ارتقای کیفیت بذر مهم‌ترین دلیل افزایش خودکفایی‌ها

«دسترسی به غذای کافی و سالم و به عبارت دیگر امنیت غذایی در جامعه نیازمند استفاده از بذر مناسب در کشاورزی است، با این حال، مواردی چون وجود تولیدکنندگان بذر بدون مجوز، عدم وجود آمار صحیح از نیاز واقعی میزان بذور، تاخیر طولانی در پرداخت یارانه بذر، پایین بودن تکنولوژی دستگاه‌های فرآوری بذر، عدم آگاهی کادر فنی و کشاورزان نسبت به تولید، فرآوری، ضدعفونی، بسته‌بندی و نگهداری بذر،  ناکافی بودن اعتبارات و تسهیلات بانکی و بالا بودن بهره‌های بانکی و انبارداری نامناسب در طول دوره نگهداری بذر تا تحویل به کشاورز، از جمله چالش‌های این حوزه است.» این بخشی از گزارش کارشناس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران در بیست و چهارمین نشست کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی بود که با حضور فعالانی از حوزه تولید و واردات بذر برگزار شد تا جایگاه، پتانسیل‌ها و چالش‌های زنجیره تامین بذر در ایران را بررسی کند.

به گزارش ایانا به نقل از اتاق بازرگانی تهران، در این نشست، رییس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق تهران با اشاره به برخی رویداد‌ها که طی هفته‌های اخیر در حوزه کشاورزی رخ داده است، گفت: پس از آنکه به تبع افزایش قیمت ارز، قیمت محصولات خام کشاورزی افزایش یافت، دولت ناگزیر شد که صادرات برخی از این اقلام نظیر سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی را ممنوع کند.

کاوه زرگران، ممنوعیت صادرات رب گوجه‌فرنگی از ابتدای مهر را نیز به دلیل شرایط ارزی عنوان کرد و گفت که این مساله، منجر به افزایش قاچاق معکوس شده است.

او در ادامه با اعلام این خبر که مهلت قانونی توقف و نگهداری کالا در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و گمرکات به دو ماه کاهش یافته است، گفت: بخش خصوصی باید در قبال این مصوبه جدید موضع‌گیری کند؛ چرا که شرایط نابسامان ارزی، رسوب کالا در گمرکات را افزایش داده است. در واقع دولت باید این مهلت را در شرایط کنونی افزایش دهد.

او با بیان اینکه کار تخلیه کشتی‌ها در بندرگاه‌های شمالی نظیر بندر امیرآباد قفل شده است، ادامه داد: در این بندر امکان تخلیه کشتی‌ها تقریبا غیرممکن شده و برخی از این کشتی‌ها به بندرگاه‌های کم‌ازدحام‌تر مانند نوشهر انتقال ‌می‌یابد.

زرگران در ادامه به حذف عوارض 4 درصدی واردات در مورد کالاهای اساسی نیز اشاره کرد و آن را اقدامی مثبت خواند.

رییس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران با اشاره به گزارش اخیر مرکز آمار در مورد قیمت اقلام کشاورزی، از افزایش قیمت چشمگیر تمامی این اقلام خبر داد و گفت: بر اساس نتایج به دست آمده در شهریور ماه ١٣٩٧ نسبت به مدت مشابه سال قبل، برنج خارجی درجه یک ۴۵ درصد، یک کیلوگرم گوشت گوسفندی ۳۸ درصد، گوشت گاو یا گوساله 42 درصد، یک لیتر شیر پاستوریزه 23 درصد، یک کیلوگرم ماست پاستوریزه 35 درصد، پنیر ایرانی پاستوریزه 25 درصد، کره پاستوریزه 43 درصد، یک کیلوگرم تخم مرغ ماشینی 65 درصد و روغن مایع 17 درصد با افزایش قیمت مواجه شده‌اند. بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه مشابه سال قبل مربوط به اقلام موز با ١٧٠,٤ درصد افزایش و پس از آن پرتقال محصول داخل با ١٢٠.٧ درصد افزایش و سیب درختی زرد با ٨٨.٤ درصد افزایش است.

