شباهت علائم تب کریمه با ویروس‌های متعدد فصلی

تب کریمه کنگو چگونه شیوع یافت؟

تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو اولین بار در سال‌های 1944 - 1945 باعث ابتلای بیش از 200 نفر در منطقه کریمه واقع در اوکراین (اتحاد جماهیر شوروی سابق) شد. عامل بیماری بعدها در سال 1956 به همراه علائم مشابه در کنگو (زئیر) واقع در قاره آفریقا شناسایی شد. به همین علت نام این بیماری ترکیبی از هر دو محل کریمه و کنگو انتخاب شد.

این بیماری، یکی از مهم‌ترین بیماری‌های ویروسی و مشترک بین انسان و حیوانات است که بر اثر ویروسی از جنس نایروویروس از خانواده بونیاویریده‌ها ایجاد می‌شود. مخزن اصلی این ویروس در طبیعت کنه‌های هیالومایی هستند که روی بدن احشام زندگی می‌کنند و این ویروس نیز بیشتر به‌وسیله گزش کنه هیالوما به انسان منتقل می‌شود. این ویروس در فصل‌های گرم سال از اواخر فروردین تا اواخر شهریور (زمان رشد و تکثیر کنه‌ها) شیوع پیدا می‌کند و از طریق تماس مستقیم با خون و ترشحات بدن بیمار و لاشه حیوانات آلوده و همچنین از طریق گزش کنه سبب ایجاد همه‌گیری‌های متعدد می‌شود. یکی از مهم‌ترین راه‌های انتقال این بیماری که معمولاً نیز به مرگ منجر می‌شود مصرف جگر خام یا نیم‌پز است.

بیماری تب کریمه کنگو در بیشتر مناطق صحرایی آفریقا، اروپای شرقی، خاورمیانه (به‌ویژه ایران و عراق) و پاکستان و هندوستان مشاهده می‌شود. در ایران برای اولین بار در یک مطالعه روی کنه‌های جداشده از دام‌ها در سال 1978 (کنه‌های Ixodidea و argasidae) مشخص شد که این کنه‌ها آلوده به ویروس عامل CCHF هستند و منشأ آن نیز ورود دام‌های آلوده از مناطق مرزی شرق کشور اعلام شد. تب کریمه کنگو در دام علائم خاصی ندارد و از ظاهر دام نمی‌توان متوجه وجود ویروس شد، بلکه شایع‌ترین راه انتقال آن ذبح غیربهداشتی دام به‌ویژه در مناطق روستایی است.

علائم بیماری:

ازآنجاکه علائم اولیه این بیماری شباهت بسیاری با ویروس‌های متعدد فصلی دارد عمدتاً با بیماری‌های کم‌خطر اشتباه گرفته می‌شود و انگیزه مراجعه سریع بیمار به پزشک را کاهش می‌دهد. درحالی‌که این بیماری خطرناک است و فرد مبتلا به آن ممکن است حتی در صورت درمان تا 30 درصد جان خود را از دست دهد.

این بیماری در انسان به صورت‌های حاد، تحت حاد و خفیف یا فرم مخفی گزارش شده است. در فرم حاد، پس از عفونت خونی ویروس علائم تب و سردرد، درد عضلانی، لرز، گلودرد، درد شکم، تهوع و استفراغ، اسهال، پرخونی ملتحمه چشم و حساسیت به نور دیده می‌شود و بین روزهای سوم تا ششم از شروع علائم، دانه‌های قرمز جوش‌مانندی (Petechi) در سطح بدن به‌ویژه روی سینه، دست‌وپا و مخاط بدن ایجاد می‌شود. در فرم شدید بر اثر شدت بیماری لکه‌های خونریزی در زیر پوست مشاهده شده با خون‌دماغ، استفراغ خونی، ملنا (مدفوع خونی بر اثر خونریزی در دستگاه گوارش) و خونریزی رحمی همراه است.

مرگ ممکن است بر اثر تداوم اسهال و درنتیجه از دست رفتن مایعات بدن، خونریزی مغزی یا ادم ریوی و نارسایی ریوی اتفاق افتد. بیمارانی که بدن آن‌ها در برابر بیماری مقاومت کند از روز دهم به بعد همراه با محو شدن لکه‌های خونریزی بهبود می‌یابند، اما دوره نقاهت ممکن است تا ماه‌ها به طول انجامد که به همراه عوارضی مثل اختلال در CNS مانند مننژیت، رعشه و غش، کما و در نهایت خونریزی مغزی، سقط جنین، ریزش مو، تورم مفاصل و اعصاب، زردی بر اثر تورم کبد، اختلال در بینایی و شنوایی، لخته گسترده داخل رگی (DIC) به همراه ضایعات کلیوی، قلبی و مغزی است.

