با سیاست های آبی افغانستان چه کنیم؟

ولی ایران بارها اعلام کرده است که افغانستان با احداث سدها در بالادست رود و عدم نظارت دقیق بر مسیر رودخانه نتوانسته به تعهدات خود عمل کند. افغانستان اما مدعی است با تکمیل سد کمال خان و اندازه گیری سطح آب در نزدیکی مرز ایران تضمین میکند حقآبه ایران بدون ضایع شدن آب به ایران برسد. با این وجود کاهش سطح آب هیرمند پیامدهای زیان بار زیست محیطی و کشاورزی در پایین دست رودخانه و دشت سیستان ایجاد کرده است و نامنی غذایی و مهاجرت گسترده مردم این منطقه را سبب شده است.

حسن روحانی رئیس جمهوری در خرداد ۹۶ و در کنفرانس بین المللی مقابله با ریزگردها در جمع نمایندگان سازمان ملل و مقاماتی از کشورهای همسایه بر رویکرد همکاری و مدیریت مشترک منابع آبی برای مواجهه با پیامدهای زیان بار محیط زیستی و خشکسالی تاکید داشت. سیاست برد- برد که وام گرفته از دیپلماسی هسته ای ایران بود، در مسئله رودخانه مرزی هیرمند و نگرانی ها برای تالاب هامون توسط عالی ترین مقام اجرایی کشوربه کار گرفته شد. این سیاست را میتوان با توجه به موقعیت پایین دستی ایران در حوزه آبی هیرمند و هریررود و در نگاه هیدرو-هژمونیک تفسیر و تحلیل کرد..

خواست ایران در موضوع هیرمند، اجرای کامل قرارداد ۱۳۵۲، نظارت موثر دولت افغانستان و انتقال بدون مشکل حقآبه هیرمند است. موضوعی که به دو دلیل آنچنان که باید در سالهای اخیر اجرایی نشده است. اول اینکه دولت افغانستان با احداث سد کمال خان و سد بخش آباد بر مقدار حقابه ایران تاثیر منفی گذاشته و موجب تنش در روابط دو کشور شده است - هرچند که این سد علارغم اینکه گذشت سالها از ساخت آن به دلیل همین تنش ها هنوز به بهره برداری نرسیده است- دوم ، ایجاد کانال های غیرقانونی و انحراف آب رودخانه هیرمند به زمین های کشت خشخاش بر جریان اصلی آب تاثیرگذاشته و میزان آب دریافتی دشت سیستان را چنان کاهش داده که اکنون با خشکی تالاب هامون مواجه هستیم.

نیازهای آبی سیستان و بلوچستان به گونه ای است که دولت ایران گاهی با زبان تهدید و گاه با اقناع، مطالبه ی جدی خود را بر تامین حقآبه هیرمند متمرکز کرده است. علاوه بر کمیسیون مشترک با افغانستان، دفتر مدیریت مشترک رودخانه های مرزی نیز فعال شده که دستیابی به یک مدیریت مشترک را ممکن سازند.

علارغم حساسیت های امنیتی در هر دو کشور نسبت به بازنگری در قرارداد هلمند ، افغانستان با نگرانی از قدرت نامتقارن و ضعف دیپلماسی اش چندان علاقه ی به ورود به مذاکرات دوجانبه یا چندجانبه با ایران نداشته است.

علاوه بر این از آنجا که سیاست ملی آب در افغانستان تعریف و تدوین نشده است، بحث سرازیر شدن یازده رودخانه آب شیرین افغانستان به کشور های همسایه همچنان در این کشور جنجال برانگیز است. شاید به همین دلیل رییس جمهوری افغانستان قبلا در این مورد اظهار نظر کرده و به صراحت گفته بود که به هیچ فرد یا کشوری اجازه نمی دهد در امور مهار آب های افغانستان دخالت کنند. علی احمد عثمانی وزیر انرژی و آب افغانستان نیز به ابراز نظر پرداخته و گفته است که هیچگاه در مورد آب های افغانستان با ایران گفتگو نخواهد کرد. وی دست بالا گرفته و ایران را به آسیب رساندن به مرزهای افغانستان متهم می کند.

البته دیپلماسی آب وزارت امور در این خصوص ابتکاراتی داشته است. نمونه آن برگزاری 16 جلسه ویژه در زمینه حقابه هیرمند بوده است که جواد ظریف وزیر امورخارجه ایران گفته که ایران مذاکراتی در این خصوص با افغانستان داشته است.

ظریف  با اشاره به اینکه دو یادداشت اعتراض برای کشور افغانستان درخصوص حقابه هیرمند در سال گذشته براساس توافقات سال 51 ارسال شده است ، گفت: سفیر افغانستان در این راستا به وزارت امور خارجه دعوت و مواضع جمهوری اسلامی ایران در این باره به وی اعلام شده است.  

مذاکرات با افغانستان درباره حق ابه رود هیرمند در حالی در جریان است و هنوز به نتیجه نرسیده است که بحران بی آبی در سیستان و بلوچستان تنها به نابودی بخش کشاورزی و دامداری بسنده نکرده و حتی به معیشت روزانه مردم نیز آسیب وارده کرده است.

در این میان هنوز مشخص نیست که وزارت نیرو به عنوان متولی نخست مدیریت و تامین آب در کشور در مذاکرات با کشورهای همسایه نظیر افغانستانی چه نقشی برعهده دارد و تا کنون چه دستاورد هایی داشته است؟