جای خالی استارت‌آپ‌ها در بخش کشاورزی

مفهوم استارت‌آپ در جهان فراتر از آن چیزی است که در ایران جریان دارد. امروزه محیط‌زیست، حوزه آب و حتی کشاورزی -به‌منظور کاهش فاصله تولید تا مصرف- ازجمله بخش‌هایی است که موردتوجه کارآفرینان جهان قرارگرفته و برای آنان ثروت‌ به همراه آورده است. درواقع، برخلاف باور عمومی و آنچه در ایران رواج یافته، استارت‌آپ‌ها فقط به بخش آن‌لاین ختم نمی‌شوند. گستره فعالیت‌های استارت‌آپی در جهان گویای آن است که کارآفرینی در همه بخش‌های تولیدی، صنعتی و خدماتی وارد شده است.

این در حالی است که وقتی پای بررسی کارنامه کاری این گروه از استارت‌آپ‌های تخصصی در ایران به میان می‌آید، به دلیل استفاده نشدن از ظرفیت‌های موجود، با یک جای خالی بزرگ روبه‌رو می‌شویم؛ جای خالی استارت‌آپ‌هایی که بتوانند در حوزه کشاورزی به‌ویژه در بخش فروش محصولات کشاورزی، دام‌پروری و... فعالیت کنند و خدمات به مشتریان ارائه دهند و درنهایت به توسعه و پیشرفت کشاورزی ایران منجر شوند. این در حالی است که کشاورزی یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد که هم از نظر استراتژیک و امنیت غذایی از اهمیت ویژه برخوردار است و هم ازنظر اقتصادی، اشتغال و... جایگاه ویژه‌ای دارد.

معرفی دو استارت‌آپ جهانی کشاورزی

نگاهی به نمونه‌های برتر جهانی گویای آن است که استارت‌آپ‌هایی مانند «فارمر وب» و «فرش دایرکت» با تمرکز بر حوزه کشاورزی توانسته‌اند علاوه بر شهرت، باعث ایجاد تحولی در بازار کشاورزی شوند. به‌عنوان نمونه «فارمر وب» Farmers Web به‌عنوان یک استارت‌آپ، بازاری اینترنتی است که کشاورزان را به خریداران محصولات کشاورزی وصل می‌کند. این استارت‌آپ در سال۱۰۱۲میلادی (۱۳۹۱ شمسی) توسط دیوید راس (David Ross) و ۲ تن از شرکای تجاری‌اش راه‌اندازی شد. دیوید راس برای راه‌اندازی استارت‌آپ Farmers Web رقمی نزدیک به یک‌میلیون دلار از سرمایه‌گذاران جمع‌آوری کرد. او در ابتدا از وب‌سایت استارت‌آپ خود به‌عنوان ابزاری برای عمده‌فروشی مستقیم محصولات کشاورزی به آشپزها و صاحبان رستوران‌ها و سوپرمارکت‌ها استفاده می‌کرد، اما بعد کار را توسعه داد و زمان ارائه خدمات را به شکل معناداری کوتاه کرد. در این حوزه استارت‌آپ‌های مشابهی همچون Red Tomato نیز فعالیت می‌کنند.

«فرش دایرکت» Fresh Direct نیز به‌عنوان نمونه‌ای دیگر از استارت‌آپ‌های شناخته شده، محصولات تازه و باکیفیت کشاورزی را مستقیم از باغ‌ها و مزارع بر سر میز مشتریان می‌آورد. این استارت‌آپ درواقع پلی بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نهایی ایجاد و واسطه‌ها را حذف کرده و خود به یک واسطه اینترنتی تبدیل شده است؛ استارت‌آپی که در زمان تهیه و نرخ محصولات صرفه‌جویی می‌کند و محصولات تازه را به دست مشتریان می‌رساند.

نیاز کشاورزی ایران به خدمات استارت­‌آپی

اکوسیستم استارت­‌آپی ایران تاکنون مسیری خدمات‌محور را پشت سر گذاشته است. همواره سعی بر این است که اگر فعالیتی در بخش خدمات اتفاق می‌افتد زمینه‌ساز و تسهیلگر فعالیت‌های تولیدی باشد اما رویکرد و عملکرد خدماتی اکوسیستم ایران تأثیرگذاری موفقی بر بخش تولید نداشته است.

