سهم 25 درصدی عشایر از تولید گوشت قرمز

نحوه و شیوه زندگی عشایر در طول سال‌های گذشته تغییرات زیادی کرده است. تغییراتی که برخی از آنها محصول تغییر در محیط زیست و برخی از آنها حاصل آمدن فناوری و مدرن شدن زندگی است. اما با این همه اصل زندگی عشایر که سازگاری و همخوانی با طبیعت است همچنان حفظ شده است. اما برای بهبود و کاهش چالش‌های جدید لازم است هماهنگی‌های بیشتری لازم است. یکی از وظایف سازمان امور عشایری همین موضوع است یعنی پایش و رصد زندگی عشایر علاوه بر آن نیاز سنجی و هماهنگی بین بخش‌ها به منظور بهبود زندگی عشایر است. سازمان امور عشایر سعی کرده در این سال‌ها تاثیر بر تمامی وجوه زندگی عشایر تاثیر بگذارد و از تمامی بخش‌های آن را بهبود ببخشد و در عین حال بقیه نهادها و حتی افشار جامعه را با ویژگی‌ها و خواست‌های این بخش آشنا کند. مهندس کرمعلی قندالی رئیس سازمان امور عشایر کشور در جریان بازدید از خبرگزاری ایانا بخش‌هایی از تلاش‌ها را بازگو می‌کند.

- آیا نقشه‌ای از پراکندگی‌های عشایر و آمارهای جمعیتی وجود دارد؟

بله، وجود دارد. در حال حاضر سامانه‌ای وجود دارد که هم پایگاه اطلاعاتی است و هم پراکنش جمعیت عشایر را پایش کرده و بررسی می‌کند. یکی از سازمان‌هایی که به خوبی توانسته این نقشه و پراکنش را در سامانه اصلی وزارت جهاد متمرکز کند سازمان امور عشایر است. چون سال 1371 واحدی به نام طرح و توسعه تاسیس شد که کمی بعد تبدیل به اداره کل مطالعات شد. بخش‌های مختلف برنامه‌ریزی برایش تعریف شد، مانند سامانه عرفی، زیست بوم و.... که هر کدام از این بخش‌ها جغرافیا و اطلاعات خاص خودش را دارد. حال با توجه به این اطلاعات تخصصی هر بخش آن را تفکیک کردیم. ممکن است که از نظر تعداد بهره‌بردار تغییرات جزیی ثبت نشود یا ثبتش زمان‌بر شود اما از نظر اقلیمی و جغرافیایی تغییرات خاصی ایجاد نشده است.

- تغییرات اقلیمی در بخش عشایر اهمیت داشته و تأثیر زیادی روی نحوه پراکندگی و ساماندهی عشایر گذاشته است. در این حوزه اتفاقی افتاده است؟ برای ساماندهی این اتفاقات یا چالش‌های جدید یا پروسه‌های جدید، ساماندهی داشتید یا پیگیری انجام شده، چه موضوعاتی در اولویت سازمان امور عشایر است؟

شاخصه اصلی زندگی عشایر کوچ است بنابراین فلسفه زندگی عشایر تطابق با زیست‌محیط دارد. زمان گرما می‌آیند در ارتفاعات و برای سرما می‌روند به قشلاق، زندگی عشایر نوعی سازگاری با مباحث زیست‌محیطی است. هرچند که تغییرات اقلیمی در حال حاضر در ایران و در تمام دنیا رخ داده است.

فکر می‌کنم اتفاقاتی که افتاد و تغییراتی که در زندگی عشایر و کوچ رخ داده تا حدودی زندگی را برای عشایر متفاوت کرده است. تا پیش از این کوچ‌ها سنتی بوده و الان مکانیزه است. استفاده از خودروهای سواری و حتی تراکتورها در جابه‌جایی و کوچ و با این ابزار‌ها می‌گوییم کوچ مکانیزه شده است. البته پیش نیاز کوچ مکانیزه زیرساخت‌هایی ست که ایجاد شده و بدون خطوط ارتباطی، معنا پیدا نمی‌کرد. زیرساخت‌ها یکی خطوط ارتباطی است، که حدود 66 هزار کیلومتر راه داریم. این راه‌ها به شیوه تارعنکبوتی از نقاط مختلف به یک سامانه مشخص می‌رسد.

