کاهش 500 هزار هکتاری سطح زیر کشت گندم در ایران/ وجود یک حلقه چاه در هر مترمربع ایران را به آبکش تبدیل کرده است/ کمبود آب انسان‌ها را خشونت طلب می‌کند

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - لیلا مرگن:

بخش کشاورزی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب کشور همواره در تیررس انتقادات زیادی قرار داشته‌ است. منتقدان این بخش، نظام سنتی حاکم بر کشاورزی ایران را مهم‌ترین عامل اتلاف منابع به‌ویژه آب در کشور می‌دانند به همین دلیل در پنل تخصصی بخش کشاورزی تلاش شد تا رابطه بین اقتصاد سبز، بهره‌وری آب و امنیت غذایی به بحث گذاشته شود. در این پنل عباس کشاورز تأکید کرد که بخش کشاورزی با توجه به بحران آب کشور، برنامه‌های متناسبی را طراحی و به مرحله اجرا گذاشته است. به گفته وی، کاهش 500 هزار هکتاری سطح زیر کشت گندم ایران یکی از این برنامه‌ها است.

عباس کشاورز، معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی در پنل تخصصی کشاورزی سومین هم‌اندیشی سیاستگذاران منابع آب با عنوان "اقتصاد سبز و حکمرانی پایدار" با تأکید بر اینکه نظرات شخصی و کارشناسی خود را در زمینه مدیریت آب در بخش کشاورزی مطرح می‌کند از صادرات گندم دفاع کرد.

وی بیان کرد: در سال 92 به‌دلیل کمبود جدی ذخایر گندم دولت حدود 2.5 میلیون تن گندم اضافه وارد کرد. از آنجا که اطمینانی از افزایش تولید سال 93 نبود، در آن سال هم یک میلیون تن محصول اضافه وارد کشور شد و لبریز شدن انبارها همزمان با تولید مطلوب گندم در سال زراعی جاری باعث شد که امکان صادرات فراهم شود.

به گفته کشاورز، منافع ملی ایران حکم می‌کند که کشاورزی در کشور توسعه نیابد. حتی اگر آب‌های مرزی به‌طور کامل کنترل شود، امکان توسعه اراضی زراعی برای کشور وجود ندارد و باید سطح زیر کشت کاهش یابد. در همین راستا وزارت جهاد کشاورزی ظرفیت کشاورزی کشور را محاسبه کرده و پیشنهادات خود برای تدوین برنامه ششم را به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ارائه کرده است.

وی همچنین گفت: باید تقاضای آب کشاورزی کاهش یافته و تغییرات اساسی در بخش کشاورزی رخ دهد. به همین منظور برنج فقط باید در استان‌های گیلان و مازندران کشت شود و سطح زیر کشت گندم از سال 92 تا 96 به میزان 500 هزار هکتار کاهش یابد. البته طی سه سال گذشته موفق شده‌ایم سطح زیر کشت این محصول را به میزان 220 هزار هکتار کم کنیم.

معاون وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه برنامه راه وزارت جهاد کشاورزی برای اصلاح بهره‌وری آب مشخص است، از وزارت نیرو درخواست کرد که به برنج کاران خارج از دو استان مورد نظر وزارت جهاد کشاورزی (گیلان و مازندران)، آب اختصاص ندهد. البته وی از رفتار استاندار فارس برای تخصیص آب به زمین‌های برنج این استان با وجود برنامه مشخص وزارت جهاد کشاورزی برای جلوگیری از متضرر شدن کشاورزان منطقه نیز گله داشت و از نماینده وزارت نیرو درخواست کرد که بررسی کند و ببیند چه کسانی در فارس برنج می‌کارند و آب هم دریافت می‌کنند.

کشاورز راه دستیابی به اقتصاد سبز در بخش کشاورزی را افزایش تعداد محصولات متکی به آب سبز اعلام کرد و افزود: به اعتقاد من در تابستان تقریباً هیچ محصولی نباید روی زمین کشت شود. برای حل مشکل کمبود محصول در تابستان نیز راهکار کشت فراسرزمینی در نظر گرفته شده و مقدمات سیاسی آن فراهم شده است.

وی در پاسخ به سخنان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که کشت گندم را در چارچوب اهداف اقتصاد مقاومتی نمی‌داند، افزایش تولید گندم در سال جاری را ناشی از اعمال سیاست‌های افزایش بهره‌وری در مزارع اعلام کرد.

به گفته کشاورز، در بلایای طبیعی نظیر زلزله، سیل و طوفان عطوفت مردم افزایش می ‎ یابد، اما تجربیات جهانی نشان می‌دهد در خشکسالی‌های میزان خشونت طلبی افراد افزایش می‌یابد. بسیاری از اظهار نظرها درباره بخش کشاورزی نیز ناشی از افزایش خشونت به دلیل توسعه خشکسالی در کشور است.