با وجود اینکه همواره از ظرفیت‌های کشاورزی ایران به‌خصوص محصولات ویژه و سرآمد آن صحبت می‌شود اما هیچ‌گاه تلاشی شایسته برای شکوفایی این ظرفیت‌ها انجام نشده است. تولید به‌اندازه محصول، ارتقا کیفی، حذف واسطه‌ها، قیمت عادلانه همراه با افزایش سود کشاورزان، جذب سرمایه‌گذاری، شناسایی بازارهای صادراتی و تناسب با نیازمندی بازارهای جهانی ازجمله مواردی است که نیازمند توجه ویژه است. نکته قابل‌تأمل امکان ایجاد بهبود در بسیاری از این موارد از طریق توسعه استارت­‌آپ‌­های مبتنی بر فناوری اطلاعات است. به همین دلیل بخش کشاورزی یکی از مهم‌ترین حوزه‌های تولیدی است که به خدمات استارت­‌آپی نیاز دارد.

نفوذ شبکه‌های موبایل و اینترنت به مناطق روستایی به‌سرعت در حال افزایش است و روزبه‌روز بر تعداد کشاورزانی که به این شبکه‌ها دسترسی دارند افزوده می‌شود. این امر پدیدآورنده‌ی فرصتی است که استارت­‌آپ‌ها با استفاده از آن می‌توانند به حل مشکلات کشاورزان بپردازند. با توجه به بکر بودن این حوزه استارت‌­آپ‌­هایی که قدم به آن بگذارند رشدی پرسرعت را تجربه خواهند کرد که البته این موضوع مشروط به شناخت مناسب از ویژگی‌ها و نیازمندی‌های صنعت کشاورزی است. کاری که کشمون و کشت‌کالا از استارت‌آپ‌های موفق حوزه کشاورزی ایران انجام داده‌اند.

کشت کالا:

این استارت‌آپ‌، پلتفرمی جامع با هدف تکمیل زنجیره تولید و عرضه محصولات کشاورزی است که با حذف چند واسطه‌گری و در جهت تسریع در عرضه و فروش محصولات کشاورزی خدمات ارائه می‌دهد. هم‌بنیانگذاران آن در گفت‌وگو با رسانه‌ها در توضیح هدف خود از راه‌اندازی این استارت­‌آپ گفته‌اند که با راه‌اندازی آن قصد دارند عدالت را به بازار کشاورزی ایران هدیه بدهند و هدف نخست‌شان حذف دلالان و خریدوفروش نقدی محصولات و تعامل  نزدیک با کشاورزان است. هم‌چنین برنامه‌هایی برای ترویج و آموزش استانداردهای کاشت، داشت، برداشت، برند سازی در صنعت کشاورزی ایران و صادرات در سر دارند. این استارت‌­آپ که در تبریز مستقر است از سال 95 فعالیت خود را آغاز کرده است.

کشمون:

استارت­‌آپ کشمون، بازار آن‌لاینی برای خریدوفروش زعفران از کشاورزان خراسان جنوبی است که باهدف فروش محصولات سالم و ارگانیک به خریداران ایران و کشورهای دیگر جهان با اهمیت بخشیدن به مصرف کم آب و فروش زیاد برای کشاورزان شروع به کار کرده است. هم‌­بنیان­گذاران استارت‌­آپ کشمون در سال ۹۴ که ایده این کار شکل گرفت به دنبال پیاده کردن این ایده در اروپا بودند که به دلایل وجود مشکلاتی این کار انجام نشد. سپس در فروردین سال ۹۶ وارد بازار داخلی شدند و از خرداد ۹۶ کشمون را راه‌اندازی کردند. آن‌ها بیش از اینکه دغدغه سودآوری داشته باشند، رؤیای بهبود اوضاع کشاورزان را در سر می‌پرورانند.

