نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در توسعه بخش کشاورزی/ ایده‌ای که از زنده‌یاد "رحمان دادمان" برای بخش کشاورزی به یادگار ماند

سیدعبدالکریم رضوی اردکانی، رئیس هیأت‌مدیره و مدیرعامل شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی با نگارش گزارشی نوشت: سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان برای ارتقای نرخ رشد سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی با استفاده از ظرفیت‌‌های درون‌زای بخش کشاورزی موضوع "تشکیل صندوق‌‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی" را در دستور کار خود قرار داد‌ه‌اند.

به گزارش خبرنگار ایانا، رضوی در این گزارش نوشته است :

" بدون تردید تامین و حفظ امنیت غذایی از مولفه‌های اساسی در اقتدار و توسعه کشور جمهوری اسلامی ایران است و در این راستا بخش کشاورزی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای در اقتصاد کلان جمهوری اسلامی ‌ایران دارد؛ به نحوی که با حجم تولیدی در حدود 120 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی، حدود 15 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور، حدود 90 درصد از تامین مواد اولیه صنایع تبدیلی و تکمیلی و حدود‌ 95 درصد از نیاز غذایی کشور، اهمیت سرمایه‌گذاری و نظام تامین مالی و اعتباری در بخش کشاورزی از اصلی‌ترین مولفه‌‌های توسعه کشاورزی است؛ بنابراین سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان برای ساماندهی این مهم و ارتقای نرخ رشد سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی با استفاده از ظرفیت‌‌های درون‌زای بخش کشاورزی موضوع «تشکیل صندوق‌‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی» را در دستور کار خود قرار داد‌ه‌اند.

به طور کلی اهمیت بخش کشاورزی را می‌توان به تامین کننده غذا، تامین مواد اولیه صنایع غذایی، تامین کننده ارز از طریق توسعه و گسترش صادرات، تامین نهاده‌های لازم در بخش صنایع تبدیلی و اشتغال‌زایی عنوان کرد که به دلیل ارتباط وسیع بخش‌های کشاورزی با سایر بخش‌های کشاورزی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در بخش کشاورزی، می‌تواند تأثیرات و نتایج قابل توجهی در توسعه سایر بخش‌ها و در نتیجه توسعه اقتصادی کشور داشته باشد. هم‌اکنون 98 درصد از امورات بخش کشاورزی توسط خود تولیدکنندگان انجام می‌شود و تجربه سال‌های متمادی و آموزه‌های آن حاکی از موفقیت فراوان توجه به بخش غیردولتی برای به دست گرفتن فعالیت‌های اصلی و اساسی در بخش‌های مختلف تولیدی، خدماتی، صنعتی و‌... است؛ بنابراین تشکیل صندوق‌های غیردولتی با هدف حمایت از توسعه بخش کشاورزی در سطوح تخصصی - محصولی، استانی، شهرستانی و زنان روستایی و عشایری با مشارکت تولیدکنندگان و بهره‌برداران به عنوان زیرساخت‌هایی با ماهیت و کارکرد موسسات مالی- اعتباری و توسعه‌ای برای تقویت سرمایه مالی و اجتماعی، در دستور کار شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی به نمایندگی از حاکمیت براساس ماده 12 قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی، قرار داشته است.

تشکیل و راه‌اندازی صندوق‌های غیردولتی با سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان و بهره‌برداران بخش کشاورزی با کمک دولت امکان ارتباط مستقیم تولیدکنندگان و بهره‌برداران بخش کشاورزی را با حاکمیت و با کارکرد آگاهی از شرایط در تدوین برنامه و سیاست‌های اجرائی میسر می‌سازد که با تجمیع منابع مالی و سرمایه اجتماعی پرداختن به ماموریت‌های اصلی و هدف بنیادی این بخش توسط این صندوق‌ها به عنوان نهادهای اعتباری و توسعه‌ای به انحای مطلوبی فراهم می‌شود و ساماندهی تشکل‌ها و بهره برداران این بخش با هدف بسیج منابع و امکانات برای توسعه سرمایه‌گذاری امکان تجمیع منابع خرد و هدایت و تخصیص بهینه آنها را فراهم می‌آورد که بالطبع تحقق این امر مستلزم کمک و مشارکت دولت با بخش خصوصی است. این موضوع می‌تواند باعث تسریع در رشد و توسعه بخش کشاورزی در کنار سایر بخش‌های اقتصادی کشور شود و از این طریق ضمن توسعه سرمایه‌گذاری به افزایش درآمد و بهبود توزیع درآمد کشاورزان و ارتقای تولید آنان کمک کرده و با تقویت ارتباط قسمت پیشین و پسین بخش کشاورزی با بخش‌های اقتصادی دیگر، موجبات رونق و رشد اقتصادی سایر بخش‌ها را نیز فراهم کند .

