گزارش ایانا از آخرین وضعیت مذاکرات حق‌آبه رود هیرمند
حق‌آبه رود هیرمند به کجا رسید؟
اعضای کمیسیون امنیت ملی: بی‌خبریم
بی‌اطلاعی اعضای کمیسیون امنیت ملی از آخرین نتایج مذاکرات ایران و افغانستان بر سر حق‌آبه رود هیرمند از جمله سوالاتی است که نمایندگان این کمیسیون باید به آن پاسخ دهند.
به گزارش گروه سیاسی ایانا،حق‌آبه رودخانه هیرمند ازجمله موضوعات است که مقامات ایرانی چند سال متوالی است که پیگیر آن هستند اما با تمام تلاش‌ها و رایزنی‌ها هنوز نتوانسته‌اند این حق قانونی را از افغانستان بگیرند.
رودخانه هیرمند با حوزه آبریزی به وسعت ۳۵۰ هزار کیلومترمربع بزرگ‌ترین رود فلات ایران و کشور افغانستان است، این رود با طول قریب به ۱۱۰۰ کیلومتر طولانی‌ترین رود در جنوب آسیا در میان سند و دجله و فرات به شمار می‌آید.
رودخانه هیرمند از کوه‌هایی در شمال غرب کابل سرچشمه می‌گیرد و در مسیر خود زمین‌های که در دو طرف رودخانه قرارگرفته‌اند آبیاری کرده و پس از گذشتن از ریگستان و دشت مارگو به ایران می‌رسد، در هنگام ورود به ایران به دوشاخه تقسیم می‌شود یکی رود پریان مشترک که حدود ۲۰ کیلومتر مرز ایران و افغانستان را شامل می‌شود و سپس به داخل افغانستان دور زده و به هامون پوزک می‌ریزد.
شاخه دیگر هیرمند رود سیستان نام دارد که در ابتدای آن کانال آبگیری چاه نیمه‌ها قرارگرفته است، این رود حدود ۷۰ کیلومتر از عرض دشت سیستان را طی می‌کند و به هامون هیرمند در ایران می‌ریزد.
این در حالی است که در مسیر رودخانه هیرمند در استان هلمند افغانستان سد کجکی با ظرفیت ۱۸۰۰ میلیون مترمکعب ساخته‌شده است، ساخت این سد و آبگیری زیاد افغان‌ها موجب شده است پیش از رسیدن آب رودخانه هیرمند به ایران آب این رودخانه به‌شدت کاهش یابد.
متأسفانه در سال‌های اخیر ورود آب رودخانه هیرمند به کشور بسیار کم شده است، کاهش آب رودخانه هیرمند آن‌قدر چشمگیر است که کم‌آبی در استان سیستان و بلوچستان بی داد می‌کند.
گرچه مقامات ایرانی معتقدند آب رودخانه هیرمند حق مردم سیستان و بلوچستان است و باید هر چه زودتر برای احقاق حق مردم اقدامی انجام داد، اما واقعیت آن است که بعد از گذشت چندین سال از این موضوع هنوز اقدامی اساسی صورت نگرفته و هرروز شاهد خشک‌سالی سیستان و بلوچستان و مهاجرت مرزنشینان به پایتخت و دیگر استان‌های کشور هستیم.
در روزهای ابتدایی این عهدشکنی مقامات افغانی تأکید داشتند: افغانستان به‌طور کامل به معاهده‌ای که در سال ۱۳۵۱ بین امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران و موسی شفیق، نخست‌وزیر وقت افغانستان امضا شد، پایبند است؛ اما چند روز بعد یک عضو مجلس نمایندگان افغانستان، بیان کرد که کشور افغانستان به آب رودخانه هیرمند نیاز دارد و باید در معاهده ۱۳۵۱ تجدیدنظر کند.