موانعی از جنس استارت‌آپ‌های ایرانی

آنچه مؤسسان این استارت­‌آپ‌­ها بر آن تأکید دارند بحث تبلیغات در این حوزه است؛ زیرا با توجه به رشد سریع فناوری در کشور اگر تبلیغاتی برای معرفی ظرفیت‌های این حوزه صورت بگیرد، بازار کشاورزی ایران، زمینه‌ساز راه‌اندازی استارت‌آپ‌های بزرگی خواهد شد. به این بازار باید حوزه صادرات را هم اضافه کرد. آن‌ها علت اینکه مجموعه‌هایی مانند بازار بزرگ کشاورزی و موارد مشابه نتوانسته‌اند پیشرفت کنند و به استارت‌آپ‌های بزرگی تبدیل شوند را در این می‌دانند که آن‌ها تنها این رویکرد را پی گرفتند که فضایی معاملاتی ایجاد کنند ولی امنیتی برای آن فراهم نکردند و هرگونه خریدوفروش با تشخیص خود مشتری صورت می‌گیرد و در مورد صحت و امنیت آن کاری ارائه نداده‌اند.

برخی از کارشناسان استارت‌آپی نیز از نبود نگاه مارکتینگ‌محور به‌عنوان مهم‌ترین عامل مغفول ماندن استارت‌آپ‌های تخصصی مانند استارت‌آپ‌های کشاورزی یاد می‌کنند و معتقدند به‌طورکلی ویژگی‌های استارت‌آپ‌ها یکسان است، اما این دسته از کسب‌وکارها در جزییات، روند کار و به‌ویژه جذب بازار هدف با یکدیگر متفاوت هستند. در این میان به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل مغفول ماندن استارت‌آپ‌های تخصصی به بحث بازاریابی و جذب مشتری بازمی‌گردد. درحال‌حاضر حوزه عمومی از جذابیت بیشتری برای فعالیت استارت‌آپ‌های ایرانی برخوردار است که مهم‌ترین عامل آن ازدیاد مشتری در این بخش است.

اما بر این نکته هم تأکید می‌کنند که گرچه استارت‌آپ‌های عمومی از موفقیت بیشتری برخوردار هستند، اما این موضوع به معنای آن نیست که استارت‌آپ‌های تخصصی الزاما در شناخت و جذب بازار ناموفق هستند بلکه در صورت شناخت درست نیاز بازار، قدرت مانوردهی و رشد بسیاری وجود دارد.

برخی دیگر از کارشناسان استارت­آپی، لزوم فراهم ساختن بستر و زیرساخت‌های لازم را مهم می‌دانند و استفاده از استارت آپ­ها و فناوری‌های نوین در عرصه محصولات کشاورزی و دامداری را ازجمله مواردی می‌دانند که در جهت کنترل شبکه بازار باید از سوی مسئولان موردتوجه قرار گیرد. آن‌ها به نیازهای استارت‌آپ‌های تخصصی اشاره می‌کنند و می‌گویند برای شروع فعالیت‌های تخصصی و نوآورانه حوزه‌های گوناگون تولیدی و صنعتی باید بستر و زیرساخت لازم فراهم شود. این در حالی است که استارت‌آپ‌های تخصصی با چالش‌های متعددی ازجمله موانع قانونی دست به گریبان هستند و به همین دلیل هم فرصت عرض‌اندام پیدا نمی‌کنند.

و اما سخن آخر

جای خالی استارت‌آپ‌های تخصصی مانند استارت‌آپ‌های حوزه کشاورزی در ایران جز با همت جمعی پر نخواهد شد. زمانی که دغدغه موانع قانونی از سر فعالان این حوزه باز شود و هزینه‌های فعالیت در این بخش از درآمدهایش کمتر شود.

باید توجه داشت که ایران به دلیل بهره‌مندی از منابع طبیعی و قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود در منطقه، پیش‌زمینه لازم برای رشد در حوزه استارت‌آپ را دارد. اگر فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی در ایران، نگاه پشت‌میز‌نشینی و استخدام در وزارت جهاد کشاورزی را رها کرده و در حوزه‌های استارت‌آپی فعالیت کنند، ظرفیت‌های این حوزه به همه آن‌ها اجازه اشتغال خواهد داد و می‌توانند در این عرصه گام‌های مؤثری بردارند.

پدیدآورنده: سحر عارف