زرگران در ادامه به موضوع اصلی این نشست، یعنی پتانسیل‌ها و چالش‌های زنجیره تامین بذر پرداخت و گفت: دولت یازدهم و دوازدهم نسبت به کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی توجه ویژه‌ای داشته و خروجی آن افزایش خودکفایی‌ها در تولید برخی محصولات کشاورزی است. البته یکی از مهمترین دلایل تحقق این دستاورد، توجه به کیفیت بذر است. به طوری که کیفیت گندم‌های تولیدی در کشور، طی سه الی چهار سال گذشته، ارتقا پیدا کرده است. توجه به تولید و اصلاح بذر یکی از زیرساخت‌های حائز اهمیت در حوزه کشاورزی محسوب ‌می‌شود.

پس از توضیحات زرگران، کارشناس کمیسیون گزارشی در باب پتانسیل‌ها و مشکلات زنجیره تامین بذر ارائه کرد. او با بیان اینکه دسترسی به غذای کافی و سالم و به عبارت دیگر امنیت غذایی در جامعه نیازمند استفاده از بذر مناسب در کشاورزی است، مواردی چون وجود تولیدکنندگان بذر بدون مجوز، عدم وجود آمار صحیح از نیاز واقعی میزان بذور، تاخیر طولانی در پرداخت یارانه بذر،  پایین بودن تکنولوژی دستگاه‌های فرآوری بذر، عدم آگاهی کادر فنی و کشاورزان نسبت به تولید، فرآوری، ضدعفونی، بسته‌بندی و نگهداری بذر،  ناکافی بودن اعتبارات و تسهیلات بانکی و بالا بودن بهره‌های بانکی و انبارداری نامناسب در طول دوره نگهداری بذر تا تحویل به کشاورز، از جمله چالش‌های این حوزه است.

او سپس درباره الزامات توسعه زنجیره تولید تا توزیع بذر چند پیشنهاد مطرح کرد که سرمایه‌گذاری در زنجیره بذر و رفع موانع قانونی، کاهش مداخلات و انحصار دولت در این بخش، حضور اتاق بازرگانی به عنوان نماینده بخش خصوصی در ترکیب هیات امنای سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی با توجه به تولید بذر توسط بخش خصوصی، تامین اعتبارات و تسهیلات کم‌بهره برای واحدهای تولیدی و تسهیل در فرآیند صدور مجوزهای تولید بذر از جمله این پیشنهادات بود.

تحقیق و توسعه در حوزه تامین بذر

در ادامه این نشست، بیژن بقراطی، رییس انجمن واردکنندگان بذر با اشاره به اینکه نوعی تقسیم کار میان دولت و بخش خصوصی برای تامین بذر شکل گرفته است، ادامه داد: در حوزه صیفی و سبزی، بخش خصوصی تقریبا 100 درصد واردات و تولید بذر را بر عهده دارد. فعالان اقتصادی این حوزه اخیرا نسبت به واردات بذر ذرت، دانه‌های روغنی با کیفیت بالا اقدام کرده‌اند.

او سپس از شکل‌گیری فرآیند تحقیق و توسعه برای عرضه بذر با کیفیت به کشاورزان توسط بخش خصوصی سخن گفت و افزود: اگر در گذشته، میانگین تولید گوجه‌فرنگی در هر هکتار40 تن بود اکنون به موجب ارتقای کیفیت بذر به 15 تا200 تن در هکتار رسیده است. افزایش تناژ تولید برای کشاورزان ارزش افزوده بالایی به همراه دارد.

بقراطی با بیان اینکه بخش خصوصی در موقعیتی است که چاره‌ای جز تحقیق و توسعه ندارد، ابراز امیدواری کرد که با وجود پیشرفت‌های حاصل شده در به کارگیری بذر با کیفیت،110 هزار هکتار زمین زیر کشت گوجه‌فرنگی به 40 هکتار کاهش یابد که این دستاورد ‌می‌تواند به کاهش مصرف آب نیز منتهی شود. به گفته بقراطی، حدود 40 شرکت به واردات بذر مشغولند و سالانه 1700 تن بذر سبزی و صیفی و 5 هزار تن بذر زراعی وارد کشور ‌می‌کنند.

