بچه‌هایی که رهسپار دریا شدند
داستان، داستان بقاست. هم برای ماهیانی که به دلیل دخالت‌های اصولی و غیر اصولی آدمیزاد در طبیعت و تخریب رودخانه‌ها، امکان تولید مثل طبیعی خود را شاید برای همیشه از دست داده‌اند و هم برای جامعه ماهیگیر ساکن دور تا دور دریای خزری که قرن‌ها و نسل‌ها، سفره ارتزاقشان بوده است.
به گزارش خبرنگار ایانا، اغلب ماهی‌های دریای خزر که شاید از بین آنها اسم ماهی سفید و ماهیان خاویاری بیشتر به گوشمان خورده باشد -که البته تنوع بیشتری دارند-، برای زادآوری به رودخانه‌ها وابسته هستند تا به فصلش خود را از شوری دریا به آب شیرین بالادست رودخانه‌ها برسانند، تخم بگذارند و به دریا برگردند. قاعدتاً بنابر این است که آب رودخانه پناه تولد و رشد نسبی این بچه ماهی‌ها باشد و وقتی که از آب و گل درآمدند، آنها را به سمت دریا هدایت کند. اما این روزها آب رودخانه‌ها پشت سدها باقی مانده‌اند و اگر مقداری راه خود را از دریچه سدها به دریا باز کند، حامل زباله و پساب‌های شهری است.
اینجاست که ماهی‌های دریای خزر، بقای خود را به طرح‌های بازسازی ذخایر سازمان شیلات وابسته شدند و سازمان شیلات در مراکز تکثیر و بازسازی ذخایر خود، هر سال بچه ماهی‌ها را تکثیر و رهاسازی می‌کند.
روز دوشنبه همزمان با جشنواره رهاسازی بچه ماهیان استخوانی و خاویاری در چمخاله لنگرود، 4/5 میلیون از این بچه ماهی، در گیلان، مازندران و گلستان، رهسپار دریا شدند. شاید این جشنواره جشن تولد و یا جشن بقا بود.
به‌گفته ناصر کرمی راد که مدیر کل دفتر بازسازی ذخایر سازمان شیلات است، از خیلی سال پیش در ایران تکثیر بچه ماهی و رهاسازی آن در دریا انجام می‌شود، ولی در سال ۱۳۵۱ با احداث مرکز شهید بهشتی این فعالیت رسمی شده است. امروز بنا بر تکلیف قانون، بازسازی ذخایر ماهیان استخوانی و خاویاری بر عهده سازمان شیلات است و سالانه بالغ بر ۳۵۰ تا ۴۵۰ میلیون قطعه انواع آبزیان در حوزه شمال، جنوب و آب‌های داخلی ایران، تکثیر و رهاسازی می‌شوند. امروزه هشت مرکز بازسازی ذخایر در جنوب دریای خزر فعالیت می‌کنند. مهد بازسازی ذخایر آبزیان، سه استان شمالی کشور هستند و گیلان، بیشترین حجم تکثیر و رهاسازی را دارد.
هفت خوان دردسرهای مهاجرت
حسین حسینی که ریاست سازمان شیلات را برعهده دارد، گفت: استراتژی بقای ماهیان به حجم بالای تولید است، یعنی میلیون‌ها تخم ماهی و میلیون‌ها بچه ماهی تولید می‌شوند که از این بین تعداد قابل قبولی هفت خوان دردسرهای مهاجرت به دریا و رشد و بقا را طی کنند و به بلوغ برسند.
حسینی عقیده دارد که فعالیت‌های سازمان شیلات، اگر با مشارکت و احساس مسئولیت مردم همراه نباشد، نتیجه نخواهد داشت. هیچ فایده‌ای نخواهد داشت اگر این ماهی‌ها در زمان‌های غیر مناسب، صید غیرمجاز شوند، بدون این که فرصت داشته باشند که نقش خود را در حفظ و بقای گونه خود ایفا کنند. اگر آن‌قدر آلودگی و زباله به دامان دریا بریزیم که راه نفس برای ماهی‌ها تنگ شود، راه به جایی نمی‌بریم.
