حاشیه‌های یک دروغ بزرگ

داستان مصرف بالای آب در بخش کشاورزی بیشتر شبیه یک اتهام غیرمنصفانه است که باعث شده سایر حوزه‌ها خود را از این قصه مبرا بدانند و کاری به مدیریت آب در حوزه خود نداشته باشند. البته که نمی‌توان انکار کرد بخش کشاورزی در ایران میزان مصرف بالایی را نسبت به مصرف شرب دارد، ولی نسبت به صنعت چه ؟ نباید از یاد برد که هر حوزه باید مسئولیت خود را در زمینه هدر رفت آب بر عهده بگیرد.

سهم بالای بخش کشاورزی در مصرف آب بیشتر شبیه آدرس غلطی است که در جامعه و افکار عمومی جاافتاده. این تفکر در حالی در جامعه جریان دارد که واقعیت امر نشان می‌دهد خشکسالی و میزان آب‌های پرتی آنقدرها هم تقصیر بخش کشاورزی نیست. براین اساس نباید تصور کرد که هدر رفت آب در ایران تنها به یک بخش اختصاص دارد.

مساله بحران آب در ایران جدی‌تر از آن است که تنها یک مقصر داشته باشد و تنها انگشت اتهام را به سمت یک حوزه نشانه گرفت. در آمارها و ارقام اعلام شده دائم  بخش کشاورزی متهم می‌شود که 90 درصد آب مصرفی کشور را می‌بلعد. اما نباید فراموش کنیم صنعت، مصرف خانگی، شبکه آبرسانی فرسوده، تغییر الگوی کشت نامناسب، افزایش جمعیت، توسعه ناپایدار و بسیاری از عوامل دیگر موضوعاتی هستند که آب کشور را هدر می‌دهند و میزان مصرف آب را در کشور بالا می‌برند.متاسفانه با وجود برگزاری سمینارهای متعدد و ارائه روش‌ها مختلف برای مدیریت آب در کشور، اما هنوز هم در این راستا اتفاق درخور توجهی نیفتاده است. این موضوع نشان‌می‌دهد برنامه‌ریزی کلان و حساب‌شده‌ای در کشور برای کنترل بحران آب وجود ندارد.

به اصل بپردازیم نه حاشیه

در این‌باره عزت‌الله رئیسی، یکی از اساتید دانشگاه شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار «خبرگزاری ایانا» می‌گوید: «اختلاف نظر بر سر میزان آب مصرفی توسط بخش کشاورزی نسبت به سایر بخش‌ها و حوزه‌ها، موضوعی است که نباید در این حد و اندازه به حاشیه کشیده شود. مساله‌ای که چنین مباحثی را دچار جنجال می‌کند، مُحِق دانستن ارگان‌هایی است که آمار‌گیری در این زمینه را برعهده می‌گیرند و هر کدام سعی می‌کنند به نفع خود این داستان را تمام کنند. اما  راه‌حل آسان‌تری نیز وجود دارد. با این روش می‌توان اعداد و ارقام دقیق‌تر و درستی را به‌دست آورد، آماری که در آن بویی از منفعت برای ارگان، سازمان یا وزارتخانه خاصی نباشد و نگاه آن به این آمارگیری‌ها کاملا بی‌طرفانه باشد. در همه جای دنیا رسم بر این است که چنین آمارگیری‌هایی به دست موسسه ثالثی سپرده شود اما متاسفانه ایران در این زمینه هیچ کاری انجام نداده است.»

او یادآوری می‌کند: «متاسفانه ایران در این زمینه از غافله عقب مانده و گویا اعتقادی به این روش ندارد. اگر وظیفه اندازه‌گیری میزان آب مصرفی در حوزه‌های مختلف به دست موسسه، پژوهشکده و یا دانشگاه‌ها سپرده شود، قطعا بهتر می‌توان به این نتیجه رسید که میزان واقعی این ارقام در هر بخش چقدر است. »

او ادامه می‌دهد: «داستان دیگری که در این میان ماجرا را زیر سوال می‌برد، مساله توسعه بخش کشاورزی در مقابل بخش صنعت است. کاملا واضح است که ایران از لحاظ صنعتی رشد بالایی نداشته، اما رشد تکنولوژی در بخش کشاورزی گستره بیشتری را در بر گرفته است و رشد قابل توجهی داشته . بنابراین متهم کردن بخش کشاورزی به مصرف بالای آب جالب نیست، چرا که حتی اگر این حوزه به میزان 90 درصد آب مصرف کند جای هیچ سرزنشی وجود ندارد. البته روش‌های نادرست کشاورزی در ایران را نمی‌توان نادیده گرفت و فکری به حال آنها نکرد. چرا که کشاورزی سنتی و نبود مدیریت آب در این بخش میزان هدر رفت آب را در این زمینه بالا برده است.»

رئیسی با اشاره به اینکه در اکثر کشورهای جهان از هر یک متر مکعب آب به میزان 1200 گرم دانه خشک برداشت می‌شود در حالی که این رقم در ایران 800 گرم است. می‌گوید: «در حال حاضر ما نمی‌توانیم در بخش کشاورزی به بهترین شکل ممکن از آب بهره ببریم وگرنه نیازی نبود حتی به میزان کم، واردات گندم داشته باشیم. در هر حال جنگ و بحث بر سر اینکه چرا بخش کشاورزی درصد بالایی از آب را مصرف می‌کند تنها حاشیه‌ها را بیشتر کرده. باید به اصل ماجرا پرداخت و به فکر بهینه و مدیریت کردن میزان مصرف آب در تمام حوزه‌ها به ویژه بخش کشاورزی بود.»

باید به فکر راه چاره بود

ارقامی که در زمینه میزان مصرف آب در بخش کشاورزی داده می‌شود ارقام دقیقی نیستند، چرا که همیشه آمارگیری در ایران به صورت حدودی اتفاق می‌افتد. در اینباره بهاء‌الدین نجفی، کارشناس اقتصاد کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار «خبرگزاری ایانا» می‌گوید: «اینکه میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی بین 80 تا 90 درصد است خیلی جای بحث ندارد چرا که باید تمرکز را بر روی سایر موضوعات اساسی گذاشت. چه فرقی می‌کند بخش کشاورزی 90 درصد یا رقم کمتری از آب کشور را به خود اختصاص دهد؟! مهم این است که باید به فکر بالا بردن بهره‌وری و راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی باشیم و مدیریت آب را در کشور فرهنگ‌سازی کنیم. حتی برای اینکه جنگ بر سر ارقام اعلام شده کمتر شود، می‌توان از راه‌حل‌های دیگری برای اندازه‌گیری دقیق‌تری  بهره گرفت. در کل باید گفت اصلاح روش‌های سنتی کشاورزی و همچنین نصب کنتور بر روی چاه‌ها برای اندازه‌گیری میزان آب مصرفی و نیز سایر به‌ کار بردن سایر روش‌ها و راهکارها واجب‌تر است تا نزاع بر سر اعداد و ارقام وجود داشته باشد. »

اگرچه طبق آمارها ایران جزو کشورهای پرمصرف آب در جهان است، اما باید به فکر راه‌ چاره‌ای در جهت مدیریت و کنترل میزان هدر رفت آب در تمام حوزه‌ها و بخش‌ها بود. با توجه به اینکه ایران بر روی کمربند خشکسالی قرار دارد باید برنامه‌های کلان و نیز جامعی را در هر حوزه و به صورت اختصاصی به کار برد تا بتوان در راستای مدیریت آب گامی برداشت.