تجارت میلیاردی و مخوف پرندگان مهاجر

سر پرنده را به زیر می‌کشند و آن را بین پاها گره می‌زنند تا اجازه هر حرکتی از او سلب شود. گاه پا در می‌رود و می‌شکند اما چه خیالی است برای شکارچی و مشتری؛ در این شرایط آن‌قدر می‌ماند تا روانه بازار شود و یکی بپسندد که آن شب کباب این گونه در معرض خطر انقراض را داشته باشد. شادگان سال‌هاست که رسم صید سنتی پرنده را فراموش کرده و به‌جای آن دامگاه‌ها و تورهای هوایی جایش را گرفته است.

رضا نیک‌فلک از فعالان محیط‌زیست و حیات‌وحش استان خوزستان دراین‌باره به «ایانا» می‌گوید: عمده حضور پرندگان مهاجر در خوزستان از شهریورماه شروع شده و تا پایان اسفند ادامه دارد.

او درباره شیوه‌های شکار پرندگان در این منطقه عنوان می‌کند: در شادگان ما عمدتاً با شکار از طریق تفنگ و تور هوایی مواجه هستیم درحالی‌که در هورالعظیم عمده شکار به دامگاه‌ها بازمی‌گردد.

چند پرنده در یک تور هوایی اسیر می‌شوند و عموماً از چه گونه‌هایی هستند؟ نیک فلک عنوان می‌کند: در تورهای هوایی انواع پرندگان حرام و حلال‌گوشت شکار می‌شوند که بخشی از آن‌ها شامل گونه‌های در معرض خطر انقراض مانند اردک مرمری، بلوطی و سرحنایی می‌شود. حرام‌گوشت‌هایی مانند باکلان، فلامینگو، حواصیل خاکستری، کاکایی  و کشیم نیز در این تورها به دام می‌افتند.

به گفته این فعال محیط‌زیست در هر دامگاه بین چهار الی پنج نفر کار می‌کنند. او می‌افزاید: دامگاه‌داران دام را داخل آب گذاشته و در آن دانه می‌ریزند. آن‌ها پرنده‌ها را به نشستن در این مکان‌ها عادت می‌دهند و زمانی که پرنده‌ها زیاد شدند، تور را کشیده و گاه تا 500 پرنده را می‌گیرند.  

کشیدن تور و به دنبال آن گیر افتادن پرنده‌ها گرچه غم‌انگیز است، اما تلخ‌تر از آن شیوه ارسال آن‌ها به بازار است. بسیاری از مشتری‌ها نگران هستند که پرنده با سم کشته شده باشند و ازاین‌رو آن‌ها را زنده می‌خواهند. امکان‌پذیری حمل این تعداد پرنده به شکل زنده تلخ‌ترین بخش تجارت پرندگان مهاجر را رقم می‌زند. سر  پرنده را تا جلوی پا خم می‌کنند و آن را با پاها گره می‌زنند. در این فرآیند گاه پاها در می‌روند و می‌شکنند. همه روی‌هم ریخته می‌شوند و روی میز فروش قرار می‌گیرند تا مشتری سر برسد و بپسندد.

نیک‌فلک می‌افزاید: کسانی هم هستند که پرنده را با سم می‌کشند سپس با تفنگ به آن شلیک می‌کنند تا بگویند آن را خودشان کشته‌اند. مشتری هم عموماً باور می‌کند و پرنده مسموم جزئی از برنامه غذایی‌اش می‌شود. غازهای خاکستری از اصلی‌ترین گونه‌هایی هستند که به این شیوه صید می‌شوند و جمعیت آن‌ها رو به انقراض رفته است.

می‌گویند صید و شکار در منطقه برای تأمین معیشت است، آیا این حجم شکار برای تأمین معاش خانواده صورت می‌گیرد؟ این فعال محیط‌زیست عنوان می‌کند: هر دامگاه تا 30 میلیون تومان هزینه دارد بنابراین عنوان معیشت آن‌هم در این حجم صید چندان قابل‌قبول نیست. متأسفانه در سال‌های اخیر حتی کسانی که به شیوه سنتی شکار می‌کردند هم به سمت شکار گسترده رفته و بازار خود را هم گسترش داده‌اند. در برخی موارد هم دامگاه دار کارمند و یا صاحب یک کسب‌وکار دیگر است که خانه و ماشین خود را دارد اما از دامگاه برای تأمین پول بیشتر بهره می‌گیرد.

