«کشاورزی»، سیبل ایده آل تلویزیون در بحران خشکسالی؟!

تنگنایی که مدتهاست کارشناسان از عواقب آتی سهمگین و نگران کننده آن در چالش های زیست محیطی، داد سخن می دهند.

دوشنبه شب گذشته شبکه سوم سیما در باکس پربیننده ای اقدام به پخش قسمتی از مجموعه مستند «عاصی» کرد.

بخشی از یک شبه تریلوژی درباره بحران آب به کارگردانی علیرضا دهقان که حاوی صحنه ها و اطلاعاتی تکان دهنده درباره بحران خشکسالی و کم آبی در استان کرمان بود. دو قسمت دیگر این مجموعه به همین معضل در استانهای یزد و چهار محال بختیاری می پردازند. 

هرچند این مستند اواخر مرداد ماه امسال از شبکه مستند نیز پخش شده بود، اما بازپخش این دست برنامه های هشداردهنده از یک شبکه شناخته شده و پربیننده، اقدامی لازم و ضروری است.

این قسمت از عاصی نگاهی به وضع بحران آب در کرمان و حفر چاه های عمیق غیرمجاز در این استان دارد.

با این وجود به نظر می رسد سازندگان این مستند در کنار دغدغه های قابل احترامی که در قبال مقوله بحران آب دارند، از خلا نوعی نگاه همه جانبه به این مسئله رنج برده یا گرفتار نوعی جهت گیری در انعکاس مطالب شده اند. 

تاکید های مداوم روی اینکه بیش از 90 درصد منابع آبی صرف کشاورزی می شود و القای اینکه در خیلی از موارد بازگشت سرمایه و سودآوری از ناحیه کشاورزی و تولید محصول صورت نمی گیرد و یا مقرون به صرفه نیست،بیش از آنکه برخاسته از واقعگرایی باشد، اجحاف در حق کشاورزان زحمتکش است. همچنین غلبه این دیدگاه در مستند مذکور، تلقی انفعال یا بی مسئولیتی مدیران کشاورزی را در زمینه مدیریت آب تداعی می کند؛ حال آنکه هیچ صحبتی از متولی اصلی مدیریت آب به میان نمی آید. در واقع معاونت مدیریت منابع آب در وزارت نیرو به عنوان متولی اصلی در این حوزه، گویی هیچ کارکردی در استدلالهای متن نریشن این مستند برای برنامه ریزی جهت مصرف بهینه آب ندارد. گرچه نباید فراموش کرد مسئولان کشاورزی نیز به نوبه خود مسئولیتهایی در همکاری با کشاورزان در جهت ایجاد بستر برای فعالیت بهتر دارند.

با این حال در زمینه یافتن راهکار برای حل بحران آب، آن هم در کشوری که با انواع و اقسام تحریم ها و محرومیتها دست و پنجه نرم می کند و در عین حال، از بخش کشاورزی و صنعت آن مدام توقع خودکفایی می رود، غلبه این دیدگاه غیرعادلانه و کمتر واقعگرایانه، منطقی نیست.

نباید از نظر دور داشت وقتی از میان 400 میلیارد مترمکعب نزولات طی سال در ایران، تنها  130 میلیارد متر مکعب آب در سال قابل دسترسی و استفاده است، بخش کشاورزی ناگزیر از استفاده حداکثری از این مقدار برای کشت محصولاتی است که برخی از آنها جنبه استراتژیک دارند.

البته مستند عاصی در قسمت اخیری که روی آنتن رفت، از نکات مهمی همچون سدسازی های غیرکارشناسی و حفر چندصد هزار حلقه چاه غیرمجاز توسط کشاورزان و برخی سودجویان هم سخن گفت. سدسازیهایی که حقابه تالاب ها را نادیده می گیرند و منجر به خشکی بسیاری از دریاچه ها و رودخانه ها شده اند و حفاری های غیرمجازی که به منابع تجدید پذیر، دست درازی های بیش از اندازه داشته اند. مباحثی که همچنان مبتلابه کشور هستندو مسئولان مربوطه، اگر اندک دغدغه و حس وظیفه شناسی دارند، باید روی آن تمرکز جدی داشته باشند. 

در این میان به نظر این مستند در ذکر برخی واقعیت ها نیز دچار محدودیت های اجباری یا نگفتنهای تعمدی بوده است. از جمله اینکه مسئولان کشاورزی در مناطقی از کشور از جمله همین کرمان، یا استانهایی مثل بوشهر یا سیستان و بلوچستان با توجیه و اهرم «کمبود آب»، نمی توانند کشاورزان را به دلایل مختلف، از مسائل امنیتی گرفته تا ابعاد اجتماعی، از کار منع کنند.

از سوی دیگر این مستند با وجود ارزشهای خطیر سوژه ای که  به آن پرداخته دچار کاستی هایی در ساخت نیز هست.عدم توالی و آشفتگی های روایی، تصاویر و قاب بندی های بعضا ناشیانه یا مغایر با کلیت اثر، ارائه اطلاعات گنگ یا نامتناسب با تصاویر بویژه در بخش مربوط به اعتراضات اهالی منطقه به پلمب چاه های غیرمجاز، کپشن های معمولی و ناقص، و ... به عنوان اشکالات این مستند قابل بررسی و نقد است.

با این وصف باید به عملکرد مدیران تلویزیون در پرداختن به چنین مسائل استراتژیک و مهمی بویژه در برهه حساس حاضر، آفرین گفت و در عین حال از آنان خواست با موضع منصفانه تری به استقبال این سوژه ها بروند. موضعی که به خلق اثری منطقی تر و واقعگرایانه تری منتهی شود و ذهنیت نادرست به تماشاگرانش ندهد.