ورشکستگی در انتظار یک‌میلیون خانوار روستایی

این در حالی است که اخیراً مجلس شورای اسلامی در قالب لایحه بودجه 97، طرحی را تصویب کرد که طی آن "صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر موظف است کلیه روستاییانی را که حداقل 10 سال حق بیمه پرداخت کرده‌اند و به سن 60 سال رسیده‌اند، بازنشسته کرده و به‌اندازه سنواتی که حق بیمه پرداخت کرده‌اند به آنان مستمری پرداخت کند." مسئله‌ای که به باور کارشناسان با توجه به کمبود منابع، بسیار بیشتر از سایر صندوق‌های اجتماعی این صندوق را در معرض ورشکستگی قرار خواهد داد.

عباس اورنگ، کارشناس رفاه و تأمین اجتماعی درباره این طرح می‌گوید: صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر در عنفوان جوانی پیر شد. سن بازنشستگان صندوق خیلی بالا است. صندوقی که سن بازنشستگی در آن بالاست، در معرض خطر جدی است و برای نظام چالش ایجاد می‌کند. جمعیت صندوق شامل بیش از یک‌میلیون بیمه شده است. یعنی اگر این صندوق آسیب ببیند یک‌میلیون خانوار روستایی آسیب می‌بینند.

طبق آخرین آمار بیش از یک‌میلیون و 600 هزار نفر تحت پوشش بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر هستند. صندوقی که گرچه به لحاظ زمانی در زمره صندوق‌های تازه‌تأسیس است، اما در همین مدت کوتاه ارائه بخشی از خدمات اجتماعی به جامعه روستایی کشور را به عهده گرفته است. کشاورزان به‌عنوان بخشی از بدنه جامعه روستایی غالباً به دو صورت تحت پوشش خدمات اجتماعی قرار می‌گیرند. بخشی از آن‌ها که زیر نظر کارفرما کار می‌کنند تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند و گروهی دیگر که خودکارفرما هستند و برای خودشان کار می‌کنند، هم می‌توانند تحت پوشش خدمات بیمه تأمین اجتماعی قرار گیرند و هم از حمایت‌های صندوق بیمه کشاورزان و روستاییان استفاده کنند. چندی پیش و در جریان تصویب لایحه بودجه 97، نمایندگان مجلس بندی را به تصویب رساندند که بر اساس آن "صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر موظف است کلیه روستاییانی را که حداقل 10 سال حق بیمه پرداخت کرده‌اند و به سن 60 سال رسیده‌اند، بازنشسته کرده و به‌اندازه سنواتی که حق بیمه پرداخت کرده‌اند به آنان مستمری پرداخت کند." مصوبه‌ای که واکنش علی ربیعی را به دنبال داشت. او در نامه‌ای به اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور، با اشاره به بند الحاقی (2) به تبصره (7) لایحه بودجه سال 1397 کل کشور در مجلس شورای اسلامی اعلام کرده است: این مصوبه دارای بار مالی و بدون تعیین منابع مالی لازم برای دولت است که به‌این‌ترتیب یا منابع آن باید از بودجه عمومی تأمین شود که این امر مغایر با اصل 75 قانون اساسی است یا باید از منابع سایر بیمه‌شدگان برداشت و به مصرف غیر برسد که باعث  اضرار به غیر و خلاف اصل 40 و بند (5) اصل 43 قانون اساسی و نیز خلاف حق‌الناس و شرع است.

وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این نامه خواهان مذاکره دولت با شورای نگهبان برای مخالفت با این بند الحاقی شده است. ربیعی اشاره کرده است که بر اساس این قانون در سال آینده تعداد بازنشستگان صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر از 52 هزار نفر به بیش از 135 هزار نفر افزایش خواهد یافت که این امر باعث خواهد شد که میزان تعهد عملکردی صندوق از دو هزار و 300 میلیارد ریال سال 1396 به رقم پنج هزار و 14 میلیارد ریال یعنی دو برابر افزایش یابد.

