در نشست خبری "نخستین کنفرانس بینالمللی آب مجازی" عنوان شد:
باز تعریف الگوی کشت با استفاده از مفهوم آب مجازی/ دستیابی به خودکفایی به هر قیمت، خطرناک است/ تولید بیش از یک کیلوگرم گندم به ازای هر مترمکعب آب در برنامه ششم/ تشکیل بانک دادههای آب مجازی
به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی، آب مجازی مفهومی است که تبادلات تجاری بین کشورها را تحت تاثیر قرار میدهد اما هنوز تفاهمی جهانی برای به کارگیری مبانی این مفهوم در تجارت بینالملل حاصل نشده است. اما از این الگو و تعاریف مرتبط با آب مجازی میتوان در سطح ملی بهره برد و الگوی کشت را با توجه به آن، باز تعریف کرد.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)-لیلا مرگن:
به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی، آب مجازی مفهومی است که تبادلات تجاری بین کشورها را تحت تاثیر قرار میدهد اما هنوز تفاهمی جهانی برای به کارگیری مبانی این مفهوم در تجارت بینالملل حاصل نشده است. اما از این الگو و تعاریف مرتبط با آب مجازی میتوان در سطح ملی بهره برد و الگوی کشت را با توجه به آن، باز تعریف کرد.
مفهوم آب مجازی و توجه به قواعد آن میتواند انقلابی در بخش کشاورزی ایجاد کند. چرا که با تکیه بر این مفهوم، تولید ارزش افزوده بیشتر، توجه به از دست نرفتن مشاغل، تامین امنیت غذایی و غیره، باید مد نظر قرار گیرد تا برای مصرف آب برای تولید محصولی خاص، تصمیم نهایی گرفته شود. به این ترتیب، برخی زیرساختهای موجود در بخش کشاورزی ممکن است با تکیه بر مفهوم آب مجازی، غیر قابل مصرف شود زیرا توسعههایی که تا کنون در این بخش رخ داده، مبتنی بر برنامه مشخصی به نام الگوی کشت (که از سوی دولت تدوین و به استانها ابلاغ میشود)، انجام نشده است. به این ترتیب ممکن است با تکیه بر مفهوم آب مجازی ناگزیر باشیم برخی زیرساختها را تغییر دهیم. پس آب مجازی میتواند بخش کشاورزی را دچار آشفتگی کند. اما عباس کشاورز معاون وزیر جهاد کشاورزی در نشست خبری "نخستین کنفرانس بینالمللی آب مجازی" در پاسخ به ایانا بیان کرد: قرار نیست برای اعمال نظریه آب مجازی در کشور، بخش کشاورزی را دچار به هم ریختگی کنیم. بلکه میخواهیم اقدامات موجود را بر اساس یک نظریه جدید ارزیابی و آسیبشناسی کنیم.
وی ادامه داد: ما تلاش میکنیم در حد ظرفیتهای موجود برنامهریزی انجام دهیم. یکی از اتفاقاتی که در آب مجازی به طور بارز مورد توجه قرار میگیرد، بحث تناسب مناطق با اتنخاب نوع محصولات است. در واقع الگوی کشت یکی از زیر بخشهای نظریه آب مجازی است.
به گفته کشاورز، ایران در ابتدای راه قرار دارد و تصمیمسازان تلاش میکنند که نقشه راهی را با تکیه بر مفهوم آب مجازی به بخش کشاورزی معرفی کنند. قطعا برای عملیاتی کردن برنامههایی که با تکیه بر مفهوم آب مجازی نوشته میشود، زیرساختها، قوانین و مقررات و آیین نامههای متناسب نیز تدوین خواهد شد.
البته وی تاکید کرد: نسخهای که با تکیه بر مفهوم آب مجازی تدوین میشود، نسخهای نیست که ظرف دو سال بتوان آن را اجرا کرد بلکه سیاستهای آن در درازمدت عملیاتی خواهد شد.
معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی گفت: نظریه آب مجازی حدود 30 سال قبل در دنیا مطرح شده است و هنوز اجماع جهانی برای استفاده از این مفهوم، در تبادلات تجاری حاصل نشده است اما مردم بدون پرداختن به مبانی این نظریه، عملا تعاملات تجاری خود را بر اساس مفهوم آب مجازی تنظیم کردهاند.
