کشاورزی در چهلمین سالروز جهاد سازندگی

رفرم موسوم به اصلاحات ارضی موجب نامعادلات متعددی در مناسبات  تولید  بخش کشاورزی گردید و جامعه روستایی  را از همان آغاز دهه 40  دستخوش دگرگونی های غیر طبیعی  و پرشماری قرار داد.  از طرفی در پی افزایش جهشی درآمد نفت  در سال 1352، این جامعه  75 درصدی از جمعیت  32  میلبیون کشورمان،  آماج آسیب های بیشتری هم قرار گرفت.  مهاجرت شدید لایه های زایا و جوان  جمعیت روستایی  و تحت تاثیر جاذبه های فریبنده  شهری، بخش کلیدی کشاورزی  را  بیش از پیش در پشت دیوار قطور درآمد نفت  به انزوا برد. بموازات این شتاب  فزاینده ، حاشیه نشینی مهاجرین در پیرامون شهر ها به فاصله های طبقاتی افزود تا دود کارخانجاتی  که به کمک  رسانه های نوپا ، تولیدات خودرا جار می زدند به چشم منافع ملی  برود.

در چنین  ترکیب جدیدی  از جامعه  شهر و روستا ،  انقلاب اسلامی با آرمان دستیابی  به عدالت اجتماعی،  فصل جدیدی را برای تاریخ  سرزمین  ما رقم زد. فصلی که بنا برآن داشت تا بتواند از عمق نابرابری ها بکاهد.  فرمان تشکیل ستاد جهاد سازندگی با پیام تاریخی امام خمینی   در بیست و هفتم خرداد 1358  بیش از هر چیز نشان از درک  فوریت زدودن فقر و نابرابری از  اجزاء محروم ترین و کلیدی ترین  بخش اقتصادی یعنی جامعه روستایی  بود . تاکید  بر همکاری و مشارکت جهاد گونه تمامی مردم  در  جهت توسعه روستایی و محو محرومیت در کانون های سبزی که با رخساری زرد  زندگی می کردند  چه بسا محوری ترین  تر فراز این پیام بشمار می آمد.  امام خمینی در این پیام ماندگار به جای استناد و ارجاع به منابع و امکانات دولتی  حتی به حذف سفر های زیارتی مستحب  و جایگزینی آن برای کمک به رونق  اهداف این ستاد جهادی توصیه نمودند.

گرچه رخداد جنگ تحمیلی و  تامین منابع مالی این ستاد  از اعتبارات دولتی، این تشکل فراگیر مردم  نهاد را تا حدودی  از روح  آن پیام تاریخی جدا و در مسیر تبدیل به یک وزارت جدید  قرار داد اما آنچه را هم که تا کنون صورت گرفته است بایستی  در کارنامه ای سرشار از تجربه  مورد توجه قرار داده و قدر بشناسیم. کارنامه ای که بر تداوم و توسعه دستاورد های مثبت آن و  نیز  بازنگری برای انچه که  بایستی اصلاح  شود باید  که  پای فشرد. با وجود تمامی افت و خیز ها  و در نگاهی گذرا   به دستاورد ها  در این چهار دهه در می یابیم  که بخش کشاورزی توانسته است بموازات توسعه و تکامل جهانی و در مقایسه با دیگر بخش های اقتصادی کشور  ،  قامتی برافراشته تر از پیکر نحیف  گذشته خود  را داشته باشد. بخشی که  در چیدمانی آغشته به  نفت  همواره آماج بی مهری و کم اعتنایی  قرار داشته و بنام توسعه و اشتعالزایی و از منابع تولید و پایداری آن تا که توانسته اند  بدون رضایتش  هزینه کرده اند.  هزینه ای که تغییر کاربری بیش از یک و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی را می توان  تنها یکی از اقلام آن برشمرد. 

از جمله دستاورد های قابل تقدیر  بخش کشاورزی در خلال چهل سال گذشته  می توان به  افزایش میزان تولیدات سالانه از 26 به  بیش از 120 میلیون تن  ، سهم 32 درصدی ارزش افزوده تولیدی  در کشور که تنها 12 درصد آن به به حوزه صنایع تبدیلی اختصاص دارد، افزایش 8 درصدی بهره وری از آب،  افزایش تولید ناخالص سالانه ملی تا سطح 70 میلیارد دلار ، افزایش سهم کشاورزی در تولید ناخالص ملی(GDP)   از حدود 6 به 10 درصد،  افزایش 134 درصدی حکمرانی غذایی با  وجود  ازدیاد 250 درصدی جمعیت کشور، افزایش 270 درصدی تولید گندم و 220 درصدی شکر، افزایش سرانه صادرات از 13 به 71 دلار، افزایش 163 درصدی سرانه تولیدات باغی با وجود تغییرات جمعیتی، گسترش  ده برابری سطح گلخانه ها، افزایش 200 درصدی تولیدمرغ و  نیز پیشرفت های کمی و فن آوری در تولید آبزیان و ..... اشاره نمود.

بدون تردید انگیزه گسترش مشارکت مردمی  و یا  جهاد ، در روند دستیابی به این دستاورد ها  نقشی اساسی داشته است. نقشی که پس از ادغام  دو وزارت جهاد و کشاورزی این امید را نیز  فراهم ساخت که دو وجه  تعهد و تخصص را  نمی توان با دیوار های کاذب تشکیلاتی از هم جدا نمود. امید ان  داریم که در یادمان چهلمین سالروز تشکل فراگیری بنام" جهاد سازندگی " ، ضرورت دمیدن هر چه بیشتر روح جهاد و مشارکت همگانی در توسعه بخش کشاورزی را  بیش از پیش دریافته و در تداوم ان تا دستیابی به حکمرانی در غذا بکوشیم.

عبدالحسین طوطیایی  -  پژوهشگر  کشاورزی