بهره‌برداری از مراتع ایران، قدمتی برابر با تاریخ ملتمان دارد/ یگان منابع طبیعی در خط مقدم مقابله با آتش‌سوزی مراتع

آتش‌سوزی اواخر مرداد ماه در مراتع جنوبی بخش افزر شهرستان قیروکارزین پس از تلاش‌های وسیع نهادهای ذیربط خصوصا اداره کل مدیریت بحران و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس، مدیریت بحران شهرستان قیر و کارزین و با حضور جمع کثیری از مردم بومی و گروه‌های دوستدار طبیعت از شهرستان‌های مختلف استان مهار شد. به دنبال این حریق و بنا به گفته‌های شاهدان عینی و برآورد مسئولین اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان قیروکارزین خسارت‌های ناشی از این حادثه عرصه ای بیش از یک هزار هکتار را در بر گرفته است.

انتشار خبر آتش سوزی در بین اقشار مختلف بازخوردهای وسیعی داشت؛, از این رو ضرورت و نقش مشارکت‌های عمومی در کنترل آتش سوزی‌های منابع طبیعی را مهدی نعیمی همکار ایانا در شهرستان قیر و کارزین* از زهره مومن‌زاده، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد منابع طبیعی و کویر شناسی جویا شده است. مومن زاده خود از اهالی بخش افزر و فرزند روستا است و در طرح های مختلف مانند کپه‌کاری و بذر‌کاری تلخاب، مرتعداری دوتولشت علیا و پشت بند ریکان همکاری جدی دارد، بخشی از این گفتگو که با هماهنگی و همکاری دفتر خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) در فارس ارسال شده است، در ادامه می‌آید:

*******

زهره مومن‌زاده در ابتدا سخن را با تاکید بر اهمیت مراتع به عنوان یکی از منابع طبیعی تجدید شونده با تولیدات و استفاده‌های متنوع برای انسان و روستائیان و عشایر به عنوان پرچمداران اصلی حفاظت از انفال خصوصا مراتع مطرح و مورد توجه قرار می دهد.

به گفته وی؛ بیش از 80 درصد علوفه مورد نیاز دام‌های سبک روستایی و عشایری در ایران از مراتع تامین می‌شود که این بخش از دامپروری کشور نقش عمده ای در تامین شیر و گوشت مورد نیاز جامعه دارد.

او با اشاره به اهمیت مراتع در محیط زیست می‌افزاید: منابع طبیعی متعلق به شخص یا گروهی نیست، تمام مردم صاحبان آن هستند، از این رو همه موظف به نگهداری از آن هستیم، مشارکت مردم یک ظرفیت بزرگ در پیشگیری و مهار آتش سوزی است که نقش موثر سمن‌ها (سازمان های مردم نهاد) که در واقع غیرانتفاعی هستند و عضویت داوطلبانه در آنها به عنوان بارزترین ویژگی آن است، حائز اهمیت خواهد بود.

آموزش و ترویج در جوامع محلی ضرورت دارد

 مومن‌زاده به لزوم آموزش، فرهنگ‌سازی و اطلاع رسانی بیش از پیش در سطوح مختلف جوامع محلی اشاره کرد و گفت: مسئولان آموزش و ترویج به همراه تسهیلگران باید در قالب نشست‌های صمیمی و فراگیر، جوامع محلی، دهیاران و شوراها را که در واقع به محل آتش‌سوزی نزدیک هستند با ضرورت اقدام به موقع آشنا و روش‌های پیشگیری و اطفاء حریق را آموزش دهند.

به گفته وی؛ مشارکت جوامع محلی با مدیریت شورا و دهیار روستا مهم‌ترین و اثرگذارترین اقدام در خصوص حفاظت از اراضی ملی و اقدام سریع در مواقع بحران از جمله آتش سوزی مراتع است.

