طبیعت در نابجا

مسعودامیرزاده ، فعال محیط زیست

تهران آلوده و غمزده این روزها یک مهمان ناخوانده هم دارد. حشراتی بسیار ریز از خانواده سفید بالکان که به مگس سفید شهرت پیدا کرده است. توده‌های سفید نه تنها که یک معضل منظرشهری است بلکه به تدریج مخاطراتی جدی برای سلامت انسان‌ها و محیط را باعث شده‌اند.اگر سری به جنگل هیرکانی بزنید بامشکلی مشابه مواجه خواهید شد. درآنجا، یک گونه پروانه شب پره درختان همیشه سبز شمشاد را خوش خوراک یافته و در حال تغذیه از این گونه است. این مسئله امکان انقراض قطعی یکی ازمهمترین گونه‌های اندمیک ایران را فراهم می‌کند.

هردوی اینها موجوداتی طبیعی هستند با این توضیح که دیگر در جای خود قرار ندارند. به عبارت دقیق‌تر این حشرات گونه‌ای غیربومی بوده که در زیستگاه نوین حالتی مهاجم وخطرناک یافته‌اند. دنیای مدرن تاکنون تکنولوژیهاوفرآورده هایی ابداع کرده که درپس فواید نمایان ، خطرات جدی رادربطن خود پنهان میکند. ولیکن ریسک‌های دنیای مدرن منحصربه ساخته‌های آن نیست، جابه‌جایی خارج ازقاعده موجودیت‌های طبیعی یکی دیگر از این‌گونه ریسک‌ها است. در موارد متعددی این تغییرات مکانی منجر به بحران‌هایی می‌شود که قدرت کنترل یا کاستن از عوارض آن در توان مسببین آن نیست. همان‌گونه که ما قدرت کنترل مگس‌های سفید ویا شب پره‌های شمشاد را نداریم .

ما انسان‌ها، خصوصا هنگامی که تصمیمات به یک نظم دیوان سالارانه سپرده می‌شود، عاجز از درک مسئله زمان و مکان در قاموس طبیعت می‌شویم. وقوع موجودیت‌های طبیعی درمکان‌های خاص حاصل ضرورت و علت است و همین موضوع در مورد زمان و ضرب آهنگ‌های طبیعت هم مصداق دارد. اما کافیست غفلت بشری نسبت به این قاعده مهم به توانی تکنولوژی منضم شود. آن‌گاه فاجعه امری مکرر وعادی خواهد بود. در مورد هر دو حشره گویا ورود آنها با گونه غیر بومی گیاهان اتفاق افتاده است .درست است که بشرقدرت این را یافته که هزاران کیلومترمسافت را با قدرت پرواز، کوتاه کند ولی از درک مخاطرات این جابجایی‌ها و حتی مقابله با پیامدهای آن عاجزاست. نظم دیوان سالارانه‌ای که می‌تواند دستور حمل فلان تعداد گونه درختان غیربومی را صادر کند و یا در مدیریت فضای سبز شهری فرمان کاشت بی‌شمار درخت توت غیرمثمر رامی‌دهد در واقع موجودی کور و علیل است. آنها قدرت تشخیص ورویت آفات پنهان و بسیاری مشکلات نهفته در این عمل غیر طبیعی را ندارند.هم چنین آنها ازحل مشکلاتی که با دستورات نابخردانه خود به‌وجودآورده‌اند، عاجزند .

نابجایی‌های دنیای مدرن منحصر به انتقال گونه‌های غیربومی نیست. پروژه‌های عظیم انتقال آب، کوه برداشته شده در مسیر جاده‌ها، حتی مردمان بومی روستایی وعشیره‌ای که درکوچ اجباری طرح‌های ظالمانه توسعه تبدیل به جماعت حاشیه‌نشین شهری شده‌اند، صنعت توریسم در اشکال هجومی و بی‌ضابطه، همه روایتگر عدم درک اهمیت موضوع مکان در بوم و طبیعت است. قدرت بشر در فشردگی زمان و مکان نیرویی مهیب است که علاوه بر ظرفیت‌ها و فواید ظاهری بستری برای بسیاری از فجایعی است که فرهنگ بشری وحیات را در کره زمین تهدید می‌کند .

L-960621-03