در حوزه برخی الزامات مثل آب، با توجه به شرایط پیش‌آمده اصلاح و مرمت منابع آبی، برای تامین آب شرب بهداشتی و بهره‌وری در اولویت است. با توجه به شرایط اقلیمی مرمت منابع آبی به شیوه شبکه‌ای نیز انجام می‌شود. در برخی موارد هم آب را از طریق همین شبکه به جایی که امکان اسکان وجود دارد منتقل می‌کنیم.   

- در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات زیست محیطی بحران‌های جغرافیایی و محلی زیادی بروز کرده‌اند برای مقابله با این بحران‌ها کاری انجام شده است؟

ما سعی (اصرار) داریم با همه تغییراتی که رخ داده عشایر به نوعی تطابق با محیط زیست داشته باشند تا به نوعی بتوانیم با بحران‌های موجود مقابله کنیم یا از بحران‌های در حال اتفاق جلوگیری کنیم. در حوزه کالا و خدمات هم به طور تقریبی همه تشکل‌های ما در سامانه‌های عرفی حضور پیدا می‌کنند، تا بتوانند برخی ملزومات مانند منابع تامین انرژی‌ مانند کپسول گاز به‌عنوان ابزار تأمین انرژی برای جلوگیری از تخریب محیط زیست به دست بهره‌برداران برسانند. در مورد انرژهای پاک مانند انرژی خورشیدی با جدیت به دنبال محقق شدن آن هستیم. علاوه بر این موضوع توانمندسازی عشایر به طور منظم و با برنامه‌ریزی  دنبال می‌شود. اگر نتوانیم عشایر را توانمند کنیم، زیرساخت‌ها و خدمات و هر آنچه که برای بهبود وضعیت عشایر انجام شده هم با مشکلات روبه‌رو می‌شود.

موضوع مهم دیگر در بخش توانمند سازی، بحث آموزش است. با توجه به خلاءهایی که وجود دارد، بحث آموزش جامعه عشایری و آموزش اعضای تشکل‌ها که به‌صورت برنامه‌ریزی شده انجام می‌شود. دراین باره سال 93، هم طرحی در هیات دولت مصوب شد با عنوان «طرح ویژه ارتقای سطح سواد، دانش و مهارت» مختص جامعه عشایری تهیه و با حضور 16 دستگاه تا سال 95 در هیأت دولت مصوب شد و الان هم ابلاغ شد. بیشتر این بخش که ترویج است، مختص وزارت جهاد کشاورزی است که برشی را سالانه مشخص کردند تا آنجا که می‌دانم 440 هزار نفر در یک برنامه پنج‌ساله باید انجام دهند. مقدماتش انجام شده و در سال اول حدود 30 هزار نفر آموزش دیده‌اند.

در حوزه سواد رسمی که همان مقاطع تحصیلی مختلف است، آنجا الزاماتی برای دستگاه‌ها فراهم شد که بتوانند از نظر شاخص زمان هرچند خیلی جهش خوبی اتفاق افتاد، اما به لحاظ عناصر روستا و شهر حدود 20 درصد بود. سطح سواد در شهر و روستا 90 درصد است، اما در روستا 70 درصد است. حال قرار است این برنامه آموزش این شکاف 20 درصدی سطح سواد را کاهش دهد. بخش دیگر از این آموزش مربوط به مهارت آموزی است که در حوزه وزارت کار و آموزش فنی و حرفه‌ای مطرح می‌شود. پیگیر اجرا هستیم تا مقدمات فراهم شود.