وی یادآور شد: مفهوم آب مجازی یک مفهوم روان و ساده نیست که به راحتی قابلیت اجرایی شدن داشته باشد. در مفهوم آب مجازی سیاستهای مالی و اعتباری، امنیت کشورها و غیره تحت الشعاع قرار میگیرد. همه کشورها نسبت به امنیت غذایی و اشتغال خود حساس هستند.
کشاورز بیان کرد: در مسئله آب مجازی بحث زمین و بهرهوری نیز مورد توجه قرار میگیرد. در رویکردهای مرتبط با این مفهوم، وارد رقابت تکنولوژی هم میشویم. در واقع استفاده از تکنولوژی در مسئله آب مجازی یک شاخص به حساب میآید.
وی افزود: اقلیم و اثرات آن در تصمیماتی که در چارچوب مفاهیم آب مجازی گرفته میشود، بسیار تعیین کننده است با توجه به روند تغییرات اقلیمی و خشک شدن زمین، تولید محصولاتی که دارای مزیت نسبی هستند، اولویتدار به حساب میآیند اما نمیتوان گفت تجارت محصولات کشاورزی در این چارچوب، کار راحتی است.
معاون وزیر جهاد کشاورزی معتقد است: از آنجا که اجماع جهانی برای استفاده از مفهوم آب مجازی حاصل نشده است، میتوان این مفهوم را به راحتی در سطح ملی اجرا کرد تا نقاط قوت و ضعف خود را بشناسیم. با کمک نظریه پردازان داخلی و خارجی باید ابعاد نظریه آب مجازی شناسایی شود تا بتوانیم نقشه راه مناسبی برای کشور تدوین کنیم که این نقشه راه، در راستای مفاهیم توسعه پایدار و حفظ پایداری محیط زیست باشد.
کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به دنبال استفاده از مفهوم آب مجازی
به گفته کشاورز اگرچه در سطح بینالمللی تفاهمی رسمی برای استفاه از مفهوم آب مجازی در تبادلات تجاری بدست نیامده است اما بسیاری از کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه، به نحو بارزی وارد استفاده از مفهوم آب مجازی در تبادلات ملی خود شدهاند.
وی البته در ادامه توضیح داد: برخی کشورها در استفاده از مفهوم آب مجازی موفقیتهایی کسب کرده و برخی زیان کردهاند. کشورهایی در تجارت آب مجازی موفق بودهاند که توانستهاند بهرهوری آب را افزایش داده و ارزش افزوده بالایی در بخش کشاورزی ایجاد کنند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی اضافه کرد: در هلند که به نحوی یکهتاز بازارهای جهانی بوده و انحصاری در صادرات محصولات کشاورزی ایجاد کرده است و در واقع این کشور علم و ژنتیک گیاهی را به سایر کشورهای جهان صادر میکند، صادرات محصولاتی نظیر سیبزمینی، گندم و گوشت توسط این کشور انجام نمیشود.
وی بیان کرد: برخی کشورها آب دارند ولی زمین مناسب برای تولید محصولات خود را در اختیار ندارند. ژاپن، اندونزی و کره در این گروه جای میگیرند. این کشورها ناگزیرند محصولات مورد نیاز خود را از بازار جهانی تامین کنند. کشورهای شمال آفریقا، منطقه منا و جنوب خلیج فارس که در اغلب گزارشات آب مجازی نام آنها درج میشود نیز به دلیل آنکه آب ندارند، به واردات محصولات کشاورزی برای تامین نیازهای خود وابسته هستند. اگر این دو گروه را از مسئله تجارت آب مجازی خارج کنیم، سایر کشورها با استفاده از مفهوم آب مجازی، میتوانند تبادلات تجاری خود را تنظیم کنند.
کشاورز در ادامه به نکته دیگری که مرتبط با مبحث امنیت غذایی کشورها بود اشاره کرد و افزود: در حال حاضر به دلیل آنکه تمام کشورها به مقوله تامین امنیت غذایی خود اهمیت میدهند، فقط 9 درصد از حجم کل صادرات در جهان، به محصولات کشاورزی اختصاص دارد و تمام کشورهای جهان برای رفع نیازهای خود محصول تولید میکنند.