این تغییر موضع نشان از آن داشت که سیاست مسئولان کشور افغانستان، درباره حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند پر از تناقض و اشکال است و مسئولان کشور باید مراقب تغییر مواضع مسئولان افغانی باشند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز در گزارشی با عنوان «منابع آب دشت سیستان» با بررسی تاریخچه رژیم حقوقی رود هیرمند و تبیین معاهدات منعقده پیشین میان ایران و افغانستان برای استفاده از آب این رود، اعلام کرد: درمجموع شرایط برای جمهوری اسلامی ایران در استفاده از حق‌آبه رود هیرمند عادلانه نیست.
در این گزارش آمده است هم‌اکنون معاهده سال ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان جاری و حاکم است، اما این معاهده باوجود داشتن ضعف‌ها و کاستی‌های فراوان و باوجود اینکه در بسیاری موارد به ضرر ایران است، به‌درستی از سوی مقام‌های کشور افغانستان اجرا نمی‌شود و در عمل دولت ایران حتی به حقوق مندرج در این معاهده نیز دست نمی‌یابد.
بر اساس این گزارش، در معاهده مذکور میزان حق‌آبه ایران از رود هیرمند در سال‌های نرمال و بالاتر تنها ۲۶ مترمکعب در ثانیه است، این در حالی است که میزان نیاز منطقه سیستان به آب اعم از شرب، صنعتی، خدماتی، تولیدی و کشاورزی در طول یک سال در حدود ۱.۸ تا دو میلیارد مترمکعب است.
در همان سال‌های ابتدای ندادن حق‌آبه ایران بود که احمدعلی کیخا نماینده مردم زابل و زهک با انتقاد از مواضع و سیاست‌های کشور افغانستان درباره حق‌آبه سیستان از رودخانه هیرمند، تأکید کرد: هم‌اکنون کشور افغانستان هر مترمکعب آب مازاد رودخانه هیرمند را حدود یک دلار به ایران می‌فروشد که این موضوع بسیار ناعادلانه است.
محمدجواد ظریف نیز در نشست علنی در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به سؤال دهمرده نماینده مردم زابل درباره اینکه چرا تاکنون در رابطه با حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند در افغانستان اقدام جدی و لازم به عمل نیامده، گفت: موضوع حق‌آبه هیرمند موضوعی ملی بوده و مربوط به یک استان نیست و سالها بحث حق‌آبه ایران از هیرمند و هریررود بین ایران و افغانستان مطرح بوده و در سال 1351 پس از ده‌ها سال مذاکره منجر به نتیجه و انعقاد قرارداد شده است.
وزیر امور خارجه کشورمان بابیان اینکه تاکنون 16 جلسه ویژه برای بحث حق‌آبه هیرمند برگزارشده است، افزود: رئیس‌جمهور در مذاکراتی که با طرف افغان داشته، این موضوع را پیگیری کردند، البته مشکل آب کشور و سیستان و بلوچستان تنها از طریق حق‌آبه حل‌شدنی نیست.
او بابیان اینکه وزارت امور خارجه پیگیری‌های ویژه‌ای درزمینهٔ حق‌آبه هیرمند داشته است، ادامه داد: در سفری که سال گذشته به افغانستان داشتم با آقای اشرف غنی رئیس‌جمهور این کشور توافق شد که کمیته‌های پنجگانه برای وضعیت‌ها و حوزه‌های مختلف تعریف شود و حوزه‌های متنوع در یک بسته دیده شود که یکی از موضوعات اصلی آن حق‌آبه هامون بود.
ظریف با تأکید بر اینکه از 5 کمیته مذکور تاکنون 3 کمیته به نتیجه رسیده است، یادآور شد: یکی از کمیته‌هایی که در آن به جمع‌بندی رسیده‌ایم، کمیته آب بوده که این کمیته به ریاست آقای عراقچی تشکیل‌شده و منتظر نتایج دو کمیته دیگر هستیم.
این عضو کابینه دولت دوازدهم بابیان اینکه طرف افغان در حوزه هیرمند تعهد کرده که حق‌السهم ایران رعایت شود، افزود: در حوزه هامون نیز افغانستان تعهد کرده که آب هامون تأمین شود. همچنین در حوزه هریررود برای نخستین بار تفاهماتی صورت گرفته و در حال حاضر به سمت رژیم حقوقی برای هریررود حرکت می‌کنیم.