روش تشخیص و درمان:

در هفته اول بیماری و در مرحله تب می‌توان با نمونه‌گیری از خون ویروس را جدا کرد. همچنین می‌توان ویروس را از نمونه‌های بافتی مثل بافت کبد، طحال، کلیه، غدد لنفاوی جدا کرد. PCR، IFA، CFT و... نیز راه‌های تشخیصی دیگر است. همچنین با اندازه‌گیری SGOT و SGPT می‌توان به عفونت ویروس در کبد Viral Hepatitis پی برد معمولاً در مبتلایان SGOT بالاتر از SGPT است.

در درمان بیماران غیر از مصرف داروی Ribavirin که برای درمان تب‌های هموراژیک با سندرم کلیوی مؤثر است می‌توان از تزریق خون، یا مایعات جایگزین آن جهت کنترل حجم خون و تزریق ویتامین‌ها و... استفاده کرد.

نکاتی برای پیشگیری از بیماری تب کریمه:

قصابان، دامداران و کارگران کشتارگاه‌ها به‌طور معناداری بیشترین موارد بیماری را به خود اختصاص داده‌اند. به همین دلیل، پزشکان بر تهیه فرآورده‌های گوشتی فقط از مراکز دارای مجوز وزارت بهداشت تأکید دارند و برای پیشگیری از ابتلا به بیماری، علاوه بر رعایت اقدامات حفاظتی در برابر گزش کنه و سم‌پاشی اصطبل‌ها (جهت کاهش جمعیت کنه‌ها) ایزولاسیون بیماران بستری و ضدعفونی کردن وسایل شخصی بیمار و توالت‌ها و محیط آلوده به خون و ترشحات بیمار را نیز توصیه می‌کنند.

مقاومت این ویروس در برابر حرارت کم است و در دمای 56˚c به مدت 30 دقیقه از بین می‌رود؛ بنابراین، پختن گوشت یا پاستوریزه کردن شیر باعث از بین رفتن ویروس می‌شود، ضمناً ویروس می‌تواند در خون به مدت 10 روز در دمای 40˚c مقاومت کند. ویروس در محیط اسیدی مثلاً اسیداستیک دو درصد (یا محیط اسیدی ایجادشده پس از جمود نعشی) از بین می‌رود و همچنین در برابر هیپوکلریت سدیم یک درصد (Hypochlorite) و محلول دو درصد Glutaraldehyde یا ضدعفونی‌کننده‌های فنولیک Phenolic 5 تا سه درصد، حساس است. صابون و مایعات یا مواد شست‌وشودهنده با اینکه ویروس را از بین نمی‌برند، اما می‌توانند ویروس را تا حدی غیرفعال کنند.

- بهترین راه پیشگیری محافظت در برابر گزش کنه است (استفاده از لباس کار و تجهیزات حفاظت فردی می‌تواند مؤثر باشد و هرروز لباس و وسایل را تا حد امکان سم‌پاشی و ضدعفونی کنند) لازم است برای دام‌ها طی دوره پرواری چندین نوبت از سم‌پاشی یا حمام ضدکنه استفاده کرد.

- وقتی بیمار مبتلا به این بیماری در بیمارستان بستری شود خطر انتقال عفونت در داخل بیمارستان وجود دارد باید اقدامات کافی جهت جلوگیری از آلودگی ازجمله ایزوله کردن و قرنطینه شخص بیمار، ضدعفونی وسایل در دمای 60˚c به مدت یک ساعت یا استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده جهت وسایل و اشیاء که حساس به حرارت است (ازجمله ضدعفونی کردن توسط اتیلن اکسید)، پوشیدن دستکش ضخیم یا دولا، کلاه، عینک و...

- چون کنترل و جداسازی دام‌های مشکوک به آلودگی (حاوی تعدادی کنه و دارای تب یا علائم دیگر) میسر نبوده یا نگهداری و قرنطینه مقدور نیست، توصیه می‌شود پس از اقدامات بهداشتی ضمن کشتار دام، لاشه را به‌صورت مستقیم به بازار عرضه نکنند، بلکه با نگهداری 24 ساعت در یخچال یا سردخانه (دمای چهار تا هشت درجه سانتی‌گراد) و پس از طی مراحل جمود نعشی مورد مصرف قرار دهند، خریداران گوشت نیز توجه کنند که ممکن است فروشنده دام به این عمل اقدام نکرده باشد؛ لذا پس از 24 ساعت و با استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (دستکش و...) نسبت به قطعه‌قطعه کردن گوشت و مصرف آن اقدام کنند باید توجه کرد که امحاء و احشای دام (شکمبه، روده و معده، کبد) و مغز به علت تأخیر در ایجاد جمود نعشی باید طبق ضوابط بهداشتی (نگهداری بیشتر از 24 ساعت در سردخانه) مصرف شوند./