این فعال بخش منابع طبیعی به نقش حاکمیتی دستگاه‌های اجرایی در مواقع بروز بحران‌های آتش سوزی نیز اشاره و اظهار کرد: نیروهای یگان حفاظت از منابع طبیعی در خط مقدم مقابله با آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی هستند از این رو باید به لوازم اطفاء حریق به روز و به تعداد کافی مجهز باشند؛ جهاد کشاورزی نیز به منظور فرهنگ‌سازی در بین کشاورزان برای جلوگیری از آتش زدن بقایای گیاهی در مزارع و باغ‌ها اقدامات ترویجی را توسعه بخشد.

وی بر اهمیت ستادهای مدیریت بحران در شهرستان‌ها نیز تاکید و بیان کرد: تمامی اعضای مدیریت بحران برای حوادث اینچنین باید از قبل طرح و برنامه مشخص داشته باشند و وظایف هر نهاد باید تعیین شده باشد تا در مواقع ضرورت بر اساس نقشه از قبل طراحی شده عمل شود.

این کارشناس بومی بر نقش رسانه‌ها به عنوان پل ارتباطی بین مردم و مسئولان و یکی از ابزارهای فرهنگ‌سازی تاکید کرد و افزود: شایسته است رسانه‌ها خصوصا رسانه‌های محلی و مجازی نسبت به منابع طبیعی و محیط زیست از خود حساسیت روز افزونی نشان دهند .

 به عقیده او به دلیل تأثیرگذاری رسانه‌ها در شکل دهی، هدایت افکار عمومی و تغییر نگرش‌ها، اطلاع رسانی از طریق رسانه‌ها به ویژه رسانه ملی می‌تواند در ارتقاء آگاهی‌بخشی، اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و جلب مشارکت مردمی برای ایجاد قابلیت پیش‌بینی، پیشگیری و کنترل هرگونه حادثه خصوصا آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی تأثیرگذار باشد.

آتش سوزی در مراتع اجتناب ناپذیر است

مومن زاده در خصوص دلایل وقوع حریق در مراتع تصریح کرد: آتش‌سوزی مراتع در واقع یکی از مهم ترین عواملی است که باعث فرسایش زمین و بیابان‌زایی می‌شود و خسارات زیادی را به همراه دارد؛ کشور ما ایران به دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک کره زمین و ناحیه پرفشار جنب حاره ای، شرایط جوی لازم جهت وقوع آتش سوزی در مراتع را دارا است.

او اظهار کرد: عوامل وقوع آتش سوزی در مراتع به 2 دسته تقسیم می شود که برخی از این عوامل در درازای زمان تقریبا ثابت بوده و برخی دیگر متغیرها هستند؛ نوع پوشش گیاهی، شیب، ارتفاع، میزان نزدیکی به جاده‌ها و راه‌های دسترسی، میزان نزدیکی به شهرها، روستاها و سکونت‌گاه‌ها از عوامل ثابت هستند.

به گفته وی؛ میزان بیومس (بقایای گیاهی و جانوری)، خار و خاشاک و شرایط آب و هوایی جزو عوامل غیر ثابت به حساب می‌آیند و نقش عمده ای در وقوع آتش سوزی‌ها دارند.

این کارشناس ابراز کرد: عوامل تغییر پذیر به طور قابل ملاحظه ای به شرایط آب و هوایی و به خصوص ریزش‌های جوی وابسته اند و هرچه در بهار ریزش‌های جوی مناسبی داشته باشیم در پی آن مراتع غنی‌تر و پوشش گیاهی انبوه‌تری خواهیم داشت که پتانسیل بالایی برای رخداد آتش سوزی در ماه‌های خشک و گرم به وجود خواهند آورد.

وی با یادآوری اینکه آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها همه ساله رخ می‌دهد، گفت: براساس بررسی‌های به عمل آمده عوامل طبیعی مانند صاعقه در وقوع آتش‌سوزی‌ها فقط در 5 درصد موارد نقش داشته و در 95 درصد از موارد حریق‌ها، عوامل انسانی دخیل بوده است .