- برای توانمند سازی عشایر به ابعاد دیگر یعنی موضوعات فرهنگی نیز توجهی شده است؟

در حوزه توانمندسازی بحث فرهنگی به‌معنای عام و با همه شاخص‌های آن در نظر می‌گیریم. خوشبختانه این طرح تصویب و ابلاغ شد که آن هم همه حوزه‌های فرهنگی از صدا و سیما، وزارت ارشاد که مجری این طرح است، چه مؤسسات مذهبی تا وزارت ورزش و تمام دستگاه‌ها در جهت فرهنگ‌سازی و توانمندسازی است. این اتفاق آینده خوبی را برای این طرح ترسیم کرد. حال اگر همه دستگاه‌ها به کمک بیایند، می‌توان با استفاده از ابزارهای مختلف و امکانات دستگاه‌های دیگر چالش‌های موجود و عقب‌ماندگی‌ها در بحث توانمندسازی را جبران کنیم. بخش زیادی از توانمندسازی تطابق با همین تغییرات است.

- در بخش اقتصادی هم فعالیتی شده، هماهنگی وجود دارد؟

بخشی از توانمندسازی بخش اقتصاد و اجتماعی و فرهنگی است. البته سازمان امور عشایر بیشتر در بخش تولید و اقتصاد فعال است. به دلیل اینکه در حوزه‌های غیراقتصادی نهادهای مربوطه دیگری هم فعالیت دارند. در بخش تولید و اقتصاد تلاش و تمرکز ما بر تولید و فرآوری دام است مانند مواد پروتئینی مثل گوشت و مواد لبنی و سایر فرآورده‌هایی که در حوزه دام است. ایجاد زنجیره تولید گوشت قرمز یک تحول درست و  مستند به قانون است.

(بند (ب) ماده 52 قانون احکام دائمی) در این قانون یک درصد از منابع ورودی به صندوق توسعه را به عشایر اختصاص می‌دهند که حدود 200 میلیارد تومان در سال است و به عنوان تسهیلات سرمایه در گردش اعطا می‌شود. این طرح محوری و قانونی است که اعتبارات آن همیشه وجود دارد و مستمر است. در همین راستا بحث زنجیره تولید گیاهان دارویی را پیگیری می‌کنیم که هم‌گام با سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی است. سعی می‌کنیم فرآیند این کار یعنی زمان کاشت، داشت، برداشت، عرضه به بازار و همه جوانب آن (زنجیره تولید) دقیق و مشخص باشد.

بخش دیگر توانمند سازی، تقویت تشکل‌ها است. حدود 219 اتحادیه و تعاونی عشایری داریم. حدود 310 تعاونی خرد زنان عشایری داریم به‌علاوه بر اینها صندوق توسعه کشاورزی عشایر است. این ابزارها بهترین ابزار اجرایی عملیاتی هستند. صندوق توسعه کشاورزی عشایر حدود 50 میلیارد تومان سرمایه دارد. این تشکل‌ها در کل کشور حضور دارند و با سرمایه‌ای که در اختیار دارند برای تأمین نهاده‌ها و کالاهای ضروری اقدام می‌کنند.

یک بحث دیگر که بسیار مهم است، بخش عمده‌ای مشارکت مردم است. برای مثال تشکیل و مشارکت در تولید زنجیره گوشت قرمز با مشارکت مردم است. در بین عشایر، به‌دلیل خصلت ساختار بومی و ایلی‌شان استقبال و مشارکت نسبت به سایر جوامع بهتر است. عشایر در تولید زنجیره گوشت قرمز بسیار موثر هستند در حال حاضر 25 درصد تولید گوشت قرمز و 28 درصد از پرورش دام سبک متعلق به عشایر است.

در آخرین گام برای تقویت جایگاه عشایری باید ساختار خود مجموعه سازمان عشایر که باید ارتقا یافته و تقویت می‌شد. با اقدامی که شد خوشبختانه توانستیم مقداری در سطح استان‌ها ارتقاء سطح داشته باشیم. برای این کار تعداد ادارات کل از 12 به حدود 20 اداره افزایش یافت. دو مدیریت و هشت اداره جدید هم در شهرستان‌ها اضافه شد.

