وضعیت بحرانی دشت خانمیرزا ناشی از بهره برداری غیر اصولی

به گزارش خبرنگار ایانا در استان چهارمحال و بختیاری،این دشت در مجاورت روستای «سرتنگ دینار عالی» به فاصله‌ی ۲۳ کیلومتری مرکز شهرستان لردگان قرار دارد که در طی سال‌های گذشته با داشتن ۱۵ چشمه به وفور آب در سطح آن مشاهده می‌شد.

این منطقه تا دو دهه قبل، یک تالاب بسیار زیبا و مأمنی برای پرندگان مهاجر بود که برخی نقاط آن به دلیل عمق زیاد به باتلاق شهرت داشت، اما در سال‌های گذشته به دشت بحرانی ممنوعه تبدیل شده است.

کارشناسان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست استان چهارمحال وبختیاری معتقدند؛ خشکسالی‌های اخیر، برداشت و بهره برداری بی‌روبه از آب تالاب و بهره برداری غیراصولی و غیرکارشناسی از آب‌های زیر زمینی باعث خشک شدن تالاب و نابودی دشت خانمیرزا شده است.

 وضعیت دشت و محیط تالابی خانمیرزا به گونه‌ای است که این دشت را به منبع تولید گرد و خاک استان تبدیل کرده است.

علی محمدی مقدم با بیان اینکه این منطقه تالابی از اوایل دهه ۱۳۶۰ به علت آشنا نبودن اهالی با اهمیت تالاب، زهکشی و به شکل قابل ملاحظه‎ای خشکانده شد و آب آن برای کشاورزی مورد استفاده قرار گرفت افزود: این تالاب هم اکنون در پی خشکسالی، بهره برداری بی رویه از آب‌های زیرزمینی با حفر حدود یک هزار حلقه چاه مجاز و غیر مجاز، و نهایتاً کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست قابل توجه زمین، به طور کامل نابود شده است و هیچ گونه اثری از آن محیط وجود ندارد.

او اضافه کرد: این تعداد چاه کشاورزی، سالانه حدود ۱۳۷ میلیون متر مکعب از حجم آب‌های زیرزمینی منطقه خانمیرزا را برای آبیاری اراضی کشاورزی تخلیه می‌کند.

دشت خانمیرزا با مساحتی معادل ۲۳ هزار و ۵۰۰ هکتار، بیش از ۳۵ هزار نفر جمعیت را در این منطقه جای داده که شغل بیش از ۸۰ درصد روستاییان آن نیز کشاورزی است.

بیشتر محصولات کشاورزی از جمله علوفه، حبوبات، گندم و برنج تولیدی این منطقه در دهه ۸۰ رتبه نخست کشاورزی استان را داشت.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: دشت خانمیرزا از بزرگترین پهنه‌های وسیع و یکی از دشت‌های بحرانی این استان است که در سال‌های اخیر تغییرات بسیار گسترد‌های در بخش‌های کاربری اراضی، کیفیت و کمیت آب‌های زیرزمینی داشته و هم اکنون غلظت املاح و آلودگی آب آن، به شدت بالا رفته است.

اعتراض دشت خانمیرزا به نحوه برخورد با آن

دشت و محیط تالابی خانمیرزا در شهرستان لردگان چهارمحال و بختیاری، سال ۱۳۹۱ و همچنین در سال ۱۳۹۶ دچار پدیده خود سوزی شد.

این پدیده که شب‌ها سبب گداخته شدن و قرمز رنگی خاک منطقه در نزدیکی روستای سرتنگ دینار عالی می‌شود، باعث نگرانی و ترس شدید اهالی شد.

به گفته یکی از شهروندان خانمیرزا، حرارت بخار و دود خروجی از دهانه چند حفره در اطراف روستا، به حدی بود در چند سانتیمتری عمق خاک، باعث سوختن و آتش گرفتن علوفه‌های خشک می‌شد.