وی عنوان کرد: وزارت جهاد کشاورزی به‌دنبال دستیابی به خودکفایی در تمام محصولات نیست. دروازه‌های کشور را هم نبسته است، اما هیچ‌کجای دنیا به مقوله امنیت غذایی بر اساس مولفه‌های اقتصادی برخورد نمی‌کنند به همین دلیل پرونده آب مجازی در بسیاری از کشورها مسکوت مانده است. در ایران نیز ما شاخص خوداتکایی تعریف کرده‌ایم. تأمین انرژی به عنوان ظرفیت امکان‌پذیر در نظر گفته شده و بر این اساس، 80 درصد انرژی مورد نیاز جامعه را بخش کشاورزی تامین خواهد کرد. این شاخص هم وضعیت مطلوبی از نظر امنیت غذایی برای کشور ایجاد می‌کند.

معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی از انجام مطالعاتی در زمینه صرفه اقتصادی صادرات محصولات کشاورزی با تکیه بر درآمد حاصل از هر مترمکعب آب خبر داد و یادآور شد: مطالعات در این باره هنوز به پایان نرسیده، در نتیجه درباره صادرات محصولات کشاورزی در حال حاضر به درستی نمی‌توان سخن گفت.

کشاورز با تأکید بر اینکه نقشه راه وزارت جهاد کشاورزی خیلی روشن است، عدم دستیابی به برخی اهداف را ناشی از همراه نبودن کشاورزان و بی‌توجهی آنها به توصیه‌های وزارت جهاد کشاورزی دانست.

وی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی را یکی از اولویت‌های اصلی وزارت جهاد کشاورزی دانست؛ زیرا در حال حاضر حدود 9 میلیارد و 300 میلیون تن ضایعات تا رسیدن محصول به سفره مردم داریم و با کاهش 40 تا 50 درصدی این ضایعات، می‌توانیم غذای حدود 20 میلیون نفر را تأمین کنیم.

کشاورز اجرایی شدن سیاست‌های الگوی کشت را اقدامی داوطلبانه در بین کشاورزان توصیف کرد که با ابزاری نظیر مشوق‌های صادراتی و عدم تخصیص آب، قابلیت هدایت و کنترل دارد. به گفته وی اجبار در اجرای الگوی کشت فقط در کشورهای کمونیستی رایج بوده و نتایج مثبتی به همراه نداشته است.

برنامه عملی برای تحقق شعارها نداریم

علیرضا دائمی، معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد وزارت نیرو به‌عنوان دیگر عضو پنل تخصصی کشاورزی با تأیید نظرات معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی، گفت: به لحاظ نظری تمام مباحث مطرح شده از سوی مهندس کشاورز قابل قبول است، اما ما برای تحقق آمال و آرزوهای خود و همچنین دستیابی به شعارها، برنامه عملیاتی نداریم.

وی تأکید کرد: یارانه‌های زیادی به کشاورزان داده می‌شود، اما آنها هنوز جزء قشر فقیر بوده و به‌دلیل تنگناهای مختلف مهاجرت کرده و حاشیه‌نشینی را انتخاب می‌کنند. این مسئله نشان می‌دهد رویه‌هایی که ما در پیش گرفته‌ایم، نتوانسته کشاورزان را راضی کند و یک جای کار اشکال دارد.

دائمی ادامه داد: مفهوم مدیریت به هم پیوسته حوضه آبریز یک مفهوم عمومی است که کارکردی ندارد. حتماً باید برنامه عملی برای هر منطقه داشته باشیم تا این مفهوم در ایران پیاده شود.

وی اضافه کرد: ما نیازمند تدوین یک چارچوب و مدل مفهومی هستیم که نظام تولید کشاورزی با رویکرد تحلیلی و سیستمی با بحث آب و انرژی در آن تشریح شده باشد.

به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد وزارت نیرو، تولید مواد غذایی، آب، انرژی و محیط زیست مفاهیم به هم پیوسته‌ای هستند که اگر روی آنها خوب برنامه‌ریزی شود، اقتصاد سبز در کشور استقرار می‌یابد.

به اعتقاد دائمی، باید با توجه به کمبود منابع آب در ایران، برنامه‌ریزی‌ها به روی بهره‌وری حداکثر منابع آب متمرکز شود.

وی در جمع‌بندی سخنان خود بیان کرد: باید شکل نظام تولید کشاورزی را با توجه به مؤلفه‌های محیط زیست و اقتصاد سبز تغییر دهیم. یارانه‌ها و حمایت‌ها باید بازنگری شود و بررسی کنیم که سیاست‌های ما چقدر مؤثر بوده‌ است. همچنین معیارهای الگوی کشت با محوریت مصرف آب باید تغییر کند.