البته در حال حاضر با چالش مهم دیگری روبرو هستیم آن هم نیروی انسانی کارآمد است. ظرف سه چهار سال گذشته حدود 800 - 900 نفر از سازمان خارج شدند که برای جذب نیروی جدید با چالش مواجه هستیم و به نظر می‌رسد که وزارت جهاد کشاورزی باید بیشتر از این کمک کند.

- نهادها‌ و وزارتخانه‌های دیگر برای تعامل‌های میان حوزه‌ای با شما چقدر همراه بوده‌اند و کمک کرده‌اند؟

چالش دیگر ما به میدان آوردن همه دستگاه‌ها برای کمک و همکاری است. برای درخواست همیاری دستگاه‌های دیگر، آیین‌نامه ساماندهی مصوب دولت در سال 84 وجود دارد به‌علاوه شورای عالی عشایر در سطح ملی، استانی و شهرستانی نیز وجود دارد. از این ابزار استفاده می‌کنیم تا دستگاه‌ها برای همیاری به وظیفه خود عمل کنند. دستگاه‌ها فکر می‌کنند سازمان عشایر دولت عشایر است! از بهداشت و درمان و مباحث آموزشی و غذا و... این‌ها را از چشم ما می‌بینند. در حالی که ما فقط هماهنگی و نیازسنجی می‌کنیم. اصل ماجرا اینجاست که دستگاه‌ها و نهاد‌های مسئول باید برای ساماندهی همکاری کنند.

کار خوبی که اتفاق افتاد تأمین تسهیلات است. خوشبختانه توانستیم حدود سه سال گذشته 800 میلیارد تومان تسهیلات با شرایط به نسبت آسان در اختیار عشایر قرار دهیم. حدود 50 درصد این تسهیلات به‌صورت قرض‌الحسنه با دوره برگشت پنج ساله و 50 درصد آن هم به عنوان سرمایه درگردش با دوره برگشت یکساله اما با سود 10 تا 15 درصد بوده است. این نوع تسهیلات برای تصحیح و بهبود زنجیره تولید گوشت قرمز، همچنین به جبران خسارت ناشی از خشکسالی کمک کرد.

در چهار یا پنج سال گذشته دولت توجه و کمک بسیاری به بهبود وضع عشایر کرد. در بخش بهبود وضعیت نهاده‌ها وزارت جهاد کشاورزی خیلی کمک کرد. توانستیم ظرف سه سال گذشته حدود 700 هزار تن علوفه به‌صورت یارانه‌دار و مدت‌دار به عشایر بدهیم.

در حوزه تجهیز ناوگان حمل و آبرسانی و ناوگان ستادی در سطح ملی و استانی هم توانستیم اقدام‌هایی انجام دهیم. امیدواریم با قرارداد فاینانس 40 میلیارد تومانی بتوانیم ناوگان و ابزارهای مورد نیاز شامل 90 دستگاه تانکر و 120 دستگاه خودرهای تراک‌دار خریداری می‌شود.

همه این اتفاق‌ها و امور در مجموعه‌ای جمع می‌شود که به آن به طور کلی سامان‌دهی گفته می‌شود. بخشی از این سامان‌دهی وظیفه سازما امور عشایر است و بخشی از آن هم هماهنگی با سازمان‌ها و نهادهای دیگر است.

