تحلیلی بر نتایج یافته‌های پژوهشی و مطالعات میدانی خشکه‌کاری برنج
مریم حسینی - رئیس موسسه تحقیقات برنج کشور
برنج دومین غله مهم در سبد غذایی ایرانیان است و نقش مهمی در امنیت غذایی مردم دارد؛ بنابراین تلاش برای افزایش تولید این محصول استراتژیک می‌تواند در پایداری امنیت غذایی کشور نقش موثری داشته باشد. با توجه به محدودیت منابع به ویژه آب در مناطق مختلف کشور، کشت برنج به روش مرسوم و آبیاری غرقابی، محدود به استان‌های گیلان و مازندران شده است.
به نظر می‌رسد تغییر شیوه کشت و بویژه تغییر روش آبیاری، انتخاب ارقام مناسب و ارائه دستورالعمل زراعی برای هر منطقه بتواند به افزایش بهره‌وری و استفاده مناسب از منابع موجود کمک کند. در دنیا کشت برنج به دو شیوه نشایی و مستقیم انجام می‌شود. کشت نشایی شیوه مرسوم در استان‌های گیلان و مازندران بوده و با توجه به وجود منابع آبی، شرایط اقلیمی، بافت خاک و سایر شرایط انتخاب شده است. کشت مستقیم بر بستر خشک و مرطوب نیز از دیگر شیوه‌های کشت برنج است که بیشتر در سایر استانها (به غیر از گیلان و مازندران) انجام می‌شود و به دلیل کاهش صعوبت کار و کاهش هزینه‌های تولید مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته است.
موسسه تحقیقات برنج کشور در راستای برنامه پژوهشی، ارائه دستورالعمل‌های فنی زراعی برای کشت مستقیم بر بستر خشک یا خشکه‌کاری را در اولویت برنامه‌های پژوهشی و توسعه‌ای خود قرار داد. سابقه تحقیقات در زمینه کشت مستقیم از دهه 70 توسط محققان فعال در بخش برنج شروع و نتایج یافته‌های تحقیقاتی فراوانی در این خصوص وجود دارد. موسسه تحقیقات برنج کشور با هدف جمع‌بندی نتایج تحقیقات در این زمینه، تحقیقات تکمیلی و ارائه دستورالعمل‌های فنی جدید برای مناطق مختلف کشور بویژه استان‌های خوزستان و گلستان، طرح ملی خشکه‌کاری را از سال 97 آغاز کرده و نتایج پژوهش‌های تکمیلی در این طرح در قالب دستورالعمل‌های ویژه خشکه‌کاری در این استانها منتشر شده و در تالار ترویج کشاورزی به صورت رایگان در دسترس عموم بویژه کشاورزان قرار گرفته است.
در این دستورالعمل‌های زراعی، نحوه آماده‌سازی زمین زراعی و چگونگی مراحل کاشت، انتخاب رقم، تغذیه خاک و گیاه، کنترل علف‌های هرز (ویژه هر استان)، کنترل بیماری‌ها، آفات و شیوه‌های مختلف آبیاری توضیح داده شده است. لذا با توجه به موارد فوق تأکید می‌َشود خشکه‌کاری در اقلیم‌های متفاوت مستلزم مدیریت زراعی متفاوت و خاص همان منطقه است. لذا کشاورزان هر منطقه لازم است از دستورالعمل‌های ویژه همان استان استفاده نمایند.
خشکه‌کاری یا همان کشت مستقیم در بستر خشک، موجب کاهش صعوبت کاری و سهولت در انجام کشت برنج می‌شود، ولی الزاماً منجر به کاهش قابل توجه در مصرف آب نمی‌شود. بدین معنی که تنها تغییر در شیوه کشت منجر به کاهش مصرف آب نخواهد شد، بلکه بکارگیری یک دستورالعمل زراعی جامع از آماده‌سازی زمین تا برداشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری می‌تواند موجب صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش صعوبت کاری شود.