او با اشاره به اینکه دو یادداشت اعتراض برای کشور افغانستان در خصوص حق‌آبه هیرمند در اسفند و فروردین‌ماه بر اساس توافقات سال 51 ارسال‌شده است، ادامه داد: سفیر افغانستان در این راستا به وزارت امور خارجه دعوت و مواضع جمهوری اسلامی ایران دراین‌باره به وی اعلام‌شده است.
وزیر امور خارجه بابیان اینکه یک مسیر دیگر برای حق‌آبه هامون می‌توان در نظر گرفت که این مسیر عمل متقابل است، اظهار داشت: در این راستا می‌توان سختگیری‌هایی در برخی حوزه‌ها در ارتباط با کشور افغانستان داشت، البته روابط ایران و افغانستان همواره برادرانه و دوستانه بوده است.
این عضو کابینه دولت دوازدهم تصریح کرد: از دولت افغانستان خواسته می‌شود که حق‌آبه این رودها تأمین شود تا ایران و نیازهای قانون جمهوری اسلامی ایران موردتوجه قرار گیرد تا اقدام متقابلی صورت نگیرد.
پس از چند ماه او با حضور در برنامه حال خورشید در خصوص اقدامات انجام‌شده در این حوزه گفت: وزارت نیرو مسئولیت کمیساریای آب را دارد. به نتیجه می‌رسد ولی زمان‌بر است. در سال 1351 یک‌بار به نتیجه رسیدند و یک‌بار دیگر هم می‌تواند به نتیجه برسد.
حال سؤال این است چرا باید برای معاهده‌ای که یک‌بار در سال 1351 به نتیجه رسیده‌ایم و معاهده‌ای رسمی و قانونی است و طرف افغانی آن را نقض کرده دوباره به‌پای میز مذاکره برویم و با قوانین جدید بر سر همین موضوع به توافق برسیم.
آیا از منظر قانونی امکان شکایت و پیگیری موضوع از مراجع بین‌المللی وجود ندارد تا بتوانیم حق‌آبه ای که بر سر آن توافق شده و حق قانونی ایران است را بعد از گذشت چندین سال نتوانیم بگیریم؟
بعد از صحبت‌های ظریف در برنامه تلویزیونی بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه به خبرنگاران گفت: درزمینهٔ کمیته آب بین ایران و افغانستان تا حد زیادی به انتهای کار رسیده‌ایم و مراحل پایانی را طی می‌کنیم.
او بابیان اینکه بحث آب و موضوع هیرمند همیشه بین مقامات دو کشور مطرح بوده گفت: در حسن نیتی که وجود داشته و در کنار ۴ کمیته، کمیته آب هم تشکیل‌شده است.
قاسمی تأکید کرد: اتفاق جدیدی صورت نگرفته و مسئله خاصی به وجود نیامده جز شیطنت کانون‌هایی که علاقه‌مندند روابط ایران و افغانستان را با مشکلاتی مواجه کنند چه در بحث آب و چه مسائل دیگر. روابط ما در حوزه آب روبه‌جلو بوده و امیدوارم با به انتها رسیدن کار این کمیته تا حدودی از این فضاسازی‌ها جلوگیری و این موضوع خاتمه یابد.
صفاری نطنزی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در گفتگو با ایانا در این خصوص گفت: بحث رودخانه‌های مرزی از مواردی بوده است که به آن توجه شده است که متأسفانه آن‌هم در سال‌های اخیر با توجه به اینکه کشورهای همسایه بر روی آب‌های مرزی کنترل داشته‌اند، ما را دچار مشکل کرد. حتی ما نتوانسته‌ایم حق قانونی خودمان را از افغان‌ها در خصوص حق‌آبه رود هیرمند بگیریم. این تنها حق‌آبه قانونی ایران است که افغان‌ها نیز آن را پذیرفته‌اند و سند امضا کرده‌اند اما افغان‌ها به بهانه کمبود آب از دادن آن امتناع می‌کنند.