او به عدم تخصیص ارز به واردات بذر انتقاد کرد و گفت: از دولت انتظار حمایت نداریم اما مشکلات بیشتر نیز ایجاد نکنند. مهمترین درخواست ما این است که موسسه تحقیقات، ثبت و گواهی کنترل بذر و نهال، گواهی آزمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی ایستا را به عنوان گواهی استاندارد بذر بپذیرد. این موسسه بذرهای وارداتی را تا زمان اعلام نتایج آزمایشات در انبارها و در شرایط نامساعد نگاه ‌می‌دارد و این عامل منجر به افت کیفیت بذرها ‌می‌شود.

بیم عقب‌نشینی واردکنندگان بذر

در ادامه انوشه بقراطی با اشاره به اینکه بذرهای وارداتی از حدود دو سال قبل سفارش داده ‌می‌شود، ادامه داد: پیش شرط انجام این سفارشات امکان برنامه ریزی بلندمدت برای فعالان اقتصادی است. اکنون به دلیل اعمال تحریم‌ها، مشکلات سیاسی و بی ثباتی اقتصادی شرکت‌های خارجی گاها از پذیرش سفارشات ایران سرباز زده و ممکن است در نبود این سفارشات بذر کافی تولید نکنند.

او گفت: اکنون فعالان اقتصادی در این بخش نمی‌توانند نسبت به تخصیص ارز اطمینان حاصل کنند و در چنین شرایطی، شرکت‌های خارجی نیز ممکن است ریسک مراوده با ایران را نپذیرند. در عین حال بانک‌های خارجی نیز در حال قطع هرگونه همکاری با ایران هستند. در این صورت به نظر ‌می‌رسد، در این حوزه مشکلات بزرگتری در پیش باشد.

بقراطی با اشاره به موانعی که نهادهای دولتی در مقابل واردات بذر ایجاد ‌می‌کنند، گفت: این موانع و سخت‌گیری منجر به عقب نشینی واردکنندگان بذر و کاهش واردات بذر به کشور خواهد شد.

چالش بذر خودمصرفی

سیروان اردلان، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان بذر، چالش اصلی فعالان این بخش را نبود نقدینگی توصیف کرد و گفت: یارانه تولید بذر هر دو سال یک بار پرداخت ‌می‌شود و چنانچه این یارانه به موقع در اختیار تولیدکنندگان قرار نگیرد مشکل ایجاد ‌می‌کند. اکنون مطالبات در این بخش به 81 میلیارد تومان ‌می‌رسد.

او همچنین با انتقاد از آنچه استفاده از بذر خودمصرفی ‌می‌خواند، گفت: حدود 60 درصد شرکت‌ها از این نوع بذر استفاده ‌می‌کنند، در حالی که بذر دارای تعریف مشخصی است.

او خواستار رایزنی اتاق بازرگانی تهران با متولیان بخش کشاورزی برای پایان دادن به استفاده از بذر خودمصرفی و استفاده از بذر رسمی شد.

در ادامه گودرز نجفیان، رییس موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر از ضرورت ایجاد بازار تخصصی برای بذر و گمرک تخصصی برای بذر سخن گفت و افزود: در حوزه کشاورزی چهار میلیون بهره‌بردار وجود دارد که اغلب آنها در ابعاد کوچک زمین به کشت مشغولند. حال آنکه این قطعات کوچک، چندان تکنولوژی بردار نیست و دولت از آنان حمایت ‌می‌کند. برنامه‌ریزی‌ها در این جهت است که دست‌کم 50 درصد بذر مورد نیاز کشور در داخل تولید شود.

سهراب سهرابی که از معاونت مجری طرح گندم در وزارت جهاد کشاورزی در این نشست حضور یافته بود، با اشاره به اینکه در طول 7 سال گذشته، کیفیت بذر گندم ارتقا پیدا کرده است، افزود: حجم تولید بذر نیز از 270 هزار تن در سال 1392 به 470 هزار تن در سال جاری رسیده است. همچنین در سال 1391 حدود 6.8 میلیون تن گندم وارد کشور شد که قیمت هر تن 385 دلار بود و بدین ترتیب 2.6 میلیارددلار به واردات این محصول اختصاص پیدا کرد. حال آنکه کشور طی سه سال گذشته از واردات گندم بی نیاز شده است.

سهرابی با بیان اینکه ارتقای کیفیت بذر گندم همچنان نیازمند سرمایه گذاری است، ادامه داد: لازم است بخش خصوصی به حوزه آموزش، فرآوری و ضد عفونی بذر وارد شود. همچنین باید از ورود شرکت‌های فاقد مجوز به این حوزه جلوگیری شود. عدم تناسب سود بانکی با سود حاصله در حوزه تولید بذر یکی از چالش‌های این بخش است.

