تهران غایب است

امید نظر اوف، دیپلمات تاجیک در بدخشان می‌گوید: «نوروز درهای بسته را برای دو کشور باز می‌کند.» پس از ثبت جهانی نوروز قرار شد٬ مراسم نوروز هرسال در یکی از کشورهای حوزه فرهنگی آن برگزار شود. جشن جهانی نوروز در سال​‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ در ایران، ۱۳۹۱ در تاجیکستان، در سال ۱۳۹۲ در ترکمنستان و برای آخرین بار در سال ۱۳۹۳ در افغانستان برگزار شد، اما پس‌ازآن ایرانی‌ها ناخواسته از میان کشورهای برگزارکننده حذف شدند و در طی این سال‌ها جشن مشترک تنها میان تاجیکستان و افغانستان برگزار شده است. طی این سال‌ها، دو همسایه طی پنج سال گذشته به یکدیگر نزدیک شده‌اند. دوشنبه و کابل برنامه‌های مشترکی در مبارزه با تروریسم اجرا کرده و بازارهای اقتصادی خود را گسترده کرده‌اند. آخرین تلاش مشترک دو کشور اجرای پروژه رؤیایی «تاپی» است که باید خطوط انتقال برق، خط آهن و کابل نوری را میان، ترکمنستان، تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و هند به یکدیگر متصل کند. امام علی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان می‌گوید: «سنت‌های مشترک فرهنگی، منافع مشترک را میان همسایگان افزایش داده و ما از همه فرصت‌های خود استفاده می‌کنیم.» جالب‌توجه آنکه حتی در طرح‌های مشترک در مرز ایران با همسایگانش پای چینی‌ها و ترکیه نیز باز شده، اما تهران هیچ نقش قابل‌توجهی در این میان ندارد.

«تاپی» بله٬ صلح خیر!

«من فقط به منافع کشورم فکر می‌کنم و باکسی دعوا ندارم.» این آغاز نطق اشرف غنی‌‌زی در افتتاح پروژه «تاپی» است. کابل سالانه بیش از 500 میلیون دلار از احداث و توسعه خط آهن و خطوط انتقال برق و گاز به دست می‌آورد. در چنین شرایطی هند و پاکستان به‌سادگی به گاز دسترسی خواهند داشت و پروژه چالش‌انگیز صلح میان ایران، هند و پاکستان با هزینه‌های سنگین روی دست تهران خواهد ماند. جالب آنکه پروژه آن‌قدر پرمنفعت بوده که حتی طالبان که متخصص بر هم زدن برنامه‌های دولت و ثبات است هم اعلام کرده که از «تاپی» حمایت خواهد کرد، چراکه آن را در جهت توسعه و بازسازی کشور می‌داند!

به‌موازات این اتفاق، سال گذشته زمانی که قرار بود توتال پس از یک دوران طولانی از تحریم‌ها به ایران بیاید، روزی نبود که روزنامه‌های تندرو علیه دولت تیتر نزنند و آن را با ترکمن‌چای مقایسه نکنند. در همان روزها که وزارت نفت ایران زیر فشار توپخانه مخالفان بی‌منفعت قرار گرفته بود، الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه به تهران سفر کرد و آن‌قدر در اتاق خالی زنگنه نشست تا قرارداد تهاتری نفت شمال را با تهران بست. این قرارداد هفته گذشته با سهم 80 درصدی مسکو امضا شد، اما هیچ‌کدام از رسانه‌های رادیکال نزدیک به مخالفان دولت از استثماری بودن آن نگفت تا مشخص شود در ایران «منافع ملی» مترادف بازی سیاسی بزرگی است که حتی طالبان هم‌ دست به آن نمی‌زند.

کابل دریمز در دوشنبه

افغانستان با تاجیکستان ارتباط فرهنگی گسترده‌ای را برقرار کرده است، مدیر گروه راک «کابل دریمز» امسال هم در افغانستان و هم در تاجیکستان برنامه اجرا کرده است. او به روزنامه «هشت صبح» چاپ کابل می‌گوید: «در کنار بمب‌های کنار جاده‌ای به دنبال آرزوهای مشترک جوانان دو کشور می‌گردم، هر دو کشور زخم‌خورده تروریست‌ها هستند.»

