کشت بدون شخم و تناوب زراعی از محورهای اصلی خاک‌ورزی حفاظتی در جهان/ کم‌خاک‌ورزی، جایگزین مناسب شخم مرسوم

حفظ باقیمانده محصولات کشاورزی، کشت مستقیم و بدون شخم، تناوب زراعی و توسعه درآمد اقتصادی کشاورزان چهار محور کشاورزی حفاظتی در جهان محسوب می‌شود.

محمدامین آسودار، مشاور معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی در امور کشاورزی حفاظتی و مکانیزاسیون امروز در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا با اعلام این خبر افزود: کشاورزی حفاظتی حدود 40 سال پیش در جهان آغاز و کارهای تحقیقاتی زیادی در این باره انجام شده و به این نتیجه دست یافتند که نباید با خاک جنگ کرد.

وی با اشاره به مطرح شدن چهار محور اصلی برای استفاده از خاک بیان کرد: برای افزایش تولید پایدار محصولات کشاورزی باید از روش‌هایی استفاده کرد که خاک دچار خستگی و فشردگی نشده و سهمی از تولید به خاک برگردد، چرا که همکاری موجودات زنده خاک نقش مهمی در تولید دارند.

آسودار با اشاره به ضرورت تغذیه موجودات درون خاک ادامه داد: نخستین محور مطرح‌شده در جهان "حفظ باقیمانده محصولات کشاورزی" روی زمین و پس از برداشت است که فواید مختلفی نظیر غذای موجودات خاک‌زی، سایبانی همانند مالچ، کاهش تبخیر و فرسایش، حفظ بیشتر رطوبت و حاصلخیزی خاک دارد.

کشت مستقیم، مانع نابودی موجودات خاک‌زی

مشاور معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی در امور کشاورزی حفاظتی و مکانیزاسیون با بیان اینکه فعالیت بی‌رویه بشر و تغییر محیط زندگی جانوران، باعث ناتوانی این حیوانات از ادامه زندگی و تولید مثل و در نهایت انقراض گونه‌های مختلفی نظیر گوزن زرد خوزستان شده است، عنوان کرد: میلیون‌ها موجود زنده در خاک مواد آلی تولید می‌کنند که برای جلوگیری از نابودی آن‌ها باید از محور دوم پدیده "بی‌خاک‌ورزی" (کشت مستقیم و بدون شخم) استفاده کرد.

کم‌خاک‌ورزی جایگزین مناسب شخم مرسوم

وی اضافه کرد: بی‌خاک‌ورزی پدیده پیشرفته‌ای است و تأثیر بسزایی در تولید محصولات کشاورزی دارد، اما در صورت اطلاعات پایین کشاورزان در این بخش، تغییر الگوی شخم از مرسوم به حفاظتی (کم‌خاک‌ورزی) جایگزین مناسب‌تری است، چون بقایای گیاهان را نباید به زیر خاک برد تا همانند مالچ در سطح اراضی حفظ شود.

آسودار در پاسخ به این پرسش که آیا برگردان کردن خاک، علف‌های هرز مزارع را از بین می‌برد، یادآور شد: برگردان کردن خاک برای نابودی علف هرز، باوری اشتباه است؛ چراکه رشد دوباره علف‌های هرز در اراضی کشاورزی به‌دلیل گستردگی و تنوع بذر با برگردان کردن خاک از بین نمی‌رود.

ضرورت تناسب نوع کشت با اقلیم منطقه

مشاور معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی "تناوب زراعی" را سومین محور مطرح‌شده در جهان دانست و اظهار کرد: کشت تکراری یک محصول، خاک را خسته می‌کند، پس تنوع کشت باید متناسب با اقلیم منطقه باشد و برنامه تناوب کشت برای کشاورزان تعریف شود، به‌طوری‌که با تناوب کشت محصولاتی نظیر گندم، ذرت، کلزا، شبدر، یونجه، چغندرقند و بسیاری از گیاهان وجینی نظیر آفتابگردان و گلرنگ، گندم با قرار گرفتن در چرخش سه تا چهار ساله تناوب عملکرد مناسب تری خواهد داشت و بخشی از علف‌های هرز در مزارع این محصول از بین می‌رود.

به گفته وی، محور چهارم توسعه درآمد اقتصادی کشاورزان است که با اجرایی شدن سه محور قبلی و صرفه‌جویی در بسیاری از هزینه‌ها محقق می‌شود، چرا که با استفاده از این محورها، هزینه‌های تولید از قبیل شخم، تسطیح و خرد کردن کلوخه‌ها در اراضی کاهش می‌یابد و کاهش مصرف آب، انرژی و هزینه‌های نیروی کار و همچنین افزایش عملکرد تولیدات کشاورزی را به همراه دارد، درنتیجه درآمد کشاورزان افزایش می‌یابد.