به اعتقاد راقم این سطور، یکی از هسته‌­های مقاومت اقتصادی، در ساختار پولی و مالی است و اگر ما نتوانیم یک ساختار پولی مالی صحیحی برای کشور درست کنیم، سیستم بانکی در اقتصاد مقاومتی نخواهد توانست پاسخگوی نیازهای وسیع مالی این بخش باشد؛ بنابراین شکل‌گیری یک ساختار پولی و مالی اقتصادی که تولیدکنندگان و بهره‌برداران بخش کشاورزی خودشان مالک آن باشند و خود آن­ها هم آن را اداره کنند از آرزوهای دیرینه در بخش کشاورزی بود که خوشبختانه این مهم در زمان ادغام وزارتخانه های جهاد سازندگی و کشاورزی سابق اتفاق افتاد و براساس طرحی که از سوی زنده یاد "رحمان دادمان " ارائه شده بود، پیشنهاد داده شد که بخشی از اموال یا منابع وزارتخانه تبدیل به منابعی برای تاسیس صندوق‌هایی با هدف تقویت حجم و منابع مالی در راستای توسعه بخش کشاورزی شود.

در همین راستا مجلس شورای اسلامی و دولت با اذعان به این مهم، تشکیل صندوق‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی مورد توجه قرار گرفت و در راستای اجرای این اهداف تشکیل شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی را طراحی و مصوب کرد و قوانین مرتبط با تشکیل شرکت مادرتخصصی و صندوق‌های غیردولتی برابر با ماده 12 قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی، ماده 17 و 19 قانون افزایش بهره‌وری، ماده 84، 143، 194 و 224 قانون برنامه پنجم توسعه و ماده 31 قانون دائمی برنامه‌های کشور مورد پیش بینی قرار گرفت. صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی با هدف تقویت حجم و کیفیت سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های مرتبط با بخش کشاورزی، اعطای تسهیلات و کمک به صندوق‌های تخصصی، محصولی یا منطقه‌ای مرتبط با فعالیت‌های بخش کشاوزی و نظارت بر چگونگی استفاده از آنها، حمایت از تولیدکنندگان و فعالان بخش کشاورزی در مواجهه با موقعیت‌های بحرانی، کمک به تولیدکنندگان برای افزایش ظرفیت‌های صادرات محصولات کشاورزی و نظارت بر چگونگی استفاده از آنها، دریافت اعتبار و کمک‌های مالی از دولت، بانک‌ها و سایر موسسات مالی داخلی و خارجی در زیربخش‌های زراعت و باغبانی، دامداری و دامپروری، جنگل و مرتع، شیلات و آبزیان و صنایع و خدمات مرتبط با وظایف وزارت جهاد کشاورزی پا به عرصه در بخش کشاورزی گذاردند. این صندوق‌ها با به کارگیری سرمایه‌های حاصله به عنوان یکی از مؤلفه‌های اساسی توسعه پایدار بخش کشاورزی توانسته‌اند در تامین زیرساخت‌ها و امور زیربنایی مانند شبکه‌های آبیاری، مکانیزاسیون و صنایع تبدیلی و تکمیلی و ... با افزایش نرخ بهره‌وری و ارزش افزوده گام‌های در خور توجهی در مسیر توسعه بخش کشاورزی بردارند.

صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی به عنوان تنها نهاد مالی-اعتباری غیردولتی با مشارکت تولیدکنندگان و بهره‌برداران تشکیل شده‌اند که چشم‌انداز روشنی را در به‌کارگیری ظرفیت‌های غیردولتی به منظور تأمین مالی و ارتقای نرخ رشد سرمایه‌گذاری بخش کشاورزی نشان می‌دهند. چنانچه هم اکنون 104 صندوق غیردولتی با سرمایه‌ای بالغ بر 13 هزار و 286 میلیارد و 718 میلیون ریال داشته که از سال 1383 تاکنون 105 درصد رشد داشته است. تعداد بهره‌برداران آن نیز هم‌اکنون 7 هزار و 214 تشکل و 68 هزار و 168 فرد حقیقی و سه هزار و 70 فرد مستقل سهام دار آنها هستند.

همچنین از این 104 صندوق تشکیل شده، 32 صندوق در استان‌ها، 47 صندوق در شهرستان‌ها، هشت صندوق تخصصی و ملی، 12 صندوق در حوزه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری و 5 صندوق در بخش منابع طبیعی ایجاد شده است. اطمینان و اعتماد متقابل صندوق‌ها و سهامداران آنها باعث شده تا در همین مدت کوتاه رشد فزاینده‌ای در سرمایه صندوق‌ها رقم خورده و سرمایه آنها از 33 میلیارد ریال در ابتدای تأسیس به بیش از 13 هزار و 200 میلیارد ریال افزایش یابد.

شعار صندوق‌های غیردولتی؛ ارائه تسهیلات آسان، ارزان، ساده و به موقع

مهم‌ترین عملکرد سال‌های اولیه تشکیل صندوق‌ها پرداخت تسهیلات با نرخ کارمزد پایین بوده است؛ چنانچه از ابتدا تاکنون بالغ بر 69 هزار و 612 میلیارد ریال و تنها در سال 95 بالغ بر 15 هزار و 312 میلیارد ریال پرداخت کرده است. از ویژگی بارز تسهیلات اعطایی، به‌جا، به‌موقع، آسان و ارزان بودن آن و وجود یک نظام خودکنترلی بر صندوق است که باعث شده تا در این صندوق‌ها کمتر شاهد تاخیر در بازپرداخت تسهیلات باشیم.

از سوی دیگر صندوق‌های غیردولتی به عنوان بستری مناسب برای ارائه امکانات و اعتبارات حمایتی و یارانه‌ای دولت در بخش کشاورزی شناخته شده‌اند؛ به همین دلیل از سال 1387 و با حمایت وزارت جهاد کشاورزی، مسئولیت توزیع اعتبارات دولت برای کمک به کشاورزان و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای دولت در بخش کشاورزی در چارچوب قراردادهای منعقده با سازمان‌های جهاد کشاورزی در استان‌های کشور بر عهده این صندوق‌ها قرار گرفت که از ابتدا تاکنون مبلغ 22 هزار و 55 میلیارد ریال به صندوق‌ها از طریق دولت پرداخت شده که صندوق‌ها 20 هزار و 314 میلیارد ریال آن را به متقاضیان بخش کشاورزی ارائه کرده است.

