی به همت پژوهشکده مردم‌شناسی تهیه و به‌صورت آنلاین مورداستفاده قرار گیرد.»
محیط طباطبایی در پایان تأکید کرد: «امسال آب یکی از رویکردهای مهم پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در حوزه‌های مختلف است.»
نقش خانه فنجان در تقسیم آب خراسان
محمد مکاری دیگر سخنران این نشست علمی بود که سخنان خود را به قنات اختصاص داد و با اشاره به مقوله آب و تقسیم آن گفت: «در شهرستان گناباد بزرگ‌ترین قنات‌های ایران و حتی جهان ازنظر عمق و آبدهی وجود دارد و قنات قصبه ثبت جهانی شده است.»
او با اشاره به این‌که از این قنات‌ها در شاهنامه فردوسی نام برده شده است، گفت: «در دو سه دهه پیش آب بسیاری از قنات‌ها با کاسه و فنجان تقسیم می‌شدند و بسیار کاربرد داشتند.»
این پژوهشگر در ادامه به خشک شدن آسیاب آبادی، آب‌انبار، حوض انبار، حوض آب، حمام‌هایی با آب قنات در دو سه دهه گذشته در گناباد اشاره کرد و گفت: «در مناطق کویری ایران بین هفت و نیم دقیقه تا بیست چهار دقیقه میزان تقسیم آب را در نظر می‌گرفتند و یک فنجان محاسبه می‌شد.»
او با ارائه توضیحاتی درباره کارکرد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی خانه‌های فنجان پرداخت و گفت: «خانه فنجان به‌جز تقسیم و خریدوفروش آب، محلی برای حل‌وفصل مشکلات اجتماعی روستاییان نیز بود.»
او نبود شورای آب قوی و هماهنگ و لایروبی نکردن به‌موقع را از مهم‌ترین عوامل خشک شدن قنات‌های منطقه خراسان دانست.
اصلاح الگوی مصرف تنها راه گذر از بحران کم‌آبی
در ادامه نشست ژیلا مشیری کارشناس پژوهشکده مردم‌شناسی به بررسی‌هایش در سال 1395 درزمینه تأثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر در مصرف آب شرب در منطقه 5 تهران اشاره کرد و گفت: «7 درصد آب موجود در کشور به شرب و 92درصد به کشاورزی اختصاص پیدا می‌کند این در حالی است که فقط از 30درصد آب کشاورزی استفاده می‌شود.»
او با اشاره فاجعه کمبود آب در جهان گفت: «رشد جمعیت و توسعه فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی منجر به کاهش فزاینده منابع آبی در کشور شده است.»
او افزود: «در کشورهایی با درآمد بالا معمولا 11درصد آب، شرب و 59درصد صنعت و 30درصد کشاورزی استفاده می‌شود اما در کشورهایی با درآمد پایین این رقم 8 درصد شرب، 10درصد صنعت و 82درصد کشاورزی است این در حالی است که در ایران 92 درصد آب در بخش کشاورزی، 1درصد در بخش صنعت و 7 درصد در بخش شرب استفاده می‌شود.»
به گفته او، بنا بر پیش‌بینی‌ها در سال 2025 به میزان 8میلیارد نفر از جمعیت در مناطقی با کمبود مطلق آب زندگی خواهند کرد و در این سال دو سوم از جمعیت جهان در کشورهای دارای تنش آبی خواهند بودند.
مشیری گفت: «بسیاری از مناطق جهان ازجمله ایران تا سال 2040، حدود 80درصد از منابع آبی خود را از دست می‌دهند مگر این‌که در سیاست‌های خود تجدیدنظر جدی داشته باشند.»
او افزود: «یکی از موارد بسیار مهم در کم‌آبی و تنش آب پیش رو، تأثیرات اقتصادی و اجتماعی است بنابراین وضعیت فرهنگی و اجتماعی کشور در وضعیت آب بسیار تأثیرگذار خواهد بود.»
او با اشاره به تحقیق‌های انجام‌شده درزمینه آب و روش‌های مختلف آبیاری کشاورزان گفت: «متأسفانه یکی از راه‌های استفاده کشاورزان از منابع، چاه‌های عمیق و روش سنتی غرقابی است.»
او افزود: «چاه‌های عمیق تا اواخر دهه 1340 حدود 30حلقه بودند و در سال 1360 افزایش چشمگیری داشته و در سال 1375 به 440 حلقه می‌رسند که باعث بهره‌برداری بیش‌ازحد از منابع زیرزمینی و متروکه شدن بسیاری از روستاها شده است.»
او یکی از مهم‌ترین مشکلات کشاورزی را توسعه کشاورزی از طریق گسترش سطح کشت آبی به‌جای افزایش تولید در واحد سطح دانست و افزود: «بازده پایین آبیاری در بخش کشاورزی به دلیل مشکلاتی ازجمله نبود آگاهی، ضعف دانش فنی مناسب، شیوه‌های سنتی کشت و زرع و نبود شبکه‌های مناسب آب‌رسانی و نبود مدیریت مصرف آب منجر به اتلاف آب می‌شود.»
او با ابراز تأسف از این‌که بازده آب در بخش کشاورزی کمتر از 30درصد است، اصلاح الگوی مصرف تنها راه گذر از بحران کم‌آبی دانست.
در این نشست از هوشنگ عباسی و بهروز وجدانی از محققان حوزه مردم‌شناسی و میراث فرهنگی تقدیر شد.
در ادامه نشست فیلم مستندی از علی گلشن درباره اسب درشوری، اسب ایل قشقایی و اسب کاسپین به نمایش درآمد، این فیلم درباره نقش اسب در فرهنگ ایل قشقایی اعم از قصه‌ها، لالایی‌ها و دوبیتی‌ها بود.
دیدگاه تان را بنویسید