ایجاد محیط مناسب برای رشد گیاه با اجرای عملیات زهکشی

به گزارش خبرنگار ایانا، یکی از چالش‌های مدیریت زراعی به ویژه در اراضی پست و پرباران، بالاآمدن سطح آب سفره‌های زیرزمینی و تجمع آب و املاح در منطقه توسعه ریشه گیاه و حتی باتلاقی شدن زمین است. در این صورت، ریشه گیاه توانایی تنفس و جذب کافی مواد غذایی را از دست می‌دهد که این امر بر عملکرد و حتی حیات آن تاثیر منفی خواهد داشت.

زهکشی اراضی (Drainage) راهکاری است که از دیرباز برای غلبه بر این مشکل مورد استفاده قرار گرفته است و هدف از آن، خارج کردن آب و املاح اضافی از بستر و یا عمق خاک به منظور ‌فراهم کردن ‌محیطی مناسب  برای رشد ریشه و نیز تسهیل شرایط برای فعالیت ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی است.

تاریخچه زهکشی

اگرچه زهکشی تاریخچه‌ای چندهزارساله دارد اما از عمر کاربرد آن به شکل مدرن 2 سده بیشتر نمی‌گذرد. از دهه 1940، دانش زهکشی مبتنی بر اصول علمی پایه نهاده شد و از آن پس، با بهره‌گیری از تجربیات میدانی و آزمایشگاهی، اصول و مبانی زهکشی در مورد تعیین فاصله و عمق زهکش‌ها توسعه یافت و برای آن، روابط ریاضی زیادی ارایه شد.

پیدایش لوله‌های پلاستیکی در دهه 1960 و رواج استفاده از ماشین‌های زهکشی در دهه 1970 شتابی چشمگیر به توسعه ‌زهکش‌های ‌زیرزمینی داد. در دهه 1970 همراه با پیشرفت بشر در زمینه رایانه، حل عددی روابط ریاضی بیش از پیش مرسوم شد و شاید بتوان گفت که در اوایل دهه 1980 بود که اولین مدل‌های زهکشی ابداع  و در دهه 1990 توسعه بیشتری یافت.

زهکشی در ایران

احداث اولین شبکه‌های نوین آبیاری و زهکشی در دهه 1310 در جنوب کشور صورت گرفت و اولین زهکش روباز با استفاده از ماشین در حوالی سال 1335 در خوزستان ساخته شد. در سال‌های 1341 و 1342 اولین شبکه زهکشی زیرزمینی با استفاده از لوله‌های سفالی در دانشکده کشاورزی دانشگاه جندی‌شاپور اهواز در وسعتی حدود 500 هکتار با نیروی کارگری به اجرا درآمد. در همین سال‌ها بود که اولین ماشین زهکشی وارد کشور شد.

اولین طرح بزرگ زهکشی به وسعت 11000 هکتار در هفت‌تپه به اجرا درآمد. سپس زهکشی اراضی شرکت کشت و صنعت کارون و همزمان با آن زهکشی اراضی آبخور سد وشمگیر در گرگان آغاز شد. دشت‌های مغان، دالکی در بوشهر،‌ زابل، میان‌آب، بهبها‌ن و طرح‌های هفت‌گانه توسعه نیشکر در خوزستان از جمله طرح‌های بزرگ دیگری هستند که اجرای آن‌ها به اتمام رسیده است.

انواع زهکش

انواع زهکش‌ها عبارت‌اند از:  1- زهکش روباز  2- زهکش لوله‌ای3-  زهکش لانه موشی 4- زهکش عمودی (چاه) 5- زهکش حائل که بسته به شرایط محیطی و نوع مشکل، یکی از آن‌ها انتخاب می‌شود.

فواید و معایب زهکشی

از فواید زهکشی می‌توان به جلوگیری از وقوع سیل، به زیر کشت بردن اراضی جدید، زودتر گرم شدن خاک در فصل بهار، شروع سریع‌تر عملیات کشاورزی، کیفیت و کمیت بهتر محصولات، شست‌وشوی املاح اضافی و بهتر شدن وضعیت مسایل بهداشتی اشاره کرد.

در تعریفی جامع‌تر از این فواید می‌توان گفت فواید زهکشی به شرح زیر است :کنترل و ‌جلوگیری از ماندابی شدن، ‌کنترل و ‌جلوگیری از شور شدن ا‌راضی، کنترل فر‌سایش، کنترل ‌سیل، حفاظت محیط‌زیست، سلامت ‌عمومی و ‌بهداشت، جلوگیری از راکد شدن آب و ایجاد بوی نامطبوع در محیط مزرعه، حفاظت از ابنیه و تأسیسات عمومی و در نهایت توسعه روستایی و امنیت غذایی.

اما از جمله معایب زهکشی، شستن و ‌خروج بعضی از املاح ‌مفید ‌خاک به ‌همراه املاح مضر، هزینه‌بر بودن مطالعه و اجرا، از بین بردن اکو‌سیستم ‌طبیعی منطقه به علت کم کردن رطوبت و در نتیجه غیرقابل زیست شدن ‌آن منطقه برای بعضی از موجودات مانند پرندگان به علت کم شدن رطوبت، از بین  رفتن علف‌های طبیعی منطقه و نیز اشغال بخشی از زمین زراعی و تقسیم زمین به قطعات جداگانه است.