شکل گیری و فعالیت صندوق ­ها کاملاً مستقل از همدیگر است و شبکه‌ای به معنای این­که مثل سیستم بانکی یک نفر بالا نشسته باشد و بقیه تبعیت کنند در صندوق‌ها وجود ندارد. هر صندوق طبق قانون تجارت خودش یک شرکت کاملاً مستقل است که دارای یک هیأت‌مدیره­ 5 نفره است که چهار نفر از خود آن­ها هستند و دولت هم که تا 49 درصد سهم دارد، فقط یک نفر نماینده دارد و نماینده هم از تهران نرفته است. نماینده­ دولت در هر صندوق از جهاد کشاورزی هر استان یا شهرستانی از همان محل تعیین می‌شود و سهم دولت در این صندوق‌ها مورد‌ استفاده سهامداران صندوق‌ها که همان کشاورزان و بهره‌داران هستند، قرار می‌گیرد. دولت هرگز از سهم خود نمی­خواهد استفاده کند و این اعتبار را در اختیار بخش خصوصی قرار داده است. یعنی اگر منفعتی هم به دست می‌آید و در صندوق می‌ماند و مردم هم به همان اندازه می­آورند و افزایش سرمایه صورت می‌گیرد، این­طور نیست که منفعت آن هم دوباره در خزانه برود و بر­نگردد. منفعت آن دوباره در همان صندوق استفاده می ­شود. بنابراین دولت آمده است که کمکی برای توسعه بخش کشاورزی و توانمندسازی تولیدکنندگان و بهره‌برداران این بخش داشته باشد و در حالی که شریک است، نقش هدایت‌گری‌ صندوق را در راستای اهدافی که بر آن صندوق‌ها متصور شده‌اند، برعهده دارد. دولت هدایت می­کند تا صندوق‌ها از مسیر و هدف‌شان منحرف نشوند و مزیت این صندوق‌ها در‌ مشارکت دولت و مردم برای حمایت از توسعه بخش کشاورزی است.

شعار صندوق‌ها بر این بوده است که باید تسهیلات و خدمات ارزان، ساده، به موقع باشند؛ بنابراین صندوق‌ها به عنوان هسته های مقاومتی ‌هستند که اگر تقویت شوند به لحاظ اعتباری که از آن برخوردار شده‌اند، می‌توانند در آینده علاوه بر منابع مالی‌ خود صندوق، از منابع مالی سایر بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری در راستای تامین منابع مالی مورد نیاز بهره‌برداران و تولیدکنندگان بخش کشاورزی نیز بهره‌برداری کنند.

اگر بخواهیم به رویکرد اصلی اقتصاد مقاومتی در عرصه بخش کشاورزی بپردازیم، باید گفت که اصلی‌ترین رویکرد اقتصاد مقاومتی حضور فعال دست‌اندکاران و شاغلان در این حوزه از فعالیت اقتصادی است و هدف اصلی شرکت مادرتخصصی که با تشکیل و تقویت صندوق‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی به دنبال آن است، توانمندسازی مالی، اعتباری و اقتصادی تولیدکنندگان و بهره‌برداران بخش کشاورزی با مشارکت و ظرفیت درون‌زای آنان خواهد بود. بدین معنا که برای تولیدکنندگان و بهره‌برداران بخش کشاورزی با امکان برخورداری از ظرفیت‌های صندوق‌های غیردولتی به عنوان نهادهای توسعه‌ای که با تجمیع منابع خودشان و کمک حاکمیت به‌وجود آمده است، دسترسی برای تامین منابع مالی لازم با شرایط سهل و آسان با کمترین نرخ تسهیلات میسر شده و براین اساس می‌توان گفت صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی از جمله مصادیق و طرح‌های عملی در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به شمار می‌رود که توسط تولیدکنندگان و بهره‌برداران با مشارکت و هدایت حاکمیت به منصه ظهور رسیده است.

راهبرد اصلی شرکت مادرتخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، انجام کار مردم توسط خود مردم با خودباوری عمومی ‌در صندوق‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی است. در این راستا تحقق مدیریت بهینه تأمین، تجهیز و تجمیع منابع مالی، تحقق مدیریت بهینه تخصیص منابع مالی، افزایش بهره‌وری، تقویت حجم و کیفیت سرمایه‌گذاری، پوشش جامعه هدف و توسعه و گسترش خدمات و نهادهای مکمل در اولویت قرار دارد. این شرکت به دنبال ایجاد و تقویت اعتماد و خودباوری عمومی‌ در صندوق‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی به عنوان سرمایه عظیم اجتماعی است و به جرات می‌توان گفت تشکیل صندوق‌های غیردولتی تجلی زیبایی از پیوند و مشارکت تولیدکنندگان، بهره‌برداران و تشکل‌های فراگیر در بخش کشاورزی با حاکمیت و سیاستگذاران است و با وجود مدت کوتاهی که از شکل گیری آنها می‌گذرد، به عنوان هسته‌های اصلی و درون‌زای توسعه، اثرات و برکات مطلوبی را در تحقق بخشیدن به اهداف و اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در بخش کشاورزی داشته‌اند و مصداق الگویی عملیاتی در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در بخش کشاورزی هستند.

