مهمترین دستاوردهای موسسه تحقیقات برنج کشور در سال 99

مریم حسینی- رئیس موسسه تحقیقات برنج کشور

موسسه تحقیقات برنج کشور به عنوان یک موسسه ملی در سال جهش تولید دستاوردهای اثربخش متعددی را به جامعه بهره برداران برنج در کشور معرفی کرده که مهمترین آنها در حوزه به نژادی معرفی 3 رقم جدید برنج با خصوصیات زراعی ویژه و متناسب با سلیقه کشاورزان بوده و در حوزه بهزراعی نیز ارائه دستورالعمل های مناسب خشکه کاری برای استانهای خوزستان و گلستان با معرفی سیستم‌های آبیاری نوین یا کم آبیاری و محصولات مناسب کشت دوم به منظور افزایش درآمد کشاورزان انجام شده است.

رقم های طلوع، گیلار و کیان معرفی شده به جامعه شالیزاری کشور 

رقم طلوع حاصل تلاقی ارقام اصلاح شده و محلی ایرانی است که با هدف حفظ خصوصیات مطلوب هر دو گروه، متناسب با سلیقه کشاورزان اصلاح شده است؛ خصوصیات بارز این رقم، طول دوره رشد کوتاه (زودرسی)، پاکوتاهی و متحمل به ورس و خوابیدگی انتهای فصل، متحمل به بیماری بلاست، عملکرد بین ۷ تا 7.5 تن در هکتار، خاصیت رتون زایی بالا و کیفیت پخت مطلوب است.

بذر این رقم برای کشت در سال زراعی 1400 در اختیار کشاورزان قرار گرفته است؛ زودرسی و کم آبر بودن این رقم به همراه سایر خصوصیات می تواند به صرفه جویی در مصرف آب و افزایش بهره‌وری کمک کند.  

 رقم گیلار نیز از تلاقی ارقام اصلاح شده و محلی با هدف معرفی رقمی با کیفیت پخت در حد ارقام محلی و رفع معایب این گروه از ارقام با طول دوره رشد کوتاه و پتانسیل عملکرد بالاتر از ارقام محلی، معرفی شده است.

شاخص‌ترین خصوصیات این رقم کیفیت پخت بسیار خوب "مشابه ارقام محلی"، زودرس، عملکرد حدود 5.5 تا ۶ تن در هکتار و تحمل به ورس یا خوابیدگی است. این رقم به راحتی می تواند جایگزین ارقام محلی شده و علاوه بر کیفیت پخت خیلی خوب، عملکرد بالاتری دارد؛ کشت این رقم به افزایش تولید در واحد سطح و افزایش درآمد کشاورزان کمک خواهد کرد. همچنین برنامه‌ریزی برای کشت این رقم برای سال زراعی 1400 انجام شده است. 

رقم کیان با منشا ارقام محلی، حاصل پژوهش مشترک بین موسسه تحقیقات برنج کشور و سازمان انرژی اتمی (پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای) است که از نظر کیفیت پخت مشابه ارقام محلی بوده، دارای متوسط طول دوره رشد 105 تا 110 روز، میانگین عملکرد 6-5.5 تن در هکتار و نسبت به رقم محلی 20 سانتی‌متر کوتاه‌تر است؛ این لاین در شرایط تنش خشکی حداقل 4.5 -4 تن در هکتار عملکرد داشته و موجب پایداری تولید برنج داخلی در شرایط محدودیت آب و خشکی می‌شود.

تحمل به بیماری بلاست در این رقم بالاتر از ارقام محلی است و درصد باروری و تعداد دانه پر در خوشه بسیار بالا می‌باشد (حدود 96درصد) و مقاوم به ریزش است. لازم به ذکر است این رقم در غربال ارقام برای شرایط خشکه‌کاری (کشت مستقیم در بستر خشک) در استان‌های گلستان و خوزستان نیز سازگاری مناسبی داشته است.

با توجه به محدودیت‌ های منابع آبی و لزوم برنامه‌ ریزی برای ارتقاء بهره‌ وری، ارقام جدید برنج با عملکرد نسبتا بالا حدود ۶ تا ۷ تن در هکتار، طول دوره رشد کوتاه "مشابه ارقام محلی" اصلاح و معرفی شده است. این ارقام در کوتاهترین طول دوره رشد عملکرد مطلوبی دارند و میزان آب مصرفی آنها با توجه به طول دوره رشد کوتاه کمتر از ارقام پرمحصول میان رس است، ضمن آنکه کیفیت پخت این ارقام نیز مطلوب بوده و در آزمایشات تحقیقی - ترویجی نیز از سوی  کشاورزان و مروجان مورد استقبال قرار گرفته‌ است. هدف موسسه تحقیقات برنج کشور در معرفی ارقام جدید برنج، تنوع بخشی به ارقام در گروههای مختلف، متناسب با وضعیت اقلیمی و پیش بینی تنش های محیطی برای حفظ ÷ایداری تولید و امنیت غذایی کشور است.

با توجه به محدودیت منابع به‌ویژه آب در مناطق مختلف کشور در حوزه به زراعی، کشت برنج به روش مرسوم و آبیاری غرقابی با چالش مواجه است. به نظر می‌رسد، تغییر شیوه کشت و به ویژه تغییر روش آبیاری، انتخاب ارقام مناسب و ارائه دستورالعمل زراعی برای هر منطقه بتواند به افزایش بهره‌وری و استفاده مناسب از منابع موجود کمک کند. کشت مستقیم بر بستر خشک و مرطوب نیز از دیگر شیوه‌های کشت برنج است که بیشتر در سایر استان ها (به جزء گیلان و مازندران) انجام می شود و به دلیل کاهش صعوبت‌کاری و کاهش هزینه‌های تولید مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته است.

