خروج سالانه 2 میلیارد دلار از منابع ژنتیکی ایران

دکتر جواد مظفری، مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی و مدیر کل دفتر روابط علمی و همکاری های بین المللی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در گفتگو با علمنا در مورد لایحه حفظ منابع ژنتیکی که در حال حاضر برای رسیدگی در دستور کار صحن مجلس قرار دارد، گفت: "آخرین نسخه لایحه حفظ منابع ژنتیکی در سال ۹۱به هیات دولت رفت و در کیسیون علمی تحقیقاتی هیات دولت به تصویب رسید، سپس به مجلس فرستاده و تصویب شد. با تغییر دولت این لایحه مجددا در کابینه دولت جدید تصویب و در سال ۹۳ مجددا برای تجدید نظر در لوایح به مجلس فرستاده شد.

در حال حاضر با وجود موافقت اکثریت نمایندگان برای تصویب این لایحه مشکلاتی بر سر راه به تحقق پیوستن این گام ملی جهت حفظ منابع ژنتیکی کشور وجود دارد، مشکلاتی که می تواند ناشی از اقدامات سودجویانه برخی سوداگران منابع ژنتیکی باشد. کسانی که به دنبال راه هایی برای تصویب نشدن این لایحه هستند تا به بهانه های واهی جلوی این اقدام کاملا علمی و منطقی را بگیرند وبتوانند به کسب منافع خود از طریق تاراج ملی این کشور ادامه دهند از هیچ کاری فروگذارنمی کنند.

منابع ژنتیکی ثروتی است که خداوند به رایگان در اختیار ما قرارداده، اما به رایگان از دست دادن آن ها ضرری جبران ناپذیر به کشور وارد می کند. این منابع از معادن نفت و طلا ارزشمند تر هستند چرا که حیات بشر را تحت تاثیر قرار می دهند. منابع بیولوژیک منابعی سازنده حیات بشر هستند اگر لازم باشد تغییری در نوع حیات بشر اتفاق بیفتد به وسیله این منابع حاصل می شود.

در حال حاضر در دنیا مسابقه ای برسر دستیابی به این منابع وجود دارد و کشور ما که یکی از غنی ترین کشورها در این زمینه است مورد توجه بسیاری از کشورهای خارجی است و این درحالی است که ما هیچ قانونی نداریم که بتواند از این ثروت محافظت کند و به همین دلیل تاکنون مقدار زیادی از این منابع به صورت بازگشت ناپذیری از دست ما رفته است. به طور مثال تا چند سال گذشته ایران بزرگ ترین تولید کننده پسته در جهان بود و تمام بازار جهانی را در دست داشت اما الان آمریکا به بزرگ ترین تولید کننده پسته تبدیل شده و با استفاده از منابع ژنتیکی ما علیه خود ما به رقابت برخاسته است. ضرری که از نظر اقتصادی به ما وارد می شود ناشی از نداشتن قانونی برای محافظت از این منابع است یا در مورد گندم جالب است بدانید که محل پیدایش گندم که اکنون قوت غالب مردم جهان را تشکیل می دهد، کشور ایران بوده است، این محصول در ایران تنوع بسیاری دارد اما بدون هیچ حق مالکیتی به کشورهای دیگر رفت و به جایی رسیدیم که مجبور شدیم وارد کننده آن باشیم، یا مثلا گونه های مختلف گیاهان دارویی ما که امروز هیچ حقی برای نگه داشتن منابع ژنتیکی آن نداریم."

مدیر کل دفتر روابط علمی و همکاری های بین المللی سازمان تحقیقات و ترویج کشاورزی،افزود: در صورتی که این لایحه تصویب شود، ذخایر ژنتیکی ما به عنوان "ذخایر ملی" اعلام و دستیابی به آن ها را قانونمند می شود. در نتیجه کشورهای دیگری که می خواهند از این منابع استفاده کنند باید با ایران قرارداد تسهیم منافع ببندند و برای اینکه بتوانند از این منابع استفاده کنند باید از ایران اجازه بگیرند.

البته این کاری است که تمام کشورها طبق کنوانسیون تنوع زیستی در سال ۱۹۹3 خروج این منابع را غیرقانونی می دانند. برزیل یکی از کشورهای غنی است که پس از برآورد ضرر اقتصادی، دریافت که در اثر خروج این منابع سالانه ۵ میلیارد دلار زیان می کند.

اگرچه منابع ژنتیک ایران به اندازه کشور برزیل غنی نیست، اما طبق محاسبات ما ایران نیز سالانه چیزی بین یک تا دو میلیارد دلار از خروج این منابع دچار خسارت می شود. چرا که امروزه تمام این منابع بدون مجوز به راحتی خارج می شوند و ما حتی نمی توانیم اسم قاچاق را روی آن بگذاریم.

اگر لایحه ژنتیکی ارایه شده به مجلس تصویب شود، در مرحله اول یک نظام مشخص برای مدیریت ذخایر ملی کشور خواهیم داشت که وزارت خانه های دست اندر کار مثل وزارت بهداشت، جهاد کشاورزی و سازمان محیط ریست را ملزم می کند یک واحد مستقل مربوط به ذخایر ژنتیکی تشکیل دهند. علاوه بر آن دولت را موظف می کند که واحدی مستقل مربوط به این ذخایر برای بهره برداری پایدار تشکیل دهد و برای این دولت بایدعلم و فن آوری لازم برای این اقدام راهم ایجاد کند و نظام بهره برداری فنی برای آن ایجاد کند. مثلا برای ایجاد ارقام جدید گیاهی،دارویی، تغییرات ژنتیکی دامی و آبزیان اقدام کند. به عنوان نمونه این نکته را مورد توجه قراردهید که ما الان دچار بحران کم آبی هستیم، بنابراین اگر بتوانیم از طریق زیست فناوری گیاهانی ایجاد کنیم که با نصف آب موجود رشد کنند در مصرف آب صرفه جویی کرده ایم و به ادامه چرخه حیات در کشور کمک کرده ایم.

بنابراین برای تبدیل همه این موارد به ثروت، باید فناوری ملی وجود داشته باشد که مفاد آن در این لایحه ژنتیکی قرار گرفته است و اگر تصویب نشود، علاوه بر اینکه بیش از یک میلیارد دلار در سال ضرر اقتصادی داریم، به زودی مجبور به خرید همین منابع از سایر کشورها خواهیم شد و هزینه های بسیاری متحمل خواهیم شد و مهم تر اینکه نسل های آینده چیزی از منابع ژنتیکی را در دست نخواهند داشت. اما مشکل این است که ما در حال حاضر سازو کار علمی استفاده از آن ها را به صورت کامل دردسترس نداریم و وضعیت شبیه نفت سال ها پیش را برای ما دارد که انگلیسی ها به ما می گفتند این ماده سیاه بد بود به دردشما نمی خورد و آن را با منت از ما می گرفتند و در واقع سرمایه های ما را به تاراج می بردند.

اکنون نیز این سرمایه به تاراج می رود به دست عده ای سودجو در داخل کشور که به دنبال حفظ وضعیت نابسامان موجود برای عدم تصویب این لایحه هستند./

گفت و گو: مریم علیپور