علی محمدی مقدم مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: پدیده خودسوزی دشت خانمیرزا یک پدیده نادر و طبیعی است که در واقع نوعی اعتراض دشت به نحوه برخورد با آن محسوب می‌شود.

او با اشاره به اینکه پس از تجربه خودسوری و آتش سوزی زیرزمینی تالاب پریشان در استان فارس در چند سال گذشته، دشت خانمیرزا هم با این پدیده مواجه شد افزود: این آتش سوزی بر اثر تداوم خشکسالی و کم بارشی در اراضی این تالاب که دو دهه است به دشت تبدیل شده، اتفاق افتاده است.

خاکپور کارشناس منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: این دود و بخار ناشی از آتش سوزی گاز‌های تالابی متان در لایه‌ها و حفره‌های زیرین زمین در دشت خانمیرزا است که هم اکنون به دلیل خشکسالی‌های پیایی، بهره برداری‌های غیر کارشناسی و بی رویه و فرونشست زمین، این پدیده را تجربه می‌کند.

علی خسروی بخشدار خانمیرزا، از فرونشست زمین در این منطقه بدنبال پدیده آتش سوزی دشت خانمیرزا خبر می‌دهد و می‌افزاید: این دشت هم اکنون در پی خشکسالی، بهره برداری بی رویه از آب‌های زیرزمینی با حفر حدود ۷۵۰ حلقه چاه مجاز و غیر مجاز، و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست قابل توجه زمین، به طور کامل نابود شده است و هیچ گونه اثری از آن محیط وجود ندارد.

"خودسوزی" دشت‌ها پیامد خشکسالی‌های اخیر

خشکسالی یک دهه است در چهارمحال و بختیاری خودنمایی کرده است و این خشکسالی اقلیمی، برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و بی‌آبی دشت‌ها را به دنبال داشته است.

نمونه فاجعه زیست محیطی خودسوزی در تالاب‌های بین المللی چغاخور، گندمان و دهنو هم به وقوع پیوست و حیات دشت‌های چهارمحال و بختیاری را به کُما فرو برد و حالا دشت شهرکرد هم در آستانه خودسوزی قرار گرفته است.

اما به گفته کارشناسان، تکرار این وضعیت می‌تواند حیات منطقه را به خطر جدی مواجه کند؛ وقوع این فاجعه زیست محیطی دلایل متعددی دارد که به گفته کارشناسان خشکسالی و عدم صحیح مدیریت منابع از مهمترین این دلایل به شمار می‌رود.

مهرداد قطره سامانی، یک کارشناس مسائل اقلیم شناسی چهارمحال و بختیاری بر ضرورت توجه به مدیریت صحیح منابع آب تأکید کرد و گفت: برای خروج از بحران هیچ راهی جز مدیریت صحیح منابع آب وجود ندارد.

شهرام احمدی مدیر کل محیط زیست چهارمحال و بختیاری گفت: با توجه به وقوع پدیده خودسوزی در دشت ها، برای جلوگیری از خشکی بیش از حد دشت‌ها و تالاب ها، تأمین حقابه تالاب‌ها از حقابه زیست محیطی ضروری است، زیرا حقابه زیست محیطی باید برای تالاب‌ها بماند.

به عبارتی اگر حقابه تالابی ۱۰ میلیون مترمکعب است و به اندازه ۱۵ میلیون مترمکعب آب برای کشاورزی برداشت شود (پنج میلیون مترمکعب برداشت مازاد) موجب خشکسالی تالاب و تبدیل آن به دشت و به دنبال آن وقوع خودسوزی می‌شود.

به هرحال برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی موجب شده منافذ موجود در بین لایه‌های خاک از بین برود که با خشک شدن و چسبندگی این لایه‌ها شاهد فرونشست زمین و شکل گیری فروچاله‌ها و گا‌هاً خودسوزی دشت‌ها خواهیم بود که برای کاهش این وقایع باید برداشت از منابع آبی زیرزمینی را کاهش دهیم.