تغذیه بازار داخل با استانداردهای صادراتی

جاده چندان پر پیچ و خم نیست، اما آفتاب داغ و آسفالت نرم شده که شروع به پس دادن گرما کرده، بیشتر مشکل ساز است. میانه راه که جاده به سمت نسیم‌شهر جدا می‌شود دیگر نمی‌شود اسمش را جاده یا اتوبان گذاشت. بیشتر نیمه خیابان، نیمه جاده‌ای است که گویا حاشیه شهر کشیده شده و شهر را محصور می‌کند. بین راه و بی‌راه کوچه‌ها از محوطه باز با یک خیابان سر در می‌آوریم که یک طرفش فقط دیوار است و فضای سبز و طرف دیگر هم پر از کامیون‌های سنگین منتظر بار است.

روی نرده‌های در ورودی طرح ساده شده سر یک گاو است، داخل محوطه پر از دستگاه‌های ریز و درشت تصفیه آب و چیزهای دیگر است. بالای استخر کف‌آلود، دستگاهی که با فشار آب استفاده شده را داخل استخر می‌فرستد و با کمی فاصله، آب برای تصفیه بیشتر به مجرای دیگر می‌رود. آب چندان تمیز نیست اما بوی نامطبوعی ندارد و باقی مسیر آب سرپوشیده است. فقط زمانی که در مسیر وزش باد قرار می‌گیریم، بویی شبیه به بوی ترشی و گندم تخمیر شده به مشام می‌رسد که منبع اصلی رایحه باید جای دورتری باشد.

اتاقی که در آن منتظر هستیم، تزئینات زیادی ندارد اما همان‌ تزئینات کم هم بسیار جالب و خاص است. قفسه‌های چوبی پر از مجسمه‌های گاو در انواع مختلف (کاربردهای متفاوت) است. اینجا یکی از مدرن‌ترین مراکز فرآوری و تولید لبنیات است، شرکت «شان دشت» که برندشان به لبنیات «پاژن» معروف است. اتاق محمدرضا همت یکی از اعضای هیات مدیره و نفرات اصلی این مجموعه از جمله اتاق‌ کارهایی است که به درستی فضای واقعی برای کار مهیا شده و مناسب آن است. از پنجره این اتاق بیشتر قسمت‌های محوطه و مجموعه دیده می‌شود.

- از او می‌پرسیم؛ «پاژن» یعنی چه؟

-.... پاژن یا پازن به معنای پیشرو است. البته پازن به نوعی بز در ارتفاعات آذربایجان شرقی هم گفته می‌شود. بزی که با شاخ‌های بلند و پیچیده‌اش پیشرو گله است و با پا بر زمین کوبیدن حریف می‌طلبد.  

این مجموعه از ابتدا فعالیتش در بخش دامداری بوده سابقه فعالیتش به بیش از 40 سال می‌رسد. سابقه‌ای که طول سالیان متمادی تغییر خاصی نکرده. از سنتی به صنعتی رسیده، گسترده شده و به فراوری کلیه محصولات لبنی و مشتقاتش رسیده است البته به خارج از مرزها هم صادر می‌شود.

محمدرضا همت از ابتدای کار و اینکه پدرش این کارگاه را راه‌اندازی کرده می‌گوید. او توضیح می‌دهد: این مجموعه توسط پدرم راه‌اندازی شده و امروز توسط من و برادرم اداره می‌شود. امروز مشکلات برای صنعتی مانند لبنیات همچنان ادامه دارد و شایدم هم هر روز به آن اضافه شود. اما بودن و ماندن در بخش تولید آن این شاخه از تولید جدابیت خاص خودش را دارد. مجموعه‌ای که از تولید روزی 800 کیلو شیر به روزانه 60 تن شیر رسیده است.