سابقه تحقیقات در زمینه کشت مستقیم از دهه 70 توسط محققان فعال در بخش برنج شروع و نتایج یافته‌های تحقیقاتی فراوانی در این خصوص وجود دارد. از سال 98 این موسسه با هدف جمع‌بندی نتایج تحقیقات در این زمینه و تحقیقات تکمیلی در این خصوص و ارائه دستورالعمل فنی به‌روز برای مناطق مختلف کشور به ویژه استان‌های خوزستان و گلستان، دو طرح جامع ملی خشکه‌کاری را در استان‌های خوزستان، گلستان، اصفهان، لرستان و کهکلویه و بویراحمد اجرا کرد.

هدف از انجام این طرح تکمیل تحقیقات انجام شده برای کشت مستقیم، نیاز خالص و ناخالص آب در شیوه‌های مختلف کشت و شیوه‌های مختلف آبیاری، بسته کامل به‌زراعی شامل: کنترل آفات، بیماریها، علف‌های هرز، تغذیه خاک و گیاه، تحقیقات بهنژادی به ویژه غربال ارقام هوازی و غیر هوازی مناسب برای خشکه‌کاری و مسائل پس از برداشت بود.

نتایج پژوهش‌ها و تحقیقات میدانی نشان داد، تغییر شیوه کشت از کشت نشایی به کشت مستقیم بویژه کشت مستقیم در بستر خشک (خشکه کاری) موجب کاهش صعوبت کاری و تا حدی کاهش هزینه‌های تولید می شود. زیرا مراحل آماده سازی خزانه، پرورش نشاء، پادلینگ یا گلخرابی زمین اصلی و مرحله نشاء کاری در این روش حذف شده و در میزان هزینه ها صرفه‌جویی می‌شود.

البته تغییر شیوه کشت بسته به منطقه و واریته با کاهش عملکرد همراه بوده است؛ در ضمن تغییر شیوه کشت به تنهایی موجب کاهش مصرف آب نخواهد شد. تغییر شیوه آبیاری از غرقابی به تحت فشار موجب صرفه‌جویی در مصرف آب می شود که البته با کاهش عملکرد نیز همراه خواهد بود.

از طرفی نصب تاسیسات سیستم آبیاری تحت فشار مستلزم هزینه های ثابت و متغیری است که نیاز به حمایت و پرداخت تسهیلات کم بهره دارد. در مجموع خشکه کاری برنج در استان های غیر از گیلان و مازندران وابسته به بارندگی‌های سالیانه و میزان روان آب ها بوده و پیشنهاد می شود تصمیم گیری در خصوص میزان سطح زیر کشت به صورت سالیانه انجام شود.

در ضمن نتایج یافته های تحقیقاتی منجر به چاپ دستورالعمل های فنی اجرایی متناسب با هر منطقه شده که ترویج و توسعه آنها در شرایط هر منطقه توصیه می شود. بنابراین موسسه تحقیقات برنج کشور در زمینه خشکه کاری برنج در هر منطقه ضمن ارائه دستورالعمل‌های زراعی، پیشنهاد می‌کند،  تصمیم‌گیری برای کشت برنج با توجه به میزان بارندگی سالیانه، رعایت تقویم زراعی و توجه جدی به منابع آبی به ویژه آب‌های زیر زمینی انجام شود تا ضمن تولید، منابع آب و خاک نیز حفظ شود. در این زمینه توجه به بهره‌وری مصرف آب بسیار ضروری است.   

یکی از راهکارهای اساسی برای افزایش تولید و درآمد کشاورزان ضمن حفظ پایداری تولید برنج، توسعه کشت دوم بعد از برداشت برنج است. نتایج تحقیقات میدانی و پایلوت در موسسه تحقیقات برنج کشور نشان داد گیاه تریتیکاله، بهترین محصول برای کشت دوم بوده و می تواند برای تأمین کسری بخشی از علوفه مورد نیاز مورد توجه جدی قرار گیرد. ضمن آنکه بازاریابی و سودآوری اقتصادی این محصول نیز دارای اهمیت فوق العاده‌ای در تداوم و گسترش سطح زیر کشت این محصول می‌باشد.

این موسسه به منظور ترویج کشت مکانیزه تریتیکاله، کلیه عملیات را تا پایان کاشت در پایگاههای تحقیقاتی به صورت مکانیزه انجام داده است. کشت این گیاه علاوه بر تأمین علوفه، با تقویم زراعی برنج کمترین تداخل را داشته و می‌تواند به‌عنوان کشت دوم در تناوب با برنج توصیه شود. به‌منظور هدایت و راهبری یکنواخت در جهت مدیریت مزرعه و استفاده اصولی و فنی از ابزارهای تولید، دستورالعمل تولید تریتیکاله به‌عنوان کشت دوم در اراضی شالیزاری بعد از برنج که حاوی نحوه اجرا در مراحل مختلف تولید می‌باشد، تهیه و در تالار ترویج کشاورزی در دسترس بهره برداران قرار دارد.

تلاش محققان و اعضای هیئت علمی در موسسه تحقیقات برنج کشور برای افزایش تولید برنج در راستای تامین امنیت غذایی کشور، پایداری نظام شالیزاری و افزایش درآمد شالیکاران است.