وی تاکید کرد: خود مصرفی کشورها در محصولات کشاورزی و توجه به خود اتکایی، سبب میشود که بازار تجارت محصولات کشاورزی محدود شود و کشورهای نیازمند نتوانند به راحتی مایحتاج خود را از بازارهای جهانی تامین کنند.
معاون وزیر جهادکشاورزی بیان کرد: با وجود قوانین سازمان تجارت جهانی درباره پیروی از قوانین رقابت آزاد و حذف یارانهها، اما عملا اروپا یارانه را برای بخش کشاورزی خود حذف نکرده است. نگرانی تئوریسینهای آب مجازی هم این است که برخی کشورها با پرداخت یارانه، برای کشورهای کم درآمد انگیزه ایجاد کرده و این کشورها را به خود وابسته کنند.
وی تاکید کرد: تمام کشورهای جهان برای محصولات پر اهمیت (با توجه به سیاستهای هر کشور متغیر است) حمایتهای خاص در نظر گرفته و به این محصولات یارانه میدهند.
برنامهریزی آب محور
کشاورز بر برنامهریزی متناسب با ظرفیت منابع و پایداری آن، با تمرکز بر اصل بهرهوری تاکید کرد و افزود: متاسفانه نسخهای که برای خودکفایی گندم نوشته شده بو، این شرایط را نداشت.
این مقام مسئول یادآور شد: در حال حاضر سیاستهای وزارت جهادکشاورزی تغییر کرده است. به دستور وزیر جهاد کشاورزی باید سطح دو میلیون و 460 هزار هکتاری گندم آبی کشور کاهش یافته و به یک میلیون و 900 هزار هکتار برسد. در شکر امکان توسعه کشت بهاره وجود نداشته و باید این توسعه متوقف شود.
وی افزود: وزارت جهاد کشاورزی توانسته با کاهش 360 هزار هکتاری سطح زیر کشت گندم آبی و افزایش بهرهوری، میزان تولید گندم را افزایش دهد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی تاکید کرد: هنر ما این است که در حوزه محصولاتی که غذای مردم است، کشاورزی را پایدار و بهرهور کنیم و از محصولاتی که امنیت غذایی کشور را تامین میکند، حمایت کنیم. همچنین برای محصولاتی که جنبه تجاری دارند، تسهیلگری را در دستور کار خود قرار دهیم. اگر کشاورز ایرانی میتواند گوجه فرنگی با بهرهوری بالا (از منظر آب) تولید کند، میتواند محصول خود را صادر کند.
وی افزود: خط قرمز ما تولید پایدار و میزان برداشت محصول به ازای مصرف هر متر مکعب آب است. در آینده باید از هر متر مکعب آب 6 کیلوگرم سیب زمینی، 900 گرم شکر و 1.1 کیلوگرم گندم تولید کنیم تا علاوه بر ذخیره آب، اشتغال هم حفظ شود. در غیر این صورت کشاورزی پایدار نخواهد بود.
این مقام مسئول تاکید کرد: دستیابی به خودی خود بد نیست اما باید دید که به چه قیمتی به دنبال دستیابی به خودکفایی هستیم. اگر با افزایش سطح زیر کشت خودکفا شویم، این موفقیت ارزشی ندارد اما با اصلاح بهرهوری، افزایش تولید نوعی موفقیت به حساب میآید.
اصرار به خودکفایی بدون توجه به ظرفیتها، غیر منطقی است
محمد شریعتمدار سرپرست مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب نیز در این نشست خبری اصرار بر خودکفایی بدون توجه به منابع موجود را غیر منطقی دانست و افزود: در حال حاضر هیچ نسخه خودکفایی روی میز دولت وجود ندارد.
به گفته وی آب مجازی نسخه علاج بخش و نهایی نیست بلکه یک نسخه مکمل است که کشورها میتوانند از آن، برای حل بحران آب استفاده کنند.
شریعتمدار بیان کرد: کشورهای دارای بحران آب باید به مکانیزمهایی نظیر ارتقای بهرهوری، بازچرخانی آب، آبخیزداری و غیره برای حل این بحران توجه جدی داشته باشند. بعد از اجرای برنامههای مدیریت منابع آب، با تکیه بر مفاهیم تجارت آب مجازی، میتوانند به نحو درستی وارد عمل و برنامهریزی شوند.