آسودار، هر سیستمی با قابلیت پوشیده نگه داشتن 30 درصدی سطح زمین از بقایای گیاهی را از ابزارهای کشاورزی حفاظتی دانست و تأکید کرد: مناسب‌ترین ابزارها در این بخش به خاک‌ورزهای حفاظتی معروفند، اما دستگاه‌هایی که بقایای گیاهی را به زیر خاک می‌برند، جزو ادوات حفاظتی محسوب نمی‌شوند، همچنین خاک‌ورز مرکب، نواری، خاک‌ورز ایجاد کشت پشته‌های دائمی همراه با الگوهای کاشت فقط روی پشته و گاوآهن چیزل از انواع ادوات خاک‌ورزی حفاظتی محسوب می‌شوند.

به کانال ایانا در تلگرام بپیوندید

وی با اشاره به اینکه طبق مطالعات صورت‌گرفته آمریکا با 37 میلیون هکتار کشت مستقیم و بدون شخم نخستین کشور پیشرو در زمینه کشاورزی حفاظتی محسوب می‌شود، خاطرنشان ساخت: برزیل، آرژانتین و استرالیا به ترتیب با 25 ، 18 و 15 میلیون هکتار کشت بدون شخم رتبه‌های دوم تا چهارم کشاورزی حفاظتی را به خود اختصاص دادند.

به گفته آسودار، شخم زدن اراضی به‌دلیل تخریب دانه‌‌بندی خاک شبیه آبکش شده و قادر به نگهداری رطوبت خاک نیست، این در حالی است که تقویت مواد آلی وحفظ رطوبت خاک از ویژگی‌های کشاورزی حفاظتی است.

کمبود مواد آلی خاک، ضعف خاک‌های ایران

مشاور معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه ماده آلی خاک در کشورهای اروپایی بین پنج تا هفت درصد است، گفت: رشد ماده آلی خاک در کشور به‌دلیل خاک‌ورزی نامناسب بسیارکند پیش می‌رود و این ماده در استان‌های مختلف ایران به جز استان‌های شمالی، کمتر از یک درصد است.

وی بیان کرد: برای افزایش یک درصد ماده آلی خاک به انجام 10 تا 15 سال کشاورزی حفاظتی نیاز است، چراکه این بقایا باید توسط موجودات زنده تجزیه شده و به خاک برگردند، ضعف دیم‌زارهای کشور به‌دلیل نبود ماده آلی در خاک، شخم بی رویه و رشد فرسایش خاک است.

کرم خاکی، گاوآهن زیستی زنده

به گفته آسودار در استرالیا مراکزی به پرورش کرم خاکی مشغول هستند که این کرم‌ها با پخش شدن در سطح مزارع همانند گاو‌آهن تونل‌هایی در خاک ایجاد کرده و سبب افزایش نفوذپذیری خاک می‌شوند؛ بنابراین برای تکثیر کرم‌های خاکی و استفاده در خاک‌ورزی، کشت بدون شخم و تناوب زراعی در کشاورزی حفاظتی باید شرایطی مناسبی ایجاد شود.

وی کود ورمی‌کمپوست را از بهترین کودهای آلی و ارگانیک در جهان دانست و افزود: این نوع کود در بخش‌های خاصی نظیر باغبانی و صیفی‌جات استفاده می‌شود و به‌دلیل قیمت بالا در بخش‌های دیگر نظیر زراعت‌های وسیع گندم، کلزا و جو کاربرد چندانی ندارد.

آسودار با بیان اینکه ورمی‌کمپوست یک‌بارمصرف نیست و سال‌ها دوام دارد، بیان کرد: ورمی‌کمپوست از کود حیوانی یک مرحله غنی‌تر است و تأثیر مثبتی در ساختمان خاک دارد، در صورت ورود دولت و سرمایه‌گذاری در این بخش، تقویت بنیه تولید رقم می‌خورد.

این استاد دانشگاه در پایان با بیان اینکه برای تحقق این مهم نیاز به اعطای پول به کشاورزان نیست، عنوان کرد: کمک و حمایت دولت باید به‌صورت یارانه به تولیدکنندگان ورمی‌کمپوست باشد تا قیمت این نوع کود را کاهش دهد و از افزایش هزینه‌های تولید کشاورزان جلوگیری کند./

H-960511-01