نقش وزارت‌خارجه در تامین امنیت غذایی

کنار گذاشتن رکس تیلرسون٬ وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده آمریکا و انتصاب مایک پومپئو رییس سابق سیا به عنوان سکان‌دار جدید وزارت خارجه آمریکا٬ نگرانی‌هایی بابت لغو برجام و حتی اعمال تحریم‌های جدید به وجود آورده است. انتصاب یک چهره ضدایرانی در وزارت امور خارجه آمریکا، برای تهران یک پیام روشن دارد و آن هم احتمال وضع تحریم‌هایی‌ست که امنیت غذایی ایران را هدف قرار می‌دهد و از این منظر تهدیدهای جدی بر سر راه ایران است.

چندی‌ست مقوله امنیت غذایی به یکی از محوری‌ترین و کلیدی‌ترین موضوعات و آسیب‌هایی تبدیل شده که کشورهای مختلف در سراسر جهان مقابله با آن را در راس برنامه‌های توسعه خود قرار داده‌اند. امنیت غذایی بنا به تعریف سازمان ملل متحد به معنای دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم است.

مقوله امنیت غذایی زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم سال جاری سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اعلام کرده است٬ جهان با بزرگترین بحران غذایی در 70 سال اخیر مواجه است و 20 میلیون نفر در چهار کشور شمال شرقی نیجریه٬ سومالی٬ سودان جنوبی و یمن در خطر قحطی قرار گرفته‌اند. این سازمان می‌گوید اگر اقدامی برای کنترل بحران غذایی صورت نگیرد٬ قحطی ۱۰ میلیون نفر دیگر را هم تهدید خواهد کرد.

سازمان فائو همچنین در گزارشی دیگر اعلام کرد برای تامین غذای جمعیت ۹ میلیارد نفری جهان در سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد و برای رسیدن به این هدف باید موانعی مانند محدودیت زمین‌های کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه‌گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی را در نظر داشت.

این سازمان با توجه به چشم‌انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ ، تولید مواد غذایی در قرن حاضر را با مشکلاتی پیش‌بینی کرده است. از این رو رقابت بر سر زمین‌های کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی همگی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید کرد. این امر غیر قابل کتمان است که رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آتی به حساب می‌آید.

اکنون دیگر امنیت غذایی برای ایران هم اهمیت به‌سزایی پیدا کرده و در وضعیت کنونی تهدیدهای ریاست جمهوری آمریکا برای اعمال تحریم‌های دوباره٬ بحران کم‌آبی و خشکسالی بی‌سابقه و عدم خودکفایی در بسیاری از محصولات استراتژیک٬ احتمال مشکلات در حوزه امنیت غذایی در ایران را افزایش داده است.

 اکنون دیگر کارشناسان بسیاری بر آسیب‌پذیر بودن امنیت غذایی در کشور و لزوم ارائه راهکارهای علمی برای ایجاد امنیت غذایی تاکید دارند. به گفته این کارشناسان هرچند درحال حاضر امنیت غذایی در ایران وجود دارد اما این امنیت پایدار نیست و وابسته به خارج از کشور است. سالانه ۱۲ میلیارد دلار محصولات غذایی به کشور وارد می‌شود، نیمی از کالری مصرفی کشور و 85 درصد از علوفه و خوراک دام کشور از محل واردات تامین می‌شود و این درحالی است که وابستگی غذایی ایران در سال ۱۳۸۴ رقم 204 میلیارد دلار بوده است.

آمادگی برای مقابله با بحران‌های احتمالی در حوزه امنیت غذایی٬ یکی از الزاماتی‌ست که کشورهای دنیا آن را در دستور کار خود قرار داده‌ا‌ند و یکی از راهکارهای لازم٬ بهبود روابط خود با کشورهای همسایه و جهان است.

امنیت غذایی دیگر تنها به کشاورزی کشور بستگی ندارد، دستگاه دیپلماسی و وزارت خارجه را می‌توان حتی مهم‌تر از وزارتخانه‌های مربوط به کشاورزی و نیرو و صنایع دانست اما به نظر می‌رسد وزارت خارجه ایران هنوز به اهمیت این مقوله پی نبرده و گامی به سوی تامین امنیت غذایی برداشته نشده است.

هرچند حسن روحانی رییس‌جمهور ایران به اهمیت امنیت غذایی واقف است و حتی در سخنرانی‌هایش در سال جاری به آن اشاره کرده اما به نظر نمی‌آید عزم جدی برای مقابله با بحران‌های احتمالی این مقوله از سوی وزارت امور خارجه وجود داشته باشد. روحانی چند وقت پیش گفته بود: «کشاورزان، امنیت غذایی را برای کشور فراهم می‌کنند و آرامش جامعه در سایه تلاش و بازوان قدرتمند کشاورزان است. اگر کشور روزی برای تأمین مواد غذایی خود دچار اضطراب و نگرانی باشد، اوضاع نابسامانی پیش خواهد آمد.»

به هر روی٬ امنیت غذایی در سراسر دنیا به مشکلات جدی برخورد کرده است و یا در آینده‌ای نه چندان دور به مشکل اساسی و بنیادین بسیاری از کشورها تبدیل خواهد شد و در این میان کشورهایی می‌توانند از این گذرگاه به سلامت عبور کنند که روابط خود را با دیگر دولت‌ها و کشورهای همسایه خود بهبود بخشند و وارد تعامل چند جانبه با آنها شوند.

وزارت امور خارجه هر کشور می‌تواند تأثیر بسیاری بر مقابله با بحران‌های احتمالی بگذارد و این درحالی است که حرکتی از سوی دستگاه دیپلماسی ایران برای گام برداشتن به سمت این مهم، هنوز دیده نشده است.