وی با اشاره به مزیتها و معایب تئوری آب مجازی که حتی ممکن است وابستگی کشور به بیگانه را نیز به همراه داشته باشد، هدف از برگزاری اولین کنفرانس آب مجازی را تدوین یک راهبرد ملی در زمینه آب مجازی اعلام کرد تا با استفاده از این راهبرد، در دوران ترمیم منابع آب، وارد عمل شویم.
به گفته شریعتمدار طی 30 سال اخیر، یعنی از سال 1986 تا سال 2011، میزان تجارت آب مجازی از 438 میلیارد متر مکعب به 989 هزار متر مکعب افزایش یافته است. آمریکا با 34 درصد بیشترین سهم و آفریقا با 3.8 درصد کمترین سهم تجارت آب مجازی را به خود اختصاص دادهاند.
وی افزود: در ایران نیز میزان واردات آب مجازی از اوایل دهه 50 تا سال 1392 از 12 میلیارد متر مکعب به 37 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است. همچنین صادرات آب مجازی در این مدت از یک میلیارد متر مکعب به چهار میلیارد متر مکعب رسیده است.
سرپرست مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب تاکید کرد: کشورهای موفق در استفاده از مفهوم آب مجازی کشورهایی هستند که ضمن آنکه تلاش میکنند به مرز بحران آب نرسند، بهرهوری آب خود را افزایش دادهاند. یکی از راهکارهایی که کشورها به بحران آب نرسند یا از این بحران خارج شوند، ارتقای بهرهوری آب است.
وی گفت: در بخش کشاورزی بهرهوری متوسط بخش کشاورزی به ازای مصرف هر متر مکعب آب، 1.7 کیلوگرم است. برخی از کشورها میزان بهرهوری بخش کشاورزی خود را به بیش از این عدد رساندهاند و برخی نیز میزان بهرهوریشان کمتر از یک و حتی حدود هفت دهم کیلوگرم به ازای مصرف هر متر مکعب آب است.
شریعتمدار افزود: باید ابتدا مسئله ترمیم منابع آب کشور حل شود تا با تکیه بر مسئله تجارت آب مجازی، مسایل ساماندهی شود زیرا با تکیه بر مفهوم آب مجازی، نمیتوانیم بر بحران غلبه کنیم.
به گفته وی مسئله امنیت غذایی در مفهوم آب مجازی بسیار مهم است. گاهی باید با تکیه بر مفهوم آب مجازی تمام نیازهای خود را از خارج وارد کرد و یا اینکه مایحتاج خود را در داخل تولید کنیم. اما تمرکز به مسئله خودکفایی محصولات کشاورزی آن هم به هر قیمتی، تصمیمی خطرناک است.
سرپرست مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب ادامه داد: دستیابی به خودکفایی به هر قیمت پایدار نبوده و استفاده از واژه خودکفایی، فقط نوعی ایدهآل گرایی است.
وی تاکید کرد: دستیابی به خودکفایی خوب است، مشروط بر اینکه خودکفایی پایدار باشد و به مسئله بهرهوری آب در آن توجه شود.
شریعتمدار ادامه داد: بهرهوری آب برای تولید گندم در ایران، در سال 68 حدود 300 گرم به ازای مصرف هر متر مکعب آب بود. در سال 77 این رقم به 530 گرم به ازای مصرف هر متر مکعب آب رسید. سه سال بعد به دلیل بروز خشکسالی (سالهای 78، 79 و 80) میزان بهرهوری آب به ازای مصرف هر متر مکعب آب کاهش پیدا کرد و به رقم 450 گرم رسید. در سالهای 83 و 84 که به خودکفایی گندم دست یافتیم، میزان تولید گندم به ازای مصرف هر متر مکعب آب 640 گرم بود. در سال 91 و 92 نیز میزان تولید گندم به ازای مصرف هر واحد آب، به 400 گرم رسید.
وی گفت: شاخص تولید ماده خشک به ازای مصرف هر متر مکعب آب، شاخصی است که برای تعیین بهرهوری آب در نظر گرفته میشود و از تقسیم میزان ماده تولید شده به حجم آب مصرف شده، بدست میآید.