او اضافه می‌کند: این شرکت یک واحد دیگر در آبیک هم تاسیس کرده که در مجموع پنج هزار راس دام «گاو» دارد.  در واقع اینجا هم دامپروری است و هم کارخانه فراوری لبنیات است. در منطقه‌ای نزدیک به همین مرکز (حسن‌آباد) یک مجموعه کشت علوفه (یونجه، ذرت، جو، سویا و...) دارد که بخشی از نیاز شرکت از این طریق تامین می‌شود.

در واقع این شرکت دامپروری، فراوری لبنیات و صنایع جانبی مثل کود خشک کنی و بازچرخانی آب و... را نیز در کنار خود دارد. البته این نکات را در کنار این موضوع به یاد داشته باشید که کل کارکنان این مجموعه‌ها به طور مستقیم 550 نفر و غیر مستقیم بیش از 1500 نفر است.

همت عضو هیات مدیره این شرکت از دامداری شروع می‌کند و جالب اینجاست که گاوداری در همین مجموعه چند قدم آن طرف‌تر است اما بوی خاصی از گاوداری نمی‌آید. وقتی از او در این مورد سوال می‌کنیم برای‌مان می‌گوید: اینجا نحوه ساخت سازه محل نگهداری دام‌ها به گونه‌ای است که بیشترین میزان آمونیاک را به سمت بالا هدایت می‌کند و اجازه نمی‌دهد بوی نامطبوع در محوطه پخش شود. در واقع تا چند کیلومتری هم بوی نامطبوع گاوداری وجود ندارد. البته این بویی که به مشام می‌رسد بیشتر مربوط به فراوری ذرت و آماده سازی آن برای دام است.

او توضیح می‌دهد: اینجا شیوه نگهداری گاوها دو نوع است یکی شیوه جدید یا فری استایل که هر گاوی جای خواب جداگانه دارد و محل خورا ک آنها نیز مشخص است. سازه دیگری هم هست که قدیمی‌تر است و به آن شیوه بهاربندی می‌گویند. البته در این روش هم باز جای خواب گاوها مشخص و به دور از استرس‌هاس معمول است.

ردیف کله گاوها بی‌توجه به حضور غریبه‌ها می‌جنبد و بعضی از گاوها با شیطنت غذا را به هوا می‌پاشند. علوفه جلوی گاوها سبز است و به نظر می‌رسد مخلوط خاصی باشد. تکه‌های ذرت از باقی مواد مشخص‌تر است. وقتی از ترکیب مواد یا غذای دام در این مجموعه می‌پرسیم، همت می‌گوید: باتوجه به اینکه این مجموعه یک مجموعه مکانیزه است سعی شده تا شیوه تغذیه با استفاده از برنامه‌ریزی و دقیق باشد. در واقع غذای دام با دستگاه و با توجه به برنامه‌ای که به آن داده می‌شود برای هر بخش از دام‌ها (گوساله‌ها، گاوهای شیری، گاوهای آبستن سنگین و سبک و...) غذای جداگانه‌ای طراحی و تنظیم می‌شود.

او اضافه می‌کند: ما سعی کردیم با طراحی درست جای مناسبی برای نگهداری دام ایجاد کنیم. برای مثال ما غذای دام را در آخور نمی‌ریزیم، چون با توجه سیستم گوارش دام اگر غذا روی زمین نباشد، دام برای خوردن و بلعیدن غذا با مشکل مواجه می‌شود. کیفیت غذا بر روی طعم شیر بسیار تاثیر دارد به همین دلیل هم ما غذای گروه‌های مختلف دام را با دقت کنترل و تهیه می‌کنیم.

در ادامه هم توضیح می‌دهد که حتی تمیز کردن زیر گاوها به صورت مکانیزه و با استفاده از دستگاه در ساعت‌های مشخصی انجام می‌شود. کود جمع‌آوری شده پس از آبگیری برای خشک کردن به قسمت دیگری منتقل می‌شود. آب گرفته شده از کودها نیز تصفیه شده و به سیستم آبیاری داخلی مجموعه باز می‌گردد.

