ضرورت اصلاح مدیریت آبیاری در ایران/توجه به حسابداری آب در زمان ارتقاء تکنولوژی/مفاهیم آبیاری باید تغییر کند

رئیس کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی ( ICID ) با بیان اینکه در ایران مدیریت آبیاری در سطح پایینی قرار دارد، بر اصلاح این رویه در کشور تاکید کرد.

سعید نی‌ریزی در گفتگو با خبرنگار ایانا بیان کرد: مدیریت آبیاری در ایران در سطح پایینی است. عموما تعداد محدودی از اراضی کشاورزی کشور توسط افراد آگاه مدیریت می‌شود.

وی با اشاره به مطالعاتی که چند سال پیش درباره میزان آگاهی از علم آب و خاک در بخش کشاورزی انجام شده است، درصد آگاهی شرکت‌کنندگان در این مطالعه درباره مسایل مرتبط با مدیریت آب در مزرعه را 30 درصد اعلام کرد.

به گفته رئیس ICID ، آگاهی عموم کاربران ما از تکنولوژی روز پایین است و در نگهداری از این سیستم‌ها، اصول اولیه رعایت نمی‌شود.

بسیاری از کشاورزان اعتراض‌هایی درباره عمر مفید تکنولوژی آبیاری در ایران دارند. وی درباره این نظرات گفت: ممکن است تجهیزاتی که به کشور وارد شده و در اختیار آنها قرار گرفته است، سازگار با شرایط محیط نباشد اما یکی از گرفتاری‌های ما این است که رسوبات زیادی در آب داریم و تکنولوژی‌های وارداتی، ممکن است برای این شرایط مناسب نباشند. نی‌ریزی افزود: البته این مشکل خاص ایران نیست و در سایر کشورهای دنیا نیز وجود دارد.

وی تاکید کرد: اگر می‌خواهیم در مصرف آب بخش کشاورزی صرفه‌جویی کنیم، باید کمبودهای سطوح آبیاری را در کشور کاهش دهیم و به بهره‌وری آب توجه کنیم. در واقع باید در ایران به جای ارتقاء تکنولوژی، باید مدیریت آبیاری را ارتقاء دهیم.

رئیس ICID ادامه داد: ما با مدیریت مناسب می‌توانیم بهره‌وری در آبیاری‌های سطحی را نیز به همان اندازه استفاده از تکنولوژی‌های روز افزایش دهیم. الزامی ندارد که در مزارع ،حتما آبیاری تحت فشار مستقر شود.

وی یادآور شد: در زمان استفاده از تکنولوژی باید بررسی لازم انجام شود تا برنامه‌ها درست اجرا شود. در دنیا وقتی قصد توسعه تکنولوژی آبیاری در منطقه‌ای را دارند، حسابداری آب را در آن منطقه پیاده می‌کنند.

به گفته نی‌ریزی، قبل از اجرای روش‌های آبیاری در یک مزرعه باید بدانید آبی که در این منطقه مصرف می‌شود، در کجا دارای تلفات است تا جلوی تلفات واقعی گرفته شود. اگر در مزرعه مورد نظر تبخیر در سطح زمین بالا است، استفاده از آبیاری زیر سطحی یا روش‌های مالچینگ به مدیر مزرعه کمک می‌کند تا تبخیر را کاهش دهد.

وی بیان کرد: اگر در مزرعه‌ای قصد اجرای روش‌های کم آبیاری را دارید و آب را کمتر از نیاز گیاه، به آن می‌دهید باید این کمبود آب را مدیریت کنید، در واقع این کمبود آبیاری باید در زمان‌هایی باشد که تنش کمتری به گیاه وارد شود. تغییر الگوی کشت هم به مدیریت آب در کشاورزی کمک می‌کند. اگر هدف ما صرفه‌جویی آب در مزرعه و مدیریت بهتر آب کشور باشد، باید به مدیریت آبیاری و مسئله حسابداری آب در مزرعه توجه کنیم.

نیازمند ورود تعاریف جدید به دانشگاه‌ها هستیم

رئیس ICID درباره وجود اطلاعات کافی برای مدیریت بهتر آبیاری در مزارع عنوان کرد: تحول بزرگی در یک دهه اخیر پیش آمده است. درسطح بین‌الملل هم این موضوع را مطرح کرده‌ام که ما باید مفاهیم آبیاری را تغییر دهیم.

وی اضافه کرد: در کتاب‌های علمی و دانشگاه‌ها، عموما تبخیر و تعرق واقعی (یعنی مقدار آبی که در شرایط موجود تبخیر می‌شود) را آب مورد نیاز گیاه تعریف می‌کنند اما تبخیر و تعرق واقعی، آب مورد نیاز گیاه نیست بلکه آب مورد نیاز گیاه چیزی است که از درون گیاه تعرق می‌شود، نه مقدار آبی که از روی زمین تبخیر می‌شود.

نی‌ریزی ادامه داد: مطالعات نشان می‌دهد تبخیر و تعرق واقعی بین 30 تا 40 درصد کمتر از تبخیر و تعرق پتانسیل(یعنی مقدار آبی که تبخیر می‌شود، با توجه به این که منابع آبی محدودیت نداشته باشند) است.