اما او خبر خوبی هم در مورد مشارکت جامعه صیادی در بازسازی این ذخایر داد. حسینی گفت نزدیک به یک دهم رهاسازی سال گذشته توسط صیادان اتفاق افتاده است که فرهنگ بالای جامعه صیادی را در حفظ سرمایه‌های خدادادی‌شان نشان می‌دهد.
سایر کشورهای حوزه دریای خزر هم اهمیت موضوع را درک کرده‌اند. چند سالی می‌شود که به‌دلیل در معرض خطر انقراض قرار گرفتن ماهیان خاویاری، صید آن را ممنوع کرده‌اند. به‌گفته رئیس سازمان شیلات، روسیه هم در بازسازی ذخایر دریای خزر در حوزه خود کم نمی‌گذارد. این به قدری برای روس‌ها اهمیت دارد که در جشن امسال رهاسازی بچه ماهی‌هایشان، مقامات کشوری در سطح رئیس جمهور حاضر شده‌اند. سایر کشورهای حوزه دریای خزر نیز قرار است در حد و اندازه خود ذخایر را بازسازی کنند.اما این کافی نیست.
فرهنگسازی با مشارکت بچه‌ها
بچه‌ها را هم باید بازی داد. بچه‌ها را هم باید جدی گرفت. فرهنگ را بچه‌ها با خود بزرگ می‌کنند و نشر می‌دهند. حتما برای همین بود که بچه‌های دبستانی هم در جشنواره حضور داشتند تا با چشم‌های ذوق زده و کنجکاوشان شاهد شروع ماجراجویی بچه ماهی‌ها باشند. تا یادشان باشد ماهی‌ها مهم هستند.
این که ماهی‌های منطقه خود و ماهی‌های بقیه مناطق ایران را بشناسند، با همدیگر مسابقه بدهند و جایزه بگیرند تا بدانند شناخت سرمایه‌های زنده شناور در آب‌های کشور و تلاش برای حفظ آنها چقدر مهم است. مثل همان پسر بچه تپل بامزه‌ای که با لباس فرم مدرسه، وقتی بچه ماهی‌ها را می‌دید، گفت: « وای! اینا بچه‌های همون ماهی‌هایی هستن که ما میخوریمشون!»
همه اینها حتما لازم و مفید است، ولی کافی نیست. مدرسه و دانشگاه و رسانه باید پای کار بیایند.
موضوع مهم دیگر وابستگی استقلال سیاسی کشور به استقلال اقتصادی است که فرماندار لنگرود در جشنواره به آن پرداخت. این که لاجرم دستیابی به استقلال اقتصادی از مسیر تولید ثروت و نه توزیع آن می‌گذرد. در کنار آن دولت و مردم باید به این موضوع که حیات انسانی در گرو حیات طبیعت است، توجه داشته باشند.
جای خالی برخی مسئولان
جای نمایندگان وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری‌ها اما در جشنواره خالی بود. کسانی که متولی توزیع آب پشت سدها، حفظ محیط زیست طبیعی به‌عنوان بستر بقای جانداران و مدیریت زباله‌ها و پسماندها هستند، در جلسه حضور نداشتند. این که بیایند و تعریف کنند برای بقای موجودات در دریا و رودخانه‌ها، آنجا که خارج از حیطه مسئولیت و اختیار سازمان شیلات است، چه کرده‌اند و چه در چنته دارند.
در آخر مراسم و پس از رهاسازی، بچه ماهی‌ها شناکنان رفتند. رفتند که با کمک مردم و حمایت سازمان شیلات، زمینه ساز غنای خزر زیبا برای نسل‌های بعد باشند.
گزارش از شبنم مسعودی
عکاس: مجتبی محمدی
دیدگاه تان را بنویسید