نوبت به حمل شیر به داخل کارخانه می‌رسد. خودروهای متعدد و مختلفی در محوطه وجود دارد به نظر می‌رسد که همه آنها منتظر کالا هستند اما هیچ کدام از این خودروها برای حمل شیر استفاده نمی‌شوند. عضو هیات مدیره شرکت شان‌دشت می‌گوید: با توجه به اینکه فاصه دامداری تا کارخانه فراوری چندان طولانی نیست به جای استفاده از خودروهای حمل، شیر را با لوله به کارخانه می‌فرستیم. ارسال شیر با لوله بار میکروبی را تا زیر هزار کاهش می‌دهد. محصول شیر کارخانه فقط پاستوریزه وهموژنیزه است و ما محصول استریلیزه نداریم.

او اضافه می‌کند: محصول دامداری‌های ما بین 60 تا 70 تن در روز است اما نیاز کارخانه فراوری 250 تن است که مابقی آن خریداری می‌شود. البته این نکته را هم اضافه کنم که ظرفیت اصلی ما بیش از 500 تن است که به دلایل مختلف که مهمترین آنها کمبود سرمایه در گردش، است نمی‌توانیم با ظرفیت کامل تولید کنیم.

تمامی‌ لوله‌ها و بخش‌های فلزی کارخانه از استیل ضد زنگ است. فلزی که در مقابل بخارات سود و اسید و دیگر بخارات مقاوم است. در این کارخانه حتی ظروف محصولات نیز در داخل همین کارخانه تولید می‌شود حتی ظروف نیز بازیافت می‌شود. این مجموعه حتی شبکه حمل و نقل و توزیع مختص به خود را دارد.

همت در مورد سلامت و موضوعاتی مانند افزودن پالم به محصولات لبنی یا تولید محصولات پروبیوتیک یا بدون لاکتوز و.... می‌گوید: افزودن موادی مانند شیرخشک یا پالم در حد مجاز و با مجوز وزارت بهداشت امکان پذیر است اما ما تمامی محصولاتمان را بدون پالم تولید می‌کنیم و اگر محصولی نیاز به افزودن چربی بیشتری داشته باشد از خامه‌های فراوری شده در کارخانه که از شیر گرفتیم استفاده می‌کنیم. حتی از به جای افزودن شیرخشک در محصولاتی که نیاز به ماده خشک دارد، آب شیر را کم می‌کنیم و شیزخشک اضافه نمی‌کنیم.

او اضافه می‌کند: ما در تمامی محصولات تولید شده (چه برای صادرات چه برای استفاده داخلی) آن استانداردها را رعایت می‌کنیم. به همین دلیل هم هیچوقت محصولات لبنی مورد استفاده در خانه را از کارخانه نمی‌بریم بلکه همین محصولات را از مغازه‌های سطح شهر خریداری می‌کنیم. با این کار نحوه توزیع عوامل و بازار محصولات را خودمان نظارت و بررسی می‌کنیم. تمامی مراحل تولید محصولات در این مجموعه به طور کامل مکانیزه بوده و با ابزارهای ‌دقیق مورد سنجش و کنترل قرار می‌گیرد.

وقتی که از سالن بیرون می‌آییم روز از نیمه گذشته و گاوها به خط برای نوبت دوم شیردوشی می‌روند. هوا با وجود آب‌پاشی محوطه خیلی خنک نیست و هوا شرجی شده. هوا آکنده از بوی غذای گاوهاست و صدای خفه موتور از جایی نه چندان می‌آید. هُرم هوای داغ به صورتت می‌چسبد و امانت را می‌برد. از جلوی سالن‌ها که رد می‌شویم هیچ صدایی بیرون نمی‌آید. وقتی در آهنی بزرگ پشت سرمان بسته می‌شود فقط یک جاده جلوی روی‌مان است و درخت‌های یکی در میان سوخته حاشیه جاده و روغن‌هایی که از کامیون‌ها در حاشیه جاده به جا مانده است./