ژاپن پا به سن گذاشته چگونه با کمبود نیروی کار کنار می‌آید؟

به گزارش ایانا از اتاق ایران، اقتصاد ژاپن طی سه دهه اخیر روند پر نوسانی داشته و چندین دوره رکود را نیز تجربه کرده است. از طرفی این کشور طی همین دوره به‌طور جدی با پدیده سالخوردگی جمعیت و کاهش نیروی کار مواجه بوده است. این تقارن زمانی باعث شده است که اقتصاددانان، پرنوسان بودن روند رشد اقتصادی در ژاپن را تا حدی به مسائل جمعیتی آن مرتبط بدانند.

در روزهایی که ژاپن برخلاف کشورهای غربی با خیل گسترده‌ای از مهاجران مواجه نیست، بنگاه‌های اقتصادی این کشور، سرمایه‌گذاری بر روی ربات‌ها و به‌طور کلی فناوری اطلاعات را تنها راهکار قابل‌اتکا و پایدار برای جبران کمبود نیروی کار می‌دانند.

البته نیاز به نیروی کار انسانی در ژاپن کماکان به قوت خود باقی است و چالش‌های جمعیتی این کشور، عرصه را بر بنگاه‌های اقتصادی تنگ کرده است. در شرایطی که نرخ بیکاری در ژاپن تنها 2.8 درصد است، شرکت‌ها مجبورند برای جذب و حفظ نیروی کار باکیفیت وارد رقابت شده و مبالغ هنگفتی را بپردازند. از طرفی دشواری‌های سیاسی مهاجرت به ژاپن باعث شده است که بنگاه‌های اقتصادی این کشور اساساً نتوانند روی استفاده از نیروی کار مهاجر حساب باز کنند.

درگذشته، کنسول‌های بازی و سایر لوازم سرگرمی بخش زیادی از نوآوری‌های صنعتی ژاپن را به خود اختصاص داده بودند؛ واکمن‌های سونی و کنسول‌های بازی نینتندو در دهه‌های 80 و 90 میلادی جایگاه ویژه‌ای در بین نوجوانان و جوانان داشتند. امروز اما ژاپنی‌ها باید نیازهای یک جمعیت رو به پیری را مرتفع کنند. مثلاً آسایشگاه‌های سالمندان شاید جای مناسبی برای آغاز موج جدیدی از نوآوری در ژاپن باشند. اخیراً اعلام شد آسایشگاه‌های سالمندان در توکیو قصد دارند در راستای بهبود ارائه خدمات به سالمندان و نیز راحت‌تر شدن کار کارکنان،300 میلیون ین (2.7 میلیون دلار) صرف استقرار سیستم‌های نرم‌افزاری کنند.

شهر کوچک کادوما در حومه اوزاکا که زمانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق صنعتی ژاپن شناخته می‌شد و البته هنوز هم مقر اداری شرکت پاناسونیک در آن واقع شده است، امروز براثر کمبود نیروی کار فعال با وضعیت بغرنجی مواجه شده است. کازوتاکا میاتومو، شهردار این شهر کوچک، شک دارد که در آینده نیروی کار زیادی در این شهر وجود داشته باشند تا برای حفظ بیمارستان‌ها، حمل‌ونقل عمومی و مدارس (برای کودکان کم‌تعدادی که در شهر متولد می‌شوند) عوارض پرداخت کنند.

در چنین شرایطی، میاتومو با نگرانی‌هایی که غربی‌ها در مورد جایگزین کردن انسان‌ها با ربات‌ها و هوش مصنوعی مطرح می‌کنند، موافق نیست. وی حذف برخی مشاغل به دلیل استفاده از ربات‌ها را بد نمی‌داند و حتی از آن استقبال می‌کند. میاتومو با نشان دادن خیابان‌هایی که در وسط یک روز کاری، شاهد عبور جمعیت چندانی نیستند، کمبود نیروی کار را به رخ می‌کشد.

به گفته شهردار کادوما، گذشته از دشواری‌های سیاسی موجود برای مهاجرت به ژاپن، خود شرکت‌ها نیز تمایل چندانی به استفاده از نیروی کار مهاجر در مقیاسی که بتوان با تکیه بر آن‌ها از ربات‌ها چشم‌پوشی کرد، از خود نشان نمی‌دهند. به‌طور مثال، مالک یک شرکت تولیدی کوچک ژاپنی در گفتگوی کوتاه خود با خبرنگار بلومبرگ تأکید دارد که مهاجرت، جامعه ژاپن را از حالت منسجم و یکدست کنونی خارج می‌کند. وی می‌گوید در صورت امکان برای توسعه کسب‌وکارش تعدادی ربات خریداری خواهد کرد و اگر توان مالی این کار را نداشته باشد، صبر خواهد کرد تا ربات‌ها ارزان‌تر شوند.

شرکت خدمات مالی مریل لینچ آمریکا پیش‌بینی می‌کند سرمایه‌گذاری ژاپن در فناوری اطلاعات طی سال‌های آتی، سالانه 9 درصد رشد خواهد داشت. البته این سرمایه‌گذاری تنها مختص شرکت‌های تولیدی نخواهد بود، به‌طوری که شرکت‌های غیرتولیدی ژاپن نیز قصد دارند در سال مالی منتهی به مارس 2018 مجموعاً 2.4 تریلیون ین (21.6 میلیارد دلار) برای توسعه سیستم‌های نرم‌افزاری خود هزینه کنند که بر اساس گزارش ماه گذشته بانک مرکزی ژاپن، این حجم از سرمایه‌گذاری نرم‌افزاری از سال 2009 تاکنون بی‌سابقه بوده است. از طرفی خرده‌فروشان نیز قصد دارند 146 میلیارد ین (1.31 میلیارد دلار) در زمینه‌های نرم‌افزاری سرمایه‌گذاری کنند که این رقم نیز از سال 1999 تاکنون یک رکورد محسوب می‌شود.

علاوه بر کمبود نیروی کار که باعث شده است ژاپنی‌ها برخلاف آمریکایی‌ها هیچ وحشتی از رشد ربات‌ها نداشته باشند، عوامل فرهنگی نیز در این مهم دخیل بوده‌اند. مثلاً انیمیشن‌هایی که در مورد ربات‌ها ساخته شده‌اند، پذیرش ربات‌ها و سایر فناوری‌های هوش مصنوعی را برای ژاپنی‌ها راحت‌تر کرده‌اند.

به خاطر داشته باشید که ممکن است زمانی که به سن بازنشستگی و پیری می‌رسید، پرستار شما یک ربات باشد!

ترجمه: محمد اشرفی