افزایش تعهدات و پرداخت‌های صندوق با توجه به کاهش دوران بیمه‌پردازی از 15 سال به 10 سال، محتمل‌ترین هزینه‌ای است که به این صندوق تحمیل خواهد شد.

عباس اورنگ، کارشناس رفاه و تأمین اجتماعی و عضو سابق هیأت‌مدیره صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در گفت‌وگو با ایانا درباره احتمال ورشکستگی این صندوق در آینده نزدیک می‌گوید: اساساً همه صندوق‌های بیمه‌های اجتماعی تابع یک اصل هستند و آن عدم توازن بین منابع و مصارف است. به این دلیل که در بیمه‌های‌ اجتماعی برعکس صندوق‌هایی مثل صندوق بیمه بازرگانی همه بیمه‌شدگان به‌نوعی از خدمات اجتماعی استفاده می‌کنند و دیر یا زود درگیر این چالش عدم توازن بین منابع و مصارف می‌شوند.

این کارشناس تأمین اجتماعی تأکید می‌کند: هنر مدیریتی این است که این عدم توازن را به دوره‌های طولانی‌مدت‌تر بکشانیم. طبیعتاً همان‌طور که ما در صندوق‌های دیگر مشکلاتی داریم، در آینده با مشکلات متعددی در صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر نیز روبه‌رو خواهیم بود.

اورنگ پیش‌بینی می‌کند؛ عمر تلاقی مشکل در صندوق بیمه روستاییان، بسیار کوتاه‌مدت‌تر از صندوق‌های دیگر باشد، و ادامه می‌دهد: مجموعه‌ای از عوامل در صندوق‌های بیمه روستاییان باعث می‌شود بحران در آن‌ها عمیق‌تر شود.

عضو پیشین صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در توضیح این مسئله می‌گوید: اولین عامل به اختیاری بودن بیمه در صندوق بیمه کشاورزی و روستاییان و عشایر برمی‌گردد. درحالی‌که در سایر صندوق‌ها بیمه اجباری است. اجباری بودن باعث می‌شود که توزیع ریسک در صندوق‌ها متعادل‌تر شود و افراد در سنین مختلف بیمه شوند و به اختیار خودشان گذاشته نشود. ضمن اینکه افراد در صندوق‌های دیگر مثل تأمین اجتماعی بر اساس اصل اشتغال بیمه می‌شوند و طبیعتاً جوان‌تر و سالم‌تر هستند. ولی در صندوق روستاییان، عموماً افرادی می‌آیند که سن بالاتری دارند. ممکن است بیکار باشند یا درآمد پایینی داشته باشند. طبیعتاً این افراد یا زودتر به شرایط بازنشستگی و پرداخت تعهدات می‌رسند، یا سن بالاتری دارند و یا بیشتر در معرض وقایعی مثل ازکارافتادگی و فوت قرار دارند؛ بنابراین می‌توانیم بگوییم برخی از مؤلفه‌های مثبت که صندوق‌های دیگر دارند این صندوق ندارد و مؤلفه‌های منفی که صندوق‌های دیگر ندارند، این صندوق به‌مراتب بیشتر با آن درگیر است. به همین دلیل قابل پیش‌بینی است که این صندوق خیلی سریع‌تر با بحران روبه‌رو شود.

او در پاسخ به این سؤال که آیا فراوانی سنی بیمه‌شده‌های این صندوق در وضعیت محتوم آینده تأثیر دارد یا خیر می‌گوید: زمانی که در صندوق کشاورزان و روستاییان، مسئولیتی داشتم، جذب بیمه‌شدگان جوان را به‌صورت سیاست صندوق اعلام کردیم. تا آن زمان بیشتر بیمه‌شدگان بالای 55 سال بودند، ولی با اینکه این سیاست توانست سن را تا حدودی برای بیمه‌شده‌ها پایین بیاورد، اما بازهم میانگین سنی بالاست. زیرا چنان‌که گفتم این بیمه اختیاری است و افراد تمایلی ندارند در سن پایین بیمه شوند، درنتیجه در سن بالا مراجعه می‌کنند و طبیعتاً ریسک ازکارافتادگی و فوت هم بالاتر می‌رود و صندوق‌ها زودتر به مرز پرداخت تعهدات می‌رسند.