دائمی افزود: توسعه افقی کشاورزی باید متوقف شود. توسعه باید بر اساس تولید بیشتر در واحد سطح در دستور کار قرار گیرد. ارزش اقتصادی و جغرافیایی آب در برنامه‌ریزی‌ها لحاظ شود. ارزش آب در همه مناطق کشور یکسان نبوده و باید این ارزش را تبیین و مدیریت بر اساس این ارزش، انجام شود.

وی در پاسخ به پرسشی درباره بازچرخانی آب عنوان کرد: مسئله بازچرخانی در بخش شهری به‌خوبی دنبال می‌شود، اما در بخش کشاورزی هزینه بازیابی آب در منطقه‌ای مانند خوزستان، بسیار بالاست و صرفه اقتصادی ندارد.

30 درصد آب خوزستان صرف آبشویی می‌شود

علی‌مراد اکبری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان رئیس پنل تخصصی کشاورزی در واکنش به پرسشی درباره حمایت‌های وزارت جهاد کشاورزی از تخصیص آب به اراضی با کلاس خاک پایین، گفت: وزارت جهاد کشاورزی به هیچ وجه از چنین سیاستی حمایت نمی ‎ ‌ کند و نسبت به انتقال آب شیرین به زمین‌های شور خوزستان انتقاد دارد.

وی ادامه داد: به‌عنوان کارشناس معتقدم در خوزستان نباید آب شیرین را بر خاک شور سوار می‌کردیم. به‌دلیل عدم آمایش سرزمین اشتباه بزرگی شده است و به دلیل این اشتباه، قسمت زیادی از کارون آلوده شده‌ است. در بالادست خوزستان اراضی مستعد با راندمان بالا و مصرف آب پایین داشتیم و می‌توانستیم آب شیرین را در این مناطق مصرف کنیم.

اکبری تأکید کرد: در خوزستان 30 درصد حجم آب صرف آب شویی نمک می‌شود.

وی با اشاره به اختلاف وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو بر سر میزان مصرف آب کشاورزی، از تلاش مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی برای تعیین آب مورد استفاده در این بخش با استفاده از مطالعات میدانی خبر داد.

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی یادآور شد: همچنین تلاش می‌کنیم با محاسبه میزان مصرف آب در دسترس، برای بلندمدت برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم.

اکبری با اشاره به وجود 800 هزار حلقه چاه در کشور اضافه کرد: اگر تعداد چاه‌ها را به یک میلیون و 648 هزار کیلومترمربع وسعت ایران تقسیم کنیم. هر دو کیلومترمربع یک حلقه چاه داریم. تمام وسعت ایران دشت نیست، بلکه کویر و کوهستان هم داریم. به همین دلیل به‌نظر می‌رسد در مناطق مستعد به ازای هر کیلومترمربع یک حلقه چاه داریم؛ بنابراین کشور را به یک آبکش تبدیل کرده‌ایم.

وی با اشاره به نقش آب در فرهنگ و هویت ایرانیان پیشنهاد داد: ما باید فصل جدیدی به نام بهره‌وری سبز در مباحث آب تعریف کنیم. این مفهوم از ترکیب اهداف بهره‌وری آب و اقتصاد سبز بوجود می‌آید. بهره‌وری سبز ایجاد تعادل در تولید و محیط زیست را به همراه خواهد داشت.

به گفته اکبری، حکمرانی دولت در بخش آب طی یک قرن اخیر وضعیت مطلوبی نداشته و به همین دلیل مشکلات فراوانی گریبان‌گیر کشور شده است.

وی همچنین افزود: برای حل این نقیصه و تحقق بهره‌وری سبز در بخش مدیریت اقداماتی را پیگیری می‌کنیم و کارگروهی در وزارت نیرو تشکیل شده که مسئولیت آن به عهده بنده است. در این کارگروه اقدامات سخت افزاری، روش ‎ ‌های نوین آبیاری، مدیریت تقاضا، مدیریت کاربرد آب مزارع و باغ‌ها، تولید با استفاده از آب و خاک غیرمتعارف، اقدامات به‌زراعی و به‌نژادی و سازگاری با نوسانات اقلیمی، توسعه روش‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری و... پیش‌بینی شده و پیشنهادات لازم برای تدوین برنامه ششم ارائه شده است.

نیازمند هم‌پیمانی‌های داخلی هستیم

حسین دهقانی‌سانیچ، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی نیز در سخنان خود گفت: اصلاح بهره‌وری آب فقط از طریق بخش کشاورزی امکان‌پذیر نبوده و برای دستیابی به این مهم نیازمند هم‌پیمانی‌هایی در داخل کشور و دستگاه‌های اجرایی مختلف هستیم.