سرپرست مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب یادآور شد: در سال جاری به ازای مصرف هر متر مکعب آب حدود 750 گرم ماده خشک تولید شده است. وی تاکید کرد: در برنامه ششم باید بهرهوری گندم به ازای مصرف هر متر مکعب آب به یک کیلوگرم و بالاتر برسد.
به گفته شریعتمدار از آنجا که در سالهای قبل برای تولید گندم به ازای هر هکتار 6 هزار متر مکعب آب مصرف میشد و در حال حاضر این رقم به پنج هزار متر مکعب رسیده است، اقدامات وزارت جهاد کشاورزی مثبت و در راستای تامین پایداری بخش کشاورزی بوده است. زیرا این وزارتخانه در مزارع الگویی توانسته میزان مصرف آب در هر هکتار مزرعه گندم را بدون کاهش تولید به چهار هزار متر مکعب هم برساند.
وی افزود: خودکفایی اگر در راستای امنیت پایدار غذایی کشور باشد و بر محور توسعه پایدار برنامهریزی شده باشد، قابل اتکاست در غیر این صورت، به راحتی از دست میرود.
تشکیل بانک دادههای آب مجازی
در این نشست بهرام طاهری مشاور وزیر نیرو نیز با اشاره به مسئله بحران آب کشور، کاهش بارشها و افزایش تبخیر و تعرق گفت: در حال حاضر تقاضا برای آب افزایش یافته است. بنابراین لازم است از برخی سیاستها که زیر ساختی نبوده و جزء ابزارهای نَرم به حساب میآیند، بهره ببریم.
وی ادامه داد: در بحث آب، استفاده از مفهوم آب مجازی یکی از این ابزارهای نرم است. ما باید مبانی پایه آب مجازی را مورد بررسی دقیق قرار دهیم و از آن استفاده کنیم.
به گفته مشاور وزیر نیرو مفهوم آب مجازی ابعاد گستردهای داشته و مسایل مختلفی را در بر میگیرد. ایران تلاش میکند علاوه بر آشنایی با این مفهوم، سیاستهای آن را اجرایی کند.
وی همچنین از تشکیل بانک دادههای مرتبط با آب مجازی در نخستین کنفرانس بینالمللی آب مجازی خبر داد.
جلال کلانتری عضو کمیته علمی و اجرایی نخستین کنفرانس بینالمللی آب مجازی نیز به عنوان یکی از اعضای وزارت امور خارجه، حمایت این وزارتخانه را از اقداماتی که منجر به بهبود شرایط بحران آب در کشور میشود، اعلام کرد.
بنفشه زهرایی عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به پیچیدگیهای مفهوم آب مجازی، گفت: استفاده از مبانی این مفهوم در بسیاری از کشورها باعث بهبود و پایداری محیط زیستی شده است ولی در برخی دیگر از کشورها نیز ناپایداری ایجاد کرده است.
وی اضافه کرد: این نسخه برای بسیاری از کشورهایی که کمیابی آب دارند، قابل استفاده نیست. هدف ما استفاه از تجربیات مثبت و منفی کشورهای مختلف است.
زهرایی گفت: ما نسبت به کشورهای پیشرفته در ارتباط با مفهوم آب مجازی کم کار کردهایم. محققان اقتصاد، آب و کشاورزی کمتر به مفهوم آب مجازی پرداختهاند و امیدواریم کنفرانس پیش رو زمینه جلب توجه بیشتر محققان به مقوله آب مجازی را فراهم کند.
وی با اشاره به لزوم افزایش آموزشهای مرتبط با آب مجازی بیان کرد: در مفهوم آب مجازی بیشتر به مصرف آب برای تولید کالا توجه میشود. به همین خاطر وقتی بحث بحران آب مطرح میشود، کشاورز در نوک پیکان حمله قرار میگیرد. در صورتی که این الگوی مصرف ماست که به کشاورزان برای تولید، مسیر حرکت را نشان میدهد.
این استاد دانشگاه تهران افزود: از آنجا که تنها راه نجات منابع آب، اصلاح و تغییر الگوی مصرف است، نظریه ردپای آب در کنار آب مجزای شکل گرفت که از منظر مصرف کننده به مسئله آب توجه میکند./
L-960202-02
دیدگاه تان را بنویسید