- اشتغال در حوزه عشایر چقدر به‌طور تخصصی پیگیری شده است، نقش عشایر در توسعه پایدار کشور چقدر است؟

امروز یک میلیون و 200 هزار نفر که شامل 213 هزار خانوار هستند، به‌صورت خودگردان و خوداشتغال، بدون هزینه‌های خیلی بالا کار می‌کنند. در عشایر همه کار می‌کنند و سهم خود را در خانواده و اقتصاد خانوار ایفا می‌کنند، خودشان برای همه اعضای خانوار کار و شغل ایجاد می‌کنند. این موضوع یعنی بیش از یک میلیون به‌طور مستمر وجود دارد. نرخ بیکاری  در عشایر حدود چهار درصد است و این نکته تایید اشتغال پایدار در بین عشایر است. این چهار درصد شامل کسانی هستند که تحصیل کردند و کمتر به مشاغل موجود راضی بودند. آنچه که ما انجام می‌دهیم، دو اصل مهم است یکی حمایت از فرصت‌های شغلی، دیگری ایجاد شغل و تثبیت شغل فعلی است. بخشی از کار ما تثبیت اشتغال و حمایت از فرصت‌های شغلی است که وجود دارد. باید کاری کنیم شرایطی به‌وجود بیاوریم که این 213 هزار خانوار شغل‌شان از دست نرود. بخش دیگر سرریز جمعیت است که بیشتر شامل تحصیل‌کرده‌ها می‌شود و کسانی که به هر دلیلی نمی‌خواهند کار کنند و می‌خواهند اشتغال جدید ایجاد کنند که در حوزه مسئولیت‌های ما نیست.حوزه اول خدمات و تسهیلات و اقداماتی که شده سعی می‌شود ضمن تصویب به نوعی سطح درآمد هم تقویت می‌شود.

در شکل دوم دو سه کار انجام می‌شود. یه بحث پروژه‌های اقتصاد مقاومتی بود که طراحی شد در سازمان و در آنجا به طور کامل مشخص شد که چه کاری باید انجام شود تا برای کسانی که شغل ندارند، شغل ایجاد شود. در ادامه آن همان قانونی که در مجلس مصوب شد که ایجاد و توسعه اشتغال در مناطق مرزی، عشایری و شهرهای کمتر از 10 هزار نفر بود.  این نشان می‌دهد که اشتغال عشایر بسیار مهم است. برای این طرح هفت بخش طراحی شد یک بخش گیاهان دارویی، صنایع دستی، گردشگری عشایری (بوم‌گردی)، ایجاد شرکت‌های مشاوره‌ای فنی (توسط فرزندان خود عشایر) و تکمیل زنجیره تولید، این‌ها طرح‌هایی است که در اشتغال جدید تعریف شده است. ئر حال حاضر نیز مانند سایر استان‌ها عشایر می‌توانند وارد سامانه شوند و برای دریافت تسهیلات ثبت‌نام کنند. پیش‌بینی‌ ما این است که برای ایجاد 30 هزار شغل جدید، حدود یک هزار میلیارد تومان از محل 13 هزار میلیارد تومان  اعتبار اختصاص یافته جذب می‌شود.

- درباره بحث ریزگردها و مشکلاتی که برای ساکنان و عشایر ایجاد کرده؟

ریزگردها که محل مشخص ندارد و هرجا نفوذ می‌کند. هم به شهر می‌رسد و هم به روستا هم به جامعه عشایری می‌رسد. منشاء ریزگردها، بخشی خارجی و بخشی هم داخلی است. در مورد منشاء داخلی کمکی که ما می‌توانیم اینانجام دهیم این است که مردم را آگاه کنیم تا از مراتع کمتر بهره‌برداری کنند و کمک به احیا و اصلاح پوشش گیاهی کنند.  

خسارتی تخمین زده شده و در نظر گرفته‌اند؟

عشایر خیلی در معرض ریزگردها و خساراتش نیستند. ریزگردها در فصل بهار و تابستان است که عشایر در این فصل‌ها بیشتر ییلاقات (ارتفاعات) هستند و کمتر خسارت می‌بینند. از طرفی بیشتر ریزگردهای جنوب در مناطق قشلاقی (مناطق گرم‌تر) داریم که عشایر بیشتر در وقت زمستان آنجا هستند.