شیرین تر شدن خودکفایی با گران شدن دلار

چنین واردات بی‌سابقه‎ای در حالی رخ داد که چشم انداز 20 ساله ایران در افق 1404 هجری شمسی، قرار بود کشور را به نخستین جایگاه کشاورزی در خاورمیانه تبدیل کند. اما بی تدبیری­‌ها در دولت نهم و دهم نه تنها ایران را در خودکفایی گندم فلج ساخت بلکه کشور را به اولین وارد کننده قهار گندم در جهان تبدیل کرد.

موضوع واردات گندم آن‌چنان با رشد چشمگیری در دولت محمود احمدی­‌نژاد مواجه شد که در همان چهارماهه ابتدای سال 1388 واردات نسبت به سال قبل از آن 100 درصد رشد کرد. این‌چنین بود که دولت نهم و دهم، رویای تحقق یافته خودکفایی را به باد داد و  این مساله خروج مقدار زیادی ارز را نیز از کشور به دنبال داشت. ارزی که برای وارد کردن گندم مورد نیاز کشور خارج می‌شد و این در شرایطی بود که دولت اصلاحات، کشور را با خودکفایی در تولید گندم به محمود احمدی نژاد تحویل داده بود.

در طول فعالیت دولت محمود احمدی نژاد سالانه پنج تا 6.5 میلیون تن گندم وارد کشور می‌شد، آن هم در شرایط سخت تحریمی که هزینه واردات به کشور بیش از هر زمان دیگری بود. خودکفایی که انگیزه صادرات گندم را با خود به همراه آورده بود، طی چند سال جای خود را به وابستگی جدی به واردات داد.  

آنچه داستان خود کفایی گندم را در دولت نهم و دهم نگران‌کننده‎تر می‎کرد بُعد اقتصادی این ماجرا بود. کاملا مشهود است که رقم بالای واردات گندم در دولت نهم و دهم  به طرز چشمگیری خروج ارز از کشور را به دنبال داشت. با نگاهی اجمالی به سرنوشت گندم در طی 12سال اخیر می‎توان گفت که اگر این افراط در واردات همچنان ادامه می‎یافت، برای وارد کردن پنج میلیون تن گندم رقمی حدود 1.5 میلیارد دلار ارز از کشور خارج می‌شد. این روزها در آگهی­‌هایی که واردکنندگان گندم منتشر می­‌کنند، هر تن گندم قزاقستان و روسیه، 290 دلار قیمت دارد. اگر این رقم برای وارد کردن به طور متوسط پنج میلیون تن گندم در سال در نظر گرفته شود، در صورتی که کشور در تولید گندم خودکفا نبود، باید برای تامین نان مردم، هر سال رقمی حدود یک میلیارد و 450 میلیون دلار ارز برای خرید گندم اختصاص می­‌یافت.  

خودکفایی گندم، فاجعه واردات آن با دلار 4200تومانی را کنترل کرد

در این‌باره بهاءالدین هاشمی، نائب رئیس بنیاد ملی گندم کشور در گفت و گو با خبرنگار « ایانا» می‌گوید: «بیشترین میزان واردات گندم در طول تاریخ کشاورزی کشور مربوط به دولت نهم و دهم بود. ایران در آن سال‎ها بالاترین رکورد واردات گندم را به ثبت رساند و این مساله به عنوان شکست بزرگی برای بخش کشاورزی محسوب می‌شد. در دو دولت نهم و دهم میزان واردات گندم به طور متوسط رقم 4تا 6میلیون تن در سال را به خود اختصاص می‌داد و این رقم فراموش نشدنی مربوط به اصلی‌ترین نهاده غذایی مردم بود. در آن سال‌ها بالا بودن میزان درآمد نفتی کشور، ریخت و پاش‌های بی اساس و پایه را در واردات گندم  به وجود آورده بود. بنابراین دولت به جای اینکه توجه‌اش را به بخش کشاورزی معطوف کند از آن به شدت غافل مانده بود.»

هاشمی می‌گوید دولت نهم و دهم هیچ تدبیری در راستای بهبود وضعیت بخش کشاورزی نکرد که هیچ بلکه اوضاع را بحرانی‌تر کرد. او ادامه می‌دهد: «در آن دوران، هیچ مسئولی برنامه‌ای برای بخش کشاورزی نداشت و همچنین دولت نیز به جای سروسامان دادن به بخش کشاورزی آن را به حال خود رها کرد و سرگرم سایر مسائل شد. باید به این نکته تاکید کرد که بخش کشاورزی به نان و غذای مردم بر می‌گردد و این میزان بی‌توجهی، بی‌کیفیتی نان سفره‌های مردم را به دنبال داشت.  دولت به صورت پایاپای به معاملات گندم می‌پرداخت و کشاورز بیچاره روز‌به روز محصولاتش در اثر بی‌توجهی دولت بی‌کیفیت‌تر می‌شد. خواب خرگوشی دولت در دولت نهم و دهم اوضاع گندم کاران را به وخامت کشاند.»

او با اشاره به اینکه حدود سه سال است کشور در تولیدگندم خودکفا شده ادامه می‌دهد: «خوشبختانه با روی کار آمدن دولت یازدهم و دوازدهم وضعیت تغییر کرد و روی دیگری از دولت به بخش کشاورزی نشان داده شد. توجه به بخش کشاورزی به ویژه تولیدات داخلی باعث شد کشور در برخی موارد از جمله گندم به خودکفایی برسد. این موفقیت حتی کاهش میزان مصرف گندم را در سال‌های اخیر در پی داشت.  تصور کنید اگر دولت همچنان به واردات گندم ادامه می‌داد به نظر شما با وضعیت کنونی چه بر سر واردات گندم می‌آمد؟ در حال حاضر دلار 4200تومانی می‌توانست فاجعه‌ای برای واردات گندم در بخش کشاورزی به بار بیاورد و بیشترین ذخایر ارزی را از کشور خارج کند.»

نائب رئیس بنیاد ملی گندم می‌گوید: «همیشه در شرایط خاص و بحرانی اهمیت کارهای بزرگی که انجام شده بیشتر احساس می‌شود. هم اکنون دلار4200تومانی به خوبی می‌تواند ارزش  بالای خودکفایی تولیدات گندم را نشان دهد. چرا که در شرایط عادی بزرگی اقدامات صورت گرفته خیلی مشهود نیست. در حال حاضر با خود کفا شدن بخش کشاورزی در گندم میزان واردات این محصول بسیار محدود شده و می‌توان نیاز کشور را در این زمینه و از طریق تولیدات داخلی تامین کرد. این موضوع خدمت بزرگی را در زمینه جلوگیری خروج ارز از کشور انجام می‌دهد و می‌بینیم که ایران در سال 1395 موفق شد صادرات گندم را به کشور عراق انجام دهد. گفتنی است میزان ضایعات گندم نیز در کشور کاهش پیدا کرده و این موضوع کاهش میزان مصرف گندم را در کشور در پی داشته است.»

برنامه‌ریزی در راستای خودکفایی گندم با روی کار آمدن دولت حسن روحانی و در سال­‌های اخیر، باعث شد پس از 12 سال در 22آذرماه 1395  ایران برای دومین بار جشن خودکفایی گندم را برگزار کند. حالا در چند سال اخیر وضعیت گندم بار دیگر حالت متعادلی به خود گرفته و امید می‎رود کشور روزهای بهتری را در تولید داخلی گندم طی کند. این مساله حتی منافع اقتصادی زیادی در راستای حفظ منابع ارزی در کشور داشته و جلوی خروج ارز برای وارد کردن این محصول استراتژیک را گرفته است.