یکی دو سال پیش در خیابان ماشینی جلوی اتومبیل فرمانده یگان حفاظت خوزستان را گرفت و او را سخت کتک زدند. این امر نشان می‌دهد برخورد با این تجارت چندان هم خالی از خطر نیست. نیک‌فلک دراین‌باره می‌گوید: بازار کیان اهواز دست محلی‌هاست که هوای همدیگر را دارند. ازاین‌رو هر گونه برخوردی با فروشندگان که اغلب زنان هستند با واکنش تند سایرین مواجه می‌شود.

او درعین‌حال برخورد در مبدأ را خواستار شده و بیان می‌کند: باید دامگاه‌ها خشک شوند و به‌جای جمع‌آوری تور، آن‌ها را تخریب کرد. زمانی که مأموران محیط‌زیست تورها را جمع می‌کنند یک کار مقطعی را انجام داده‌اند درحالی‌که تخریب دامگاه راه ریشه‌ای برای حل این مسئله است.

این فعال محیط‌زیست افزایش پرسنل برای حفاظت را راه دیگری برای حفاظت از پرندگان و کاهش شکار دانسته و می‌گوید: یک کانکس در شادگان راه‌اندازی شده اما نیرو کم دارد. درعین‌حال ما نیازمند پاسگاه محیط‌بانی در این منطقه هستیم. در هورالعظیم هم تعداد نیروها به‌قدری کم است که نمی‌توانند حفاظت را به شکل کامل انجام دهند.

او از تالاب بام‌دژ به عنوان یکی از تالاب‌های هدف در شکار پرندگان نام می‌برد که کمتر به آن پرداخته شده و می‌افزاید: محل‌های صید در این استان شامل دامگاه‌ها، تالاب شادگان، هورالعظیم و بام دژ است که وسعت صید در خوزستان را نشان می‌دهد.

اما تنها پرندگان مهاجر نیستند که در خوزستان شکار می‌شوند، گنجشک‌ها و سارها به تعداد فراوان در این منطقه صید می‌شوند. نیک‌فلک می‌گوید: در برخی شهرها غذای محلی با گنجشک و کبوتر دارند و همین امر سبب می‌شود کشتار آن‌ها به غیر از تابستان در سطح گسترده صورت گیرد به‌طوری‌که در یک مرحله شکار بین 500 تا 3500 گنجشک صید می‌شود.

چگونه گنجشک‌ها شکار می‌شوند؟ این فعال محیط‌زیست بیان می‌کند: آن‌ها در دسته‌های بزرگ در نیزارهای اطراف رودخانه می‌خوابند. شکارچیان شب‌هنگام تورهای بزرگ را روی نیزارها پهن می‌کنند و گنجشک‌ها به دام می‌افتند.

به گفته نیک‌فلک گنجشک‌ها کباب شده و سیخ هشت‌تایی آن‌ها بین چهار تا پنج هزار تومان فروخته می‌شود، در برخی مناطق نیز شاهد فروش کیلویی سارها و گنجشک‌ها و همچنین کبوترها هستیم که برای تهیه غذای محلی و یا کباب کردن در بازارهایی مانند کاوه و یا نادری خریداری می‌شوند. البته یک جمعه‌بازار پرنده در مرکز شهر اهواز نیز وجود دارد که در آن انواع پرنده‌های وحشی و حتی گونه‌های حفاظت‌شده به فروش می‌رسند.

او درباره تعداد پرنده‌های بومی و مهاجر که در خوزستان شکار می‌شوند به رقمی بین 800 تا دو میلیون اشاره کرده و می‌گوید: همه پرنده‌های شکار شده وارد بازار نمی‌شوند و بخش عظیمی از آن‌ها در روستاهای اطراف به مصرف می‌رسند که همین امر آمارگیری را با دشوارهای زیادی روبرو کرده است.  

هر پرنده به چه تعداد و با چه قیمتی به فروش می‌رسد؟ جدولی که در ذیل آمده است حجم فروش هر پرنده بر اساس پایش‌های چند ساله‌ای است که رضانیک فلک‌انجام داده است: این پایش نشان می‌دهد با در نظر گرفتن حداقل شکار و قیمت این تجارت بیش از 11 میلیارد و 400 میلیون تومان درآمد ایجاد کرده است.