لزوم به کارگیری روش‌های نوین در تولید انواع محصولات باغی

 زهرا جلیلی مقدم - مدیرکل دفتر میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی 

میزان واردات میوه‌­های گرمسیری در سال 1399 حدود 406 هزار تن بوده که نسبت به سال 1398، 521 هزار تن به میزان 22 درصد کاهش یافته است. در راستای کاهش واردات، مدیریت تولید میوه های گرمسیری در مناطق مناسب با در نظر گرفتن محدودیت‌های منابع موجود و کشت در محیط‌های کنترل شده، یکی از برنامه های دفتر میوه‌های گرمسیری ونیمه گرمسیری می باشد.

بدین منظور طرح مدیریت تولید میوه‌های گرمسیری با محور  اصلاح و نوسازی و کشت در مناطق مستعد با روش های نوین باغداری در سطح 12 هزار و 500 هکتار تدوین گردیده است؛ در واقع، کشت در محیط های کنترل شده و گلخانه یکی از روش‌های مدرن برای پیشگیری از خسارت سرما، گرما، تنشهای آبی می باشد. با توجه به هزینه های احداث گلخانه و یا محیط های کنترل شده، کشت انواع میوه در گلخانه با هدف افزایش عملکرد، افزایش بهره‌وری نهاده ها، پیشگیری از انواع نابسامانی‌ها و یا تولید میوه خارج از فصل توجیه پذیر است.

در سال‌های اخیر، با توجه به بازار فروش، تمایل به کشت میوه‌ها به‌خصوص میوه‌های گرمسیری، در محیط‌های کنترل‌شده و یا گلخانه‌ای بیشتر شده است. خواص دارویی و ارزش غذایی انواع میوه، سبب شده که مصرف آن‌ها در رژیم غذایی انسان ضروری باشد.

در ایران میوه‌هایی نظیر موز، آناناس و ... قبلاً سابقه کشت و کار در محیط‌های کنترل‌شده را داشته‌اند، اگرچه گاها به دلیل عدم بومی‌سازی اطلاعات فنی و علمی، موفقت آمیز نبوده است. درواقع برای موفقیت در این موضوع می‌بایست توسعه و کشت این میوه‌ها طبق اصول علمی، با استفاده از تجارب کشورهای پیشرو و بومی‌سازی دانش آن‌ها صورت گیرد.

در حال حاضر در بسیاری از کشورها کشت گلخانه‌ای میوه‌ها درحال‌توسعه است؛ کشت گلخانه‌ای موز، آناناس، پاپایا در بسیاری از کشورها صورت گرفته است در خصوص موز: کشورهایی مانند پرتقال- استرالیا-ترکیه -تانزانیا- ایتالیا -موروکو- آرژانتین، در مورد انبه: چین –ژاپن، پاپایا: اسپانیا- فلسطین اشغالی- ژاپن- چین -ترکیه – استرالیا، آناناس: انگلستان- آمریکا، گواوا: برزیل – آمریکا، دراگون فروت: جنوب کالیفرنیا- جنوب چین، پشن فروت: برزیل- اکوادور- اندونزی- کلمبیا- کنیا-اوگاندا کشورهای پیشرو تولیدکننده محصولات گرمسیری در محیط‌های کنترل‌شده می‌باشند.

 در بین میوه‌های گرمسیری، کشت گیاهانی که ساختار علفی دارند، توجیه‌پذیرتر و راحت‌تر از گیاهانی است که حالت درختی و یا درختچه‌ای دارند.

به‌غیر از منطقه کشت، حداقل ارتفاع گلخانه، نوع رقم، فاصله بوته‌ها و نحوه مدیریت در شرایط گلخانه‌ای حائز اهمیت است. کنترل عوامل محیطی مثلاً برای موز، دما و رطوبت برای آناناس، بستر کشت اسیدی- زهکش مناسب- تغذیه گیاه و نور، پاپایا دما، رطوبت و بستر کشت و... الزامی است. در مورد گیاهانی مانند انبه، از ارقام پاکوتاه استفاده می‌شود که ارتفاع گیاه به 1.5 تا 3 متر می‌رسد، لذا هرس فرم دهی آن اهمیت دارد. انبه به دمای بالاتر از 25 درجه سانتی‌گراد و نور کافی نیاز دارد؛ بنابراین در مناطقی که آب‌وهوای ابری دارد توصیه نمی‌شود. پشن فروت (گل ساعتی) در بسیاری از گلخانه‌ها به‌صورت سیستم داربستی کشت‌شده، دمای 30-25 درجه سانتی‌گراد، رطوبت 65 درصد به بالا نیازمند است. نیاز نوری بالایی ندارد. برای باروری حتماً نیاز به زنبورعسل است.

ساختمان و اسکلت محیط‌های کنترل‌شده یا شبکه توری و سایبان‌ها، می‌بایست علاوه بر محصول تولیدی، متناسب اقلیم در هر منطقه باشد؛ نیاز است تحقیقات گسترده و دامنه‌داری، نسبت به بررسی اقتصادی کشت انواع میوه در محیط‌های کنترل‌شده، ارقام مناسب کشت و عملیات به‌باغی مناسب با چنین شرایطی و... از سوی محققین مربوطه صورت گیرد.