 صدور مجوز به انجمن صنفی واگذار شود

احمد معینی، از انجمن صنفی تولیدکنندگان بذر با اشاره به مشکلات فعالان این صنعت همچون اعطای بی‌رویه مجوز به متقاضیان جدید، خواهان آن شد که صدور مجوز برای ورود به این حوزه به انجمن صنفی تولیدکنندگان واگذار شود.

محمد بازرگان از نظام صنفی کشاورزی کشور نیز مشکلات کشاورزان در کشور را مورد اشاره قرار داد و پیشنهاد کرد که یک کارگروه تخصصی مختص بذر با حضور نمایندگان بخش‌های مختلف ایجاد شود و مشکلات به طور دقیق در این کارگروه مورد بررسی قرار گیرد. او در بخشی از سخنان خود به تغییر مصوبه اعمال وام خسارت دیدگان توسط سازمان برنامه و بودجه انتقاد کرد.

کاوه خاکسار از موسسه تحقیقات، ثبت و گواهی بذر و نهال نیز طی سخنانی به این نکته اشاره کرد که تولید بذر دارای یک زنجیره کامل است. او با تاکید بر ضرورت پیگیری مالکیت معنوی ارقام بذری گفت: به رسمیت شناختن این نوع مالکیت ‌می‌تواند در میان تولیدکنندگان بذر انگیزه ایجاد کند. در عین حال تبلیغ برای استفاده از بذر اصلاح شده و کنار گذاشتن بذر خود مصرفی نیز یک ضرورت است.

او با اشاره به انتقاداتی که از موسسه تحقیقات، ثبت و گواهی بذر مطرح شد، گفت که این موسسه صرفا مجری قوانین است.

صندوق حمایت از تولیدکنندگان بذر

فرامک عزیز کریمی، مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه ارزش تولیدات بذر در کشور به 12 هزار میلیارد ریال ‌می‌رسد، گفت: بیش از 80 درصد نیاز غذایی کشور در داخل تولید ‌می‌شود. به دنبال ایجاد صندوق بذر برای فعالان این بخش از صندوق حمایت از بخش کشاورزی هستیم، به نحوی که 49 درصد سهام این صندوق متعلق به دولت باشد و 51 درصد سهم آن نیز به بخش خصوصی واگذار شود. همچنین ما به دنبال ان هستیم که 81 میلیارد تومان مطالبات بخش خصوصی از دولت با بدهی آنها به بانک‌ها و دولت تهاتر شود.

 محمود امجدیان، نماینده شرکت تعاونی تولیدکنندگان بذر استان تهران هم گفت: این مساله در حال ترویج است که کشاورزان از بذر اصلاح شده استفاده کنند در حالی که ارزش بذری جو بسیار پایین است و میزان تولید بذر اصلاح شده جو در سال جاری بسیار اندک بوده است. در واقع بذر جو فراموش شده است.

او نیز خواستار آن شد که صدور مجوز برای تولید و فراوری بذر متناسب با نیاز‌ها باشد.

لطف‌الله سعیدی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق تهران تقویت تعامل تشکل‌های صنفی در حوزه کشاورزی را یک ضرورت دانست و گفت: بخشی از مطالبات بخش کشاورزی در حیطه اختیارات وزارت جهاد کشاورزی نمی‌گنجد مانند امهال تسهیلات بانکی. البته در این زمینه دولت مصوبه‌ای را گذراند و مصوبه دولت با آنچه سازمان برنامه و بودجه ابلاغ کرده، متفاوت است.

او ادامه داد: انتظار این است که اتاق بازرگانی از وزارت جهاد کشاورزی پشتیبانی کند و وزارتخانه برای کاهش فشارهای مالیاتی و بانکی کشاورزان به پشتیبانی نهادی نظیر اتاق نیاز دارد.

حاضران این نشست، همچنین نسبت به ضرورت اعلام به موقع نرخ تضمینی محصولات کشاورزی تاکید کردند. در پایان این نشست، مقرر شد، فعالان حوزه بذر، مشکلات خود را به صورت مکتوب به کمیسیون ارائه کنند تا مورد پیگیری قرار گیرد.