وی تاکید کرد: ما در مفهوم اولیه آموزش که آب مورد نیاز آبیاری است، مشکل داریم و مفاهیم را باید عوض کنیم. در زمان آبیاری به جای توجه به میزان رطوبت در خاک باید به پاسخ گیاه نگاه کنیم. البته تحولات در مفاهیم در حال انجام است. دانش ما باید متناسب با تحولات علوم آبیاری در 10 سال اخیر باشد.

رئیس ICID افزود: علاوه بر ایجاد تغییرات در سطح آموزشی باید در سطح کاربردی نیز با یک فاصله بیشتر تکنولوژی را به کشور انتقال دهیم. کشاورزان ما باید مجهز به امکانات استفاده از تکنولوژی ماهواره‌ای و غیره باشند. باید از اطلاعات محاسباتی، به اطلاعات واقعی دست یابیم و به‌روز باشیم.

به گفته وی هنوز با استانداردهای روز دنیا فاصله زیادی داریم ولی باید از سطح آموزشی شروع کنیم و دانش روز آبیاری را وارد دانشگاه کنیم.

وی افزود: در دنیا بحث راندمان آبیاری دیگر کنار گذاشته شده است اما در برخی مراجع ایران، هنوز از آن به عنوان شاخص مناسب بودن یک سیستم استفاده می‌شود. این در حالی است که بررسی راندمان به شیوه کلاسیک دیگر کنار گذاشته شده است.

مدیریت مصرف آب با استفاده از روش‌های نوین آبیاری

نی‌ریزی با تاکید بر اینکه روش‌های نوین آبیاری در ایران منجر به صرفه‌جویی آب نشده است، استفاده از این سیستم‌ها را دارای مزایای دیگر از جمله مدیریت مصرف آب اعلام کرد.

وی افزود: به طور کلی اگر ما به دنبال صرفه‌جویی آب هستیم ابتدا باید تلفات آبیاری را تعریف کنیم، بعد تکنولوژی را در ارتباط با آن تلفات، به مزارع وارد کرده و به کار ببریم.

رئیس ICID عنوان کرد: تلفات آب آبیاری، در واقع آبی است که مصرف بشود اما غیر مفید باشد. به عنوان مثال آب صرف شده برای رشد علف‌های هرز تلفات به حساب می‌آید. اگر آبی را در مزرعه مصرف کنیم و نتوانیم دوباره آن را برگردانده و بازیافت کنیم، این آب تلف شده است. مثلا تبخیر، آب غیر قابل بازیافتی است که تلف شده است. یا پیوستن آب به منابع آب شور سطحی و زیرزمینی، به معنی تلف شدن آب است.

وی ادامه داد: آبی که به داخل زمین نفوذ می‌کند، در اکثر مواقع بازیافت می‌شود و توسط یک عده‌ای در پایین دست، مجددا استفاده می‌شود. این آب در دسته تلفات قرار نمی‌گیرد. هر تکنولوژی که جلوی نفوذ عمقی آب در خاک را بگیرد، الزاما به صرفه‌جویی آب منجر نمی‌شود. عمده تکنولوژی‌هایی که در بخش کشاورزی به کار گرفته می‌شود، با هدف جلوگیری از نفوذ آب است، بنابراین چنین تکنولوژی‌هایی منجر به صرفه‌جویی نمی‌شود.

نی‌ریزی بیان کرد: آبیاری‌هایی که تکنولوژی بالاتری دارند، یعنی آبیاری‌های تحت فشار، عموما منجر به افزایش محصول می‌شوند. افزایش محصول همراه با مصرف بیشتر آب است. یعنی رابطه بین تبخیر و تعرق و به ویژه تعرق -یعنی آبی که از درون گیاه خارج می‌شود- با تولید، یک رابطه خطی است. هرچه میزان محصول بالا رود، آب بیشتری مصرف می‌شود. ما با آبیاری تحت فشار، احتمالا فراوانی دفعات آبیاری را افزایش می‌دهیم و ممکن است تبخیر در سطح خاک افزایش یابد.

وی افزود: بنابراین عملا با استفاده از روش‌های نوین آبیاری، میزان تولید محصول را بالا برده‌ایم اما مصرف آب را هم افزایش داده‌ایم. ریسک دیگری هم در این رابطه وجود دارد. به اعتقاد برخی، بعضا از آب صرفه‌جویی شده، در توسعه سطح زیر کشت هم استفاده شده است. این رفتار هم مزید بر علت شده تا تغذیه آبخوان در مناطق پایین دست به شدت کاهش یافته و برای مصرف‌کنندگان این بخش، مشکلاتی ایجاد شود.

رئیس ICID با تاکید بر اینکه هیچ آماری وجود ندارد که نشان دهد، بیلان دشت‌های تحت پوشش سیستم‌های آبیاری‌های نوین با توسعه این سیستم‌ها بهتر شده است، با تکیه بر کتابی که سازمان خوار و بارکشاورزی (فائو) اخیر منتشر کرده است، توسعه تکنولوژی آبیاری را عاملی برای ایجاد صرفه‌جویی آب ندانست.

وی افزود: توسعه تکنولوژی آبیاری الزاما منجر به صرفه‌جویی آب نمی‌شود ولی مزایای دیگری دارد. این تکنولوژی به مدیریت بهتر آب، بهبود مصرف کود و افزایش محصول کمک می‌کند. به خاطر این مزایا باید به سیستم آبیاری نوین فکر کرد اما نمی‌توان ادعایی درباره صرفه‌جویی آب به کمک این سیستم‌ها داشت.

L-960402-01