نامگذاری حکیمانه سال 1396 از سوی مقام معظم رهبری به عنوان سال اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال بی‌تردید در راستای بهینه سازی نقش منابع مورد استفاده و ارتقای بهره‌وری، کاهش قیمت تمام‌شده و... با تکیه برتوانمندی‌ها، سرمایه‌گذاری‌ و قابلیت‌های نهفته‌ای است که امکان اجرایی شدن آنها را در مسیر توسعه و پیشرفت محقق می‌سازد. در این راه یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که می‌تواند در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در کشور پیشرو باشد، بخش کشاورزی است و از آنجایی که رشد تولیدات بخش کشاورزی و خودکفایی در این بخش به عنوان نخستین حلقه موفقیت در عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود؛ بنابراین حمایت‌های مالی و ایجاد ظرفیت ‏های قانونی لازم برای تقویت و توسعه صندوق‌های غیردولتی، به عنوان تنها نهاد‌های مالی و اعتباری غیردولتی و متعلق به بهره‌برداران بخش کشاورزی، ضروری است.

پرداخت سریع و آسان تسهیلات ارزان‌قیمت به تشکل‌های تولیدکنندگان با کمترین پیچیدگی و صرف وقت، رفع بخشی از معضل تولیدکنندگان در زمینه ارائه وثیقه‌ها و تضمین‌های مالی از طریق پرداخت تسهیلات به صورت تضامنی و مبادله تفاهم‌نامه با بانک‌های دیگر، تأمین مالی به منظور تأمین بخشی از نهاده‌های مورد نیاز تولیدکنندگان با قیمت مناسب، باعث شده ارزان‌تر از خرید نسیه توسط تولیدکنندگان به دست آنان برسد. ایجاد وفاق، همدلی و انسجام بین تشکل‌های تولیدکنندگان بخش کشاورزی، جلب اطمینان و باور تولیدکنندگان نسبت به صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی درباره سامان‌دهی تأمین نیازهای مالی و اعتباری مورد نظر بخش کشاورزی توسط بخش غیردولتی، ظرفیت‌سازی در بخش غیردولتی به منظور پذیرش مسئولیت تصدی‌گری‌های سرمایه‌گذاری، مالی و اعتباری در بخش کشاورزی، تقویت فضای خودکنترلی و نظارت مستمر برای مقابله با انحراف تسهیلات از اهداف موردنظر و بازپرداخت به‌موقع تسهیلات، تلفیق منابع مالی دولت و منابع مالی بخش غیردولتی و پایدار شدن این منابع برای اهداف بخش کشاورزی و بالا بردن قدرت چانه‌زنی تولیدکنندگان در مواجهه با بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری از اثرات بارز وجود صندوق‌ها است.

عملکرد مؤثر و مطلوب صندوق‌ها و حمایت و پشتیبانی مسئولان از آن ها موجب شده تا در قانون افزایش بهره‌وری فضای گسترده‌ای پیش روی صندوق‌ها قرار گیرد؛ از جمله ظرفیت‌هایی که قانون در اختیار صندوق‌ها گذاشته می‌توان به اجازه تشکیل صندوق در سطوح بخشی، شهرستانی، استانی، ملی، تخصصی و محصولی، فعالیت مالی و اعتباری و بازرگانی، انتشار و فروش اوراق مشارکت، استفاده از منابع قابل تخصیص صندوق توسعه ملی، بیمه‌گری کشاورزی، عاملیت توزیع اعتبارات دولتی، استفاده از منابع مالی خارجی و ... اشاره کرد که با استعانت از خداوند منان و بهره‌‌گیری از این اسناد قانونی در سال‌های آینده نسبت به تشکیل بیشتر صندوق بخشی شهرستانی، تخصصی و محصولی اقدام می‌شود و بخش کشاورزی برگ زرین دیگری را در تاریخ کشاورزی کشور به ثبت خواهد رساند."/

V-960323-02