وی با اشاره به اینکه اجرای طرح تعادل بخشی بدون همکاری وزارت جهاد کشاورزی امکان‌پذیر نیست، ایران را واردکننده آب مجازی اعلام کرد.

این محقق بیان کرد: بنابراین نباید به آنچه در بیرون مرزها می‌گذرد، بی‌تفاوت باشیم.

دهقانی‌سانیج با اشاره به آمارهای ارائه‌شده توسط فائو ادامه داد: بر اساس آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) تا سال 2050 تولیدات غذا برای جامعه جهانی باید 70 درصد افزایش یابد. این در حالی است که مؤسسه بین‌المللی ایفاد مطرح کرده که در 1960 از هر یک هکتار زمین برای دو نفر تأمین غذا انجام می‌شد، اما در سال 2050 با توجه به منابع و محدودیت‌ها از هر هکتار برای پنج نفر غذا تأمین خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه از 1.4 میلیارد انسان فقیر جهان بر اساس آمارهای بین‌المللی یک میلیارد نفر در بخش کشاورزی به‌سر می‌برند، بر اصلاح راهبردهای و هدایت سرمایه به سمت بخش کشاورزی تأکید کرد.

عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی عنوان کرد: بر اساس آمارهای فائو عملکرد واحد هکتار بخش کشاورزی از سال 2007 به بعد به‌طور میانگین روندی کاهشی داشته و از سه درصد به 1.5 درصد رسیده است، اما چین توانسته با سرمایه‌گذاری روی بخش تحقیق و توسعه طی سال‌های 1987 تا 1997، عملکرد در واحد سطح اراضی کشاورزی خود را از سه درصد به 3.2 درصد افزایش دهد و این روند افزایشی در زمین‌های غلات این کشور همچنان ادامه دارد.

دهقانی‌سانیچ با اشاره به نقش تمام دستگاه‌ها در اصلاح بهره‌وری آب، تمرکز بر افزایش عملکرد در مزارع، کنترل آفات و بیماری‌ها، توسعه روش‌های نوین آبیاری، مقابله با فرسایش خاک و بیابان‌زایی را راهکارهای مؤثری برای تحقق این هدف اعلام کرد.

وی فاصله بین عرصه‌های پژوهشی و جامعه کشاورزی را عاملی برای عدم تحقق اهداف بهره‌وری آب اعلام و توصیه کرد: مباحث تحقیق، آموزش و ترویج در مزارع توسعه یابد تا افزایش عملکرد داشته باشیم.

دهقانی‌سانیچ یادآور شد: وزارت نیرو و جهاد کشاورزی نسبت به ورود فن‌آوری به بخش آب تقابل دارند که باید این رویه اصلاح شود. برای ارتقای بهره‌وری نیازمند استفاده از تکنولوژی هستیم و مدیریت ماهر باید در مزرعه وجود داشته باشد.

وی از تدوین 14 برنامه در سند بهره‌وری آب خبر داد و تأکید کرد: امیدواریم به کمک سایر بخش‌ها بتوانیم حرکت مثبتی برای ارتقای بهره‌وری آب در ایران شکل دهیم.

زهرا جواهریان، مدیرکل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست نیز با اشاره به تعهدات بین‌المللی ایران و امضای سند 2030 گفت: بر اساس این سند ایران متعهد شده که امنیت غذایی را در کشور تأمین کند، اما بندهای مختلف این سند می‌گوید که دستیابی به اهداف امنیت غذایی باید منطبق بر سیاست‌های توسعه پایدار و حفظ محیط زیست باشد.

وی با اشاره به اثرات شدید تغییرات اقلیمی در ایران بر به‌کارگیری روش‌های سازگار با شرایط کشور در بخش کشاورزی تأکید کرد.

احمد بلندنظر، رئیس انجمن ملی زیتون نیز به‌عنوان نماینده بخش خصوصی حاضر در این پنل تخصصی دلیل وضعیت نامناسب بخش کشاورزی درباره مسئله آب را سرازیر شدن افراد بی‌سواد و بدون تخصص و نداشتن استراتژی مشخص برای این بخش اعلام کرد.

به اعتقاد وی، فقط با اجرای طرح نکاشت، کشت فراسرزمینی با شیوه‌های منطقی و تدوین نظام ملی کشت از وضعیت نامناسب امروز، رهایی خواهیم یافت.

بلندنظر اضافه کرد: با اجرای طرح نکاشت کشاورزان بیکار نمی‌شوند؛ زیرا همین امروز طرح‌های متعددی در کشور وجود دارد که اگر 40 درصد کشاورزی تعطیل شود، می‌توانیم به کشاورزان سرمایه داده و برای آنها اشتغال ایجاد کنیم./

L-950927-01