عضو کمیسیون امنیت ملی با اشاره به نتیجه‌بخش بودن مذاکرات در این خصوص می‌گوید: به لحاظ حقوقی در حوزه هیرمند پیشرفت داشته‌ایم و در آخرین گفتگوهایی که با افغانی‌ها داشته‌ایم، حق‌آبه ما را پذیرفته‌اند اما کاهش میزان بارندگی و حجم آبی که در سرچشمه‌های هیرمند است نمی‌تواند حق‌آبه امسال ما را تأمین کند.
او وزارت نیرو را مسئول پیگیری موضوع خواند و گفت: اما مذاکرات را وزارت خارجه هم پیگیری می‌کند و در هر نشست مشترک بین ایران و افغانستان بحث حق‌آبه هیرمند جز محورهای مذاکرات بوده است. گرچه تا چند وقت پیش زیر بار نمی‌رفتند و در سال گذشته و پس از چند دور مذاکره، پذیرفته‌اند که در شرایط عادی حق‌آبه ایران نیز تأمین شود.
حسینعلی شهریاری، نماینده استان سیستان و بلوچستان نیز در پاسخ به پرسش خبرنگار ایانا مبنی بر اینکه مذاکرات ایران و افغانستان در خصوص حق‌آبه رود هیرمند گفت: «اصلاً مگر مذاکره‌ای وجود داشته است که به نتیجه برسد؟»
کسی که چنین خبری را مطرح کرده است اخبار کذب داده است چراکه من که نماینده این استان هستم، از این مذاکرات اطلاعی ندارم.
او در خصوص اقدامات خود برای این حق‌آبه به ایانا گفت: ما در حال پیگیری این موضوع هستیم و ان‌شاءالله به نتیجه که رسید اعلام می‌کنیم.
اما نماینده دیگر این استان احمدعلی کیخا به ایانا می‌گوید: در آخرین تصمیمی که گرفته‌شده بود قرار بود 5 کارگروه بین دو کشور تشکیل شوند که یکی از این 5 کارگروه مربوط به آب بوده است که آقای عراقچی نیز رئیس این کمیته بوده است که مذاکرات مقدماتی در این خصوص انجام‌شده است اما هنوز به نتیجه نرسیده و اجرایی نشده است.
برای اطمینان از روند مذاکرات از سوی آقای عراقچی به سراغ کمیسیون امنیت ملی رفتیم تا باقی ماجرا را از آن‌ها بشنویم اما حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی آقای نوریان را مسئول پاسخگویی به موضوع دانستند و پاسخی به ایانا ندادند.
پس از پیگیری‌های صورت گرفته از سوی خبرنگار پارلمانی ایانا برای گفتگو با اردشیر نوریان، او در پاسخی مکتوب (پیامکی) به ایانا مبنی بر آخرین مذاکرات ایران و افغانستان بر سر حق‌آبه رود هیرمند گفت: من در جریان نیستم و اخیراً این موضوع جلسه‌ای نداشته است.
نوریان نیز پس‌ازاین پاسخ کوتاه توپ را به زمین محمدمهدی برومندی رئیس کمیته امنیت آب انداخت و گفت: مهندس برومندی رئیس کمیته است.
سؤالی که اینجا پیش می‌آید بی‌اطلاعی اعضای کمیسیون امنیت ملی از موضوع مهمی چون مذاکرات انجام‌شده در خصوص حق‌آبه رود هیرمند و نتیجه مذاکرات با افغانستان است. آیا نباید این اعضا از آخرین وضعیت نتایج و بررسی‌های این کمیته باخبر باشند؟ چه کسی باید پاسخگو باشد؟
از اظهارنظرهای مسئولان می‌توان دریافت که به‌طور حتم حق ایران از رودخانه هیرمند ازسوی کشور افغانستان زیر پا گذاشته‌شده است.
پدید‌آورنده: فاطمه سادات نجفیان
دیدگاه تان را بنویسید