فرهنگ و زبان مشترک دو مفهوم آشنا است که در نخستین تعریف از رابطه افغانستان و تاجیکستان مطرح می‌شود. فارسی دری که در افغانستان یکی از زبان‌های رسمی این کشور محسوب می‌شود، در تاجیکستان هم با نام فارسی تاجیکی زبان رسمی و ملی این کشور است. تاجیک‌های افغانستان نیز به‌عنوان یکی از گروه‌های بزرگ قومی در این کشور خود را با تاجیک‌های تاجیکستان که اکثریت این کشور را تشکیل می‌دهند، هم‌نژاد می‌دانند. موسیقی تاجیکستان در افغانستان علاقه‌مندان بی‌شماری دارد و افغان‌ها در داخل و خارج از مهم‌ترین مخاطبان موسیقی تاجیکستان به شمار می‌روند. از آن‌طرف محبوبیت احمد ظاهر محبوب‌ترین آوازخوان افغان، در تاجیکستان کم‌تر از افغانستان نیست؛ اما موسیقی غنی ایران  میان دو کشور جای خود را به‌خوبی باز نکرده است. جوانان افغانستانی حتی برای اجرای کنسرت‌ها به دوشنبه می‌روند و سود اقتصادی قابل‌توجهی به این کشور می‌رسانند، آن‌ها به‌خوبی می‌دانند در ایران فرصت‌های فرهنگی زیادی برایشان وجود ندارد چراکه طیف خاصی مخالف برگزاری کنسرت در ایران است و به همین دلیل ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را نمی‌پذیرند.

تفاهم‌های روی میز مانده

افغانستان، تاجیکستان و ایران به‌عنوان سه کشور هم‌زبان و با فرهنگ مشترک، توافقات متعدد همکاری در زمینه‌های مختلف را امضا کرده‌اند، اما همه‌چیز در حد چند کاغذ روی میز در وزارت خارجه باقی‌مانده است. در روزهای انفعال تهران در دستیابی به بازارهای پرمنفعت و کم دردسر همسایگان، دوشنبه و کابل راه خود را جدا کرده‌اند. آن‌ها قراردادهای امنیتی و اقتصادی مشترک با سایر کشورها امضا می‌کنند و راه توسعه را با شتاب طی می‌کنند. تاجیکستان این روزها دغدغه رشد داعش در مرزهای جنوبی‌اش را دارد، ازاین‌رو پای ائتلاف‌های بین‌المللی را به مرزهایش بازکرده و حتی با ریاض نیز وارد مذاکره شده است.

امام علی رحمان به عربستان سفر کرد و در ائتلاف 34 کشور مسلمان شریک ریاض محسوب می‌شود. ذوالفقار اسماعیلیان روزنامه‌نگار تاجیک به بخش انگلیسی دویچه‌وله می‌گوید: «از روزی که رحمان به ریاض رفت، دیگر روابط تهران و دوشنبه مانند قبل نشد، انگار یک‌شبه همه‌چیز تغییر کرد.»

کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند شریک اصلی تاجیکستان در جهان اسلام عربستان سعودی خواهد بود. تاجیکستان انتظار دارد که عربستان در ساختار اقتصادی این کشور به‌ویژه در عرصه تأمین انرژی٬ سرمایه‌​گذاری کند. ریاض هم می‌خواهد با ورود به حیات خلوت ایران در آسیای میانه خواب تهران را آشفته کند.

در این میان تهران نتوانست از فرهنگ مشترک خود با این دو کشور همسایه استفاده کند و مبادلات  اقتصادی برقرار کند. ایران می‌توانست با استفاده از برگزاری جشن‌های مشترکی مانند نوروز راهی به‌سوی سرمایه‌گذاری‌های مشترک و پروژه‌های سودآور باز کند.

پدیدآورنده:  پرستو سرمدی