این کارشناس رفاه و تأمین اجتماعی به فشارهای وارده بر صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: این روزها صحبت از طرح بازنشستگی پیش از موعد است. نمایندگان مجلس می‌گویند فرد 70 ساله کی می‌خواهد حقوق بگیرد؟ کی می‌خواهد بازنشسته شود؟! کسی نمی‌پرسد که این فرد وقتی 70 سالش بوده تازه آمده و بیمه شده و آورده‌ای نداشته که الآن رقم قابل‌ملاحظه‌ای نصیبش شود. حتی اگر فردی در 10 سال گذشته به صندوق حق بیمه داده باشد، میانگین ارزش اسمی حق بیمه پرداختی‌اش چیزی حدود شش تا هفت میلیون تومان است. این رقم با این وضعیت بازار اقتصاد ایران درنهایت به دو تا سه برابر می‌رسد و حتی اگر نرخ رشدها و بازده‌های سالانه را هم در نظر بگیریم، بازهم سود آن‌چنانی نصیب کشاورز و روستایی تحت پوشش این صندوق نمی‌شود.

آن‌چنان‌که این کارشناس تأمین اجتماعی می‌گوید، زودرس بودن پرداخت تعهدات از سوی صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر از دلایل اصلی متزلزل بودن وضعیت آن است. این روزها که بحث بازنشستگی زودرس بیمه‌شدگان این صندوق در مجلس مطرح است، موضوع تأمین منابع برای پرداخت تعهدات، زمینه نگرانی جدی کارشناسان این حوزه را فراهم کرده است.

با وجود اینکه علی ربیعی چندی پیش در نامه به معاون اول رئیس‌جمهور از کمبود منابع صندوق برای بازنشستگی زودرس گله کرده بود، در جلسه استیضاح به تأمین منابع صندوق روستاییان و عشایر اشاره کرد؛ اما نگفت این منابع از کجا و با چه رقمی تأمین شده است.

اورنگ در این مورد می‌گوید: من خبری از جذب منابع ندارم، اما سال گذشته که این بحث مطرح شد، قرار شد که از محل اصل 44 تأمین شود که این هم بیشتر روی کاغذ است و درواقع اتفاق خاصی درباره تأمین منابع نمی‌افتد. متأسفانه دولت و مجلس نسبت به صندوق کشاورزان، روستاییان و عشایر کم‌لطف هستند، درحالی‌که اگر این صندوق زمین بخورد جامعه روستایی آسیب خواهند دید.

او ادامه داد: صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر در عنفوان‌ جوانی پیر شد. سن بازنشستگان صندوق خیلی بالاست. صندوقی که سن بازنشستگی در آن بالاست، در معرض خطر جدی است. ریسک آن بالاست و باید تلاش کنیم که این پیری زودرس برای نظام چالش ایجاد نکند. جمعیت صندوق بیش از یک‌میلیون بیمه شده است. اگر این صندوق آسیب ببیند یک‌میلیون خانوار روستایی آسیب می‌بینند.

اورنگ تنها راه برون‌رفت از بحران دامن‌گیر صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر را قانونی کردن حمایت‌ها و تعهدات صندوق می‌داند.

او می‌گوید: امیدوارم این مسئله در دستور کار وزارتخانه قرار گیرد که شرایطی را برای قانونی کردن این حمایت‌ها، به تصویب مجلس برساند. صندوق کشاورزان، روستاییان و عشایر متأسفانه بر اساس مصوبه هیأت‌وزیران شروع به کار کرده و تعهدات آن چون در قانون قید نشده، قابل‌اتکا نیست./