به گفته مومن زاده؛ روشن کردن آتش به دلایل مختلف و عدم توانایی یا عدم اطمینان از خاموشی کامل آن، استعمال دخانیات در طبیعت، رهاسازی ظروف یکبار مصرف و شیشه‌ای که با تابش نور خورشید بر روی بطری در مرتع خشک در یک لحظه باعث تمرکز انرژی گرمایی روی خاشاک شده و گیاهان خشک را به آتش می کشد از رایج‌ترین خطا های انسانی در وقوع آتش‌سوزی مراتع است.

بی‌توجهی به مراتع توسعه کشاورزی را می کاهد

 این کارشناس منابع طبیعی و کویر شناسی در ادامه گفتگو در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین دلیل و ضرورت برای توجه به مراتع چیست؟ بیان کرد: منابع طبیعی به طور اعم و مراتع به طور اخص خمیر مایه‌های اساسی (آب و خاک) برای توسعه و رشد بخش کشاورزی و بهبود رفاه شهری به شمار می روند؛ هرگونه کم توجهی به این منبع مهم باعث کند شدن توسعه و تولید کشاورزی و کاهش پیشرفت کیفیت زندگی در شهر در دراز مدت خواهد شد .

مومن زاده با اشاره به اینکه بیش از 7 هزار گونه گیاهی در مراتع کشور قابلیت رشد دارد، بیان کرد: مهم‌ترین و فراوان‌ترین این گیاهان که در مراتع شهرستان قیروکارزین قابل مشاهده هستند شامل بادام کوهی، کنار، بنه، کلخنگ، تنگرس، لگجی، کاهو وحشی، رمیلک، جو سیخک، پنیرک(توله)، شکر شفا، مریم نخودی (هلپه)، آویشن، ترشک کوهی، بارهنگ و انجیر کوهی است. بهره برداری از مراتع کشور ایران شاید قدمتی برابر با تاریخ ملت ایران داشته باشد؛ در پی سیاست سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به منظور واگذاری مدیریت مراتع در قالب طرح‌های مرتعداری به مرتعداران و جلب مشارکت این قشر عظیم در امر تولید و سرمایه‌گذاری در بخش مرتع و همچنین تضمین شغلی مرتعداران با در نظر گرفتن استعداد مراتع و توان اجرائی مرتعدار، برنامه‌های اجرائی تدوین شده است تا علاوه بر آنکه کمک موثری برای بهبود وضعیت اقتصادی مرتعدار باشد، آب و خاک کشور نیز حفظ شود؛ منظور از اجرای طرح‌های مرتعداری جلوگیری از روند تخریب مراتع، بهره برداری صحیح از آن، تامین علوفه مورد نیاز به منظور تغذیه دام ها و بالا بردن ظرفیت مراتع است.

توضیح تحریریه ایانا:  شهرستان قیر و کارزین با پوشش گیاهی بسیار غنی در فصل بهار و همچنین با وجود درختان کُنار (سدر عربی) یکی از مرغوب‌ترین عسل‌های دارویی و درمانی ایران را دارد که عسل‌های خالص این منطقه بیشتر راهی کشورهای حوزه خلیج فارس می‌شود. این شهرستان قطب تولید لیموترش و لیمو شیرین در کشور است. همچنین گفته می‌شود این شهرستان جزء ۳۰ شهرستان برتر در جهان در حوزه تولید محصولات باغی است و در سال ۱۳۷۵ خورشیدی نیز کتابی پیرامون این شهرستان توسط محمود محیط نوشته شده است.

علت نامیدن این شهر به نام قیر مربوط به دوره سلجوقیان است که قلعه پرگان نشانگر حاکمیت آنان بر این محدودهٔ جغرافیای است. قیر در زبان پهلوی به معنی مرز است و علت این نامگذاری، قرار گرفتن این شهر بر روی مرز گرما و سرما است. به‌طوری‌که اگر ۱۰ کیلومتر از قیر به سمت شمال حرکت کنیم به طبیعت و آب و هوای سردسیری برمی‌خوریم و اگر از قیر ۱۰ کیلومتر به سمت جنوب حرکت کنیم، به آب و هوا و طبیعت گرمسیری برمی‌خوریم.