با توجه به اهمیت نقش آب در کشت برنج و لزوم توجه به سفره‌های آب زیرزمینی در مناطق مختلف کشور، توصیه می‌شود قبل از اقدام به کشت برنج در هر منطقه به توصیه‌های کارشناسی در این زمینه توجه شود. در واقع کشت پایدار محصولات کشاورزی به اقلیم و حفظ اکوسیستم منطقه به ویژه منابع آب و خاک وابسته است.
بنابراین، رعایت دستورالعمل‌های زراعی به ویژه بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری مانند روش‌های تیپ و قطره‌ای می‌تواند تا حد زیادی موجب صرفه‌جویی در مصرف آب شود و در صورت رعایت تقویم زراعی و با توجه به توصیه‌های کارشناسی می‌توان کاهش عملکرد حداقلی در این شیوه آبیاری را داشته باشیم. در پژوهش‌های انجام شده توسط موسسه تحقیقات برنج کشور در شیوه‌های مختلف کشت و آبیاری برنج، میزان آب خالص و ناخالص مورد نیاز محاسبه و در دستورالعمل‌ها به آن اشاره شده است.
یکی از مسائل مهم در کشت مستقیم برنج، کنترل علف‌های هرز مزرعه است، زیرا در این روش به دلیل غرقاب نبودن مزرعه در اوایل دوره رشد، امکان خسارت توسط علف‌های هرز وجود دارد، به طوری که اگر علف‌های هرز در زمان مناسب کنترل نشوند، خسارت قابل توجهی به کشت مستقیم برنج وارد می‌کنند. لذا محققان ضمن بررسی فلور علف هرز هر منطقه و با توجه به اقلیم و گیاه زراعی کشت شده در تناوب با برنج، نحوه کنترل علف هرز را در مزارع برنج تشریح کرده و این موضوع در هر دستورالعمل قابل بهره‌برداری است.
همچنین از موارد مهم در کشت مستقیم برنج، انتخاب رقم یا واریته مناسب است. این موسسه غربال ژنوتیپ‌های مختلف هوازی و غیر هوازی را در استان‌های مختلف کشور برای این شیوه کشت انجام داده و به‌زودی ارقام مناسب هوازی برای کشت در این مناطق معرفی می‌شوند. ارقام هوازی برنج نوعی از ارقام هستند که جهت کشت در شرایط غیرغرقاب توصیه می‌شوند. از بین ارقام معرفی شده در گذشته ارقامی نظیر ندا، فجر، گیلانه، تیسا، آنام، شیرودی و گوهر در مناطق مختلف کشور برای کشت مستقیم مناسب بوده و عملکرد قابل قبولی را در برخی از استانها نشان داده‌اند. ارقام مناسب برای هر استان نیز مشخص شده است.
اگر چه تغییر در شیوه کشت به همراه استفاده از روش‌های نوین آبیاری، ارقام مناسب و رعایت دستورالعمل‌های زراعی می‌تواند گام موثری را در توسعه کشت برنج در استان‌های غیر شمالی (گیلان، مازندران) داشته باشد، ولی توجه به میزان بارندگی سالیانه برای تصمیم به کشت برنج در این استانها اهمیت خیلی زیادی دارد. لذا پیشنهاد می‌شود تصمیم‌گیری در خصوص کشت برنج در سایر مناطق به غیر از استان‌های شمالی بر اساس میزان باندگی سالیانه و با نظر کارشناس آب منطقه‌ای و آبخیزداری هر منطقه و رعایت تقویم کشت و دستورالعمل‌های زراعی انجام پذیرد تا علاوه بر تولید برنج داخلی منابع آب و خاک هر منطقه نیز حفظ شود.
موسسه تحقیقات برنج کشور ضمن انجام پژوهش‌های کاربردی در این زمینه، پاسخگوی مسائل فنی و کارشناسی مرتبط با کشت برنج در سایر مناطق کشور نیز می‌